Bài thơ: Đàn ghi ta của Lor-ca (Thanh Thảo) - SGK Ngữ văn 12, tập 1

bai-tho-dan-ghi-ta-cua-lor-ca-thanh-thao-sgk-ngu-van-12-tap-1

Nội dung:

Đàn ghi ta của Lor-ca
(Thanh Thảo)

Văn bản.

Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn
(Ph.G. Lorca)

những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
li-la li-la li-la
đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn

Tây Ban Nha
hát nghêu ngao
bỗng kinh hoàng
áo choàng bê bết đỏ
Lorca bị điệu về bãi bắn
chàng đi như người mộng du

tiếng ghi-ta nâu
bầu trời cô gái ấy
tiếng ghi-ta lá xanh biết mấy
tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghi-ta ròng ròng
máu chảy

không ai chôn cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang
giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng

đường chỉ tay đã đứt
dòng sông rộng vô cùng
Lorca bơi sang ngang
trên chiếc ghi-ta màu bạc

chàng ném lá bùa cô gái di-gan
vào xoáy nước
chàng ném trái tim mình
vào lặng yên bất chợt

li-la li-la li-la…

1979

Đàn ghi ta là đàn có sáu dây kim loại hoặc nhựa tổng hợp bọc kim loại, mặt cộng hưởng hình thắt cổ bỗng, trên có lỗ thoát âm. Ghi ta được coi là nhạc cụ truyền thống của đất nước Tây Ban Nha, vì thế, ngoài tên gọi chính, ghi ta còn được nhiều người gọi bằng một cái tên khác là Tây Ban cầm

Lor-ca tên đầy đủ là Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca (1898 – 1936), một trong những tài năng sáng chói của văn học hiện đại Tây Ban Nha. Từ nhỏ, Lor-ca đã được coi là thần đồng với năng khiếu thiên bẩm trên nhiều lĩnh vực của nghệ thuật: thơ ca, hội hoạ; âm nhạc, sân khấu,… Sau khi tốt nghiệp đại học Luật ở Gra-na-đa, năm 1919, Lor-ca lên Ma-đrit (thủ đô Tây Ban Nhai tham gia vào đời sống nghệ thuật. Trước một Tây Ban Nha) dưới sự cai trị của chế độ độc tài pri-nô đê Ri-vê-ra, đã trở nên hết sức phản động về chính trị và đang trên đường già cỗi về nghệ thuật, Lor-ca vừa nồng nhiệt cổ vũ nhân dân đấu tranh với mọi thế lực áp chế, đòi quyền sống chính đáng vừa khởi xướng và thúc đẩy mạnh mẽ những cách tân trong các lĩnh vực nghệ thuật. Sự có mặt của Lor-ca cùng nhiều tài năng khác lúc bấy giờ đã khiến cho đời sống tinh thần của Tây Ban Nha và có một vùng rộng lớn thuộc khu vực Tây Âu trở nên sôi động. Hoảng sợ trước ảnh hưởng xã hội to lớn của Lor-ca, năm 1936, chế độ phản động cực quyền thân phát xít đã bắt giam và bắn chết ông. Cái chết của Lor-ca đã làm dâng lên một làn sóng phẫn nộ hết sức mạnh mẽ trên thế giới đối vời bè lũ Phrăng-cô (một cách gọi thể chế thân phát xít lúc bấy giờ. Tên tuổi của Lor-ca từ đó trở thành một biểu tượng, là ngọn cờ tập hợp các nhà văn hoá Tây Ban Nha và thế giới chiến đấu chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hoá dân tộc và văn minh nhân loại.

Những năm gần đây, Thanh Thảo vẫn tiếp tục làm thơ đồng thời viết báo, tiểu luận phê bình và nhiều thể loại khác nhưng đóng góp quan trọng và đặc sắc nhất của ông vẫn là thơ ca. Thơ Thanh Thảo là tiếng nói của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. Tuy nhiên, ông muốn cuộc sống phải được cảm nhận và thể hiện ở bề sâu nên luôn khước từ lối biểu đạt dễ dãi. Ông được coi là một trong số không nhiều cây bút luôn nỗ lực cách tân thơ Việt với xu hướng đào sâu vào cái tôi nội cảm, tìm kiếm những cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do, xoá bỏ mọi ràng buộc, khuôn sáo bằng nhịp điệu bắt thường để mở đường cho một cơ chế liên tưởng Phóng khoáng nhằm đem đến cho thơ một mĩ cảm hiện đại với hệ thống thi ảnh và ngôn từ mời mẻ. Năm 2001, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca rút trong tập Khối vuông ru-bích, là một trong những sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ của Thanh Thảo: giàu suy tư, mãnh liệt, phóng túng trong xúc cảm và đương nhiên không dễ hiểu vì ít nhiều nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực mà ông học tập ở chính nhà thơ hiện đại Tây Ban Nha: Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca. Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca thể hiện nỗi đau xót sâu sắc trước cái chết bi thảm của Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca, nhà thơ thiên tài Tây Ban Nha. Thái độ ngưỡng mộ người nghệ sĩ đại diện cho tinh thần tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật của thế kỷ XX bị giết hại một cách phũ phàng được biểu đạt bằng một hình thức độc đáo: kết hợp hài hoà hai yếu tố thơ và nhạc về cấu tứ; sức gợi mở đa dạng, phong phú về hình ảnh và sự mới mẻ về ngôn từ.

Nguồn: Khối vuông rubích, NXB Tác phẩm mới, 1985

Đọc hiểu văn bản.

Câu 1: Giải thích các hình ảnh: “tiếng đàn bọt nước”, “áo choàng đỏ gắt”, “vầng trăng chếch choáng”, “yên ngựa mỏi mòn”,… Anh chị có suy nghĩ gì khi bắt gặp hình ảnh: ‘”tiếng đàn”, “áo choàng đỏ gắt”?

Câu 2: Nêu cảm nhận về đoạn thơ:

“Không ai chôn cất tiếng đàn
Tiếng đàn như cỏ mọc hoang
Giọt nước mắt vầng trăn
Long lanh trong đáy giếng”

Câu 3: Ý nghĩa ẩn dụ của hình tượng tiếng đàn trong bài thơ?

Luyện tập

Cảm nhận của anh chị về hình tượng Lor-ca được thể hiện qua bài Đàn ghi ta của Lor – ca?

* Soạn bài:

Đàn ghi ta của Lor-ca
(Thanh Thảo)

Đọc hiểu.

Câu 1:

Các hình ảnh: tiếng đàn bọt nước, áo choàng đỏ gắt vầng trăng chếch choáng, yêu ngựa mỏi mòn đều mang tính biểu tượng. Các dòng thơ không hề có hình ảnh về con người nhưng bóng dáng con người vẫn hiện lên rõ nét qua hình ảnh và âm thanh (tiếng đàn) màu sắc (áo choàng đỏ gắt), trạng thái (chếch choáng, mỏi mòn).

+ “tiếng đàn bọt nước”: nghệ thuật đẹp đẽ nhưng ngắn ngủi, dễ tan vỡ.

+ “áo choàng đỏ gắt”: cuộc đấu tranh quyết liệt chống nền nghệ thuật già cỗi và chế độ độc tài Phrăng-cô.

+ “vầng trăng chếnh choáng”: hình ảnh người nghệ sĩ Lor-ca tự do, tự tại, lãng tử giữa đất trời, say mê với nghệ thuật.

+ “yên ngựa mỏi mòn”: hành trình đấu tranh và sáng tạo bền bỉ, kiên trì nhưng cũng thật cô đơn, mỏi mệt.

+ “áo choàng bê bết đỏ”: cái chết đột ngột và thảm khốc của Lor-ca.

+ “tiếng ghi ta nâu”: tình yêu dành cho những con đường, những mảnh đất ở Tây Ban Nha.

+ “tiếng ghi ta lá xanh”: tình yêu cuộc sống mãnh liệt.

+ “tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan”: Lor-ca bị sát hại, nghệ thuật cũng dang dở.

+ “tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy”: số phận Lor-ca oan khiên, thảm khốc.

+ “Lor-ca bơi sang ngang”: không cố ngược dòng níu kéo sự sống, cũng không xuôi dòng khuất phục kẻ thù mà lựa chọn giã từ tất cả.

+ “trên chiếc ghi ta màu bạc”: ẩn dụ về cõi chết, nơi siêu thoát.

+ “chàng ném lá bùa cô gái Di-gan vào xoáy nước”, “ném trái tim mình vào lặng yên”: dứt khoát giã từ tất cả, giải thoát khỏi những hệ lụy trần gian.

Câu 2:

– Hình ảnh trong đoạn trích có tính siêu thực:

+ “Không ai chôn cất tiếng đàn”: hình ảnh có tính hoán dụ

+ “Tiếng đàn như cỏ mọc hoang”: hình ảnh so sánh gợi thương cảm về cái chết của nhà thơ Lor-ca

+ “Giọt nước vầng trăng”: hình ảnh siêu thực, đa nghĩa

+ “Nước mắt vầng trăng”: tình thương trong lành, cao khiết, sự vĩnh cửu từ nước mắt của anh hùng

+ Vầng trăng là sự hóa thân và thăng hoa của tâm hồn nghệ sĩ.

– Tiếng đàn trở thành vật có linh hồn, trừu tượng: “không ai chôn cất tiếng đàn”, “tiếng đàn như cỏ mọc hoang”.

– Ở đây Lor-ca, hiện diện song hành cùng tiếng đàn, biểu tượng của tâm hồn Lor-ca, trái tim Lor-ca

+ Cuộc đời Lor-ca sống tự do, thanh thản như giọt nước mắt nơi đáy giếng

+ Lor-ca chết nhưng dư âm vang vọng của ông còn mãi

=> Hình ảnh Lor-ca và tiếng ghi–ta có tính trừu tượng, đa nghĩa thể hiện sự trường tồn, bất diệt của tinh thần, tâm hồn Lor-ca

Câu 3:

– Hình tượng tiếng đàn xuất hiện nhiều lần trong bài thơ: “Tiếng đàn bọt nước”, “tiếng ghi ta nâu”, “tiếng ghi ta đá xanh”, “tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan”, “tiếng ghi ta ròng ròng”, “tiếng đàn như cỏ mọc hoang”.

– Tiếng đàn ghi ta ở đây được thể hiện với vô vàn cung bậc khác nhau: Khi là âm thanh vui tươi, khi là âm thanh chia cắt, tan vỡ, khi là âm thanh của cái chết, khi là giai điệu của tình yêu.

– Tiếng đàn ghi ta là sự hài hoà của rất nhiều trạng thái cảm xúc. Trước hết đó là cảm xúc của Lor-ca. Cuộc đời Lor-ca như tiếng ghi ta, những âm thanh, cung bậc của nó khi réo rắt về niềm yêu đời thiết tha, khi hùng tráng, mạnh mẽ về những ngày tháng chiến đấu sôi nổi, khi trầm lặng, đau buồn về khoảnh khắc phải chia lìa sự sống.

– Những âm thanh ấy cũng là âm thanh biểu hiện dòng cảm xúc mãnh liệt của tác giả. Tác giả đã sống cùng với khoảnh khắc cận kề cái chết của Lor-ca, niềm tiếc thương đau đớn, chua xót, sự ngưỡng mộ, tôn vinh được đan kết hài hoà vào những cung bậc thanh âm của tiếng đàn ghi ta.

– Tiếng ghi ta là ẩn dụ hay nói đúng hơn là bài ca về cuộc đời, số phận và cái chết của Lor-ca. Cuộc đời của con người ấy như tiếng đàn ghi ta với thanh âm trong trẻo làm lay động lòng người.

Luyện tập

Cảm nhận của anh chị về hình tượng Lor-ca được thể hiện qua bài Đàn ghi ta của Lor – ca?

Mở bài:

– Giới thiệu tác giả, bài thơ

– Giới thiệu hình ảnh Lor-ca

Thân bài:

– Phê-đê-ri-co Gar-xi-a Lor-Ca (1898-1936), một trong những tài năng sáng chói của Tây Ban Nha.

– Cái chết của Lor-ca là sự kiện gây chấn động lớn không chỉ ở Tây Ban Nha mà còn với toàn thế giới,

– Bài thơ làm sống lại huyền thoại về một con người, một nghệ sĩ, một chiến sĩ, về một xứ sở và về chính âm nhạc, thi ca.

1. Hình ảnh Lor-ca, con người tự do, nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha:

– Lor- ca được miêu tả trên cái nền rộng lớn của văn hóa Tây Ban Nha: hình ảnh “Áo choàng đỏ gắt” nhắc tới môn đấu bò tót, một sinh hoạt văn hóa khiến Tây Ban Nha nổi tiếng toàn thế giới.

– Hình ảnh tấm áo choàng đỏ gắt giúp ta liên tưởng đến khung cảnh của một đấu trường. Đây không phải trận đấu giữa bò tót và võ sĩ mà là đấu trường quyết liệt giữa công dân Lor-ca cùng khát vọng dân chủ với nền chính trị độc tài, giữa nền nghệ thuật già nua Tây Ban Nha với nghệ thuật cách tân của Lor-ca.

2. Cái chết oan khuất của Lor- ca:

Đấy là khi Lor-ca bị bọn phát xít Prăng-cô giết và ném xác xuống giếng để phi tang.

– Để miêu tả sự việc bi phẫn này, tác giả sử dụng nhiều hình ảnh thực kết hợp với các biện pháp nghệ thuật như:

• Đối lập:

+ Tự do của người nghệ sĩ >< Thế lực tàn bạo của phát xít. + Tiếng hát yêu đời, vô tư >< Hiện thực phũ phàng đến kinh hoàng (áo choàng bê bết máu). + Tình yêu, cái đẹp >< Hành động tàn ác, dã man. • Nhân hóa: Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy → Tạo sức ám ảnh lớn đối với người đọc.

• Hoán dụ:

+ Tiếng hát để chỉ Lor- ca.

+ Tấm áo choàng bê bết đỏ để chỉ cái chết.

• So sánh chuyển đổi cảm giác: Tiếng ghi ta nâu, tiếng ghi ta lá xanh, tiếng ghi ta tròn

– Cái chết oan khuất của Lor- ca gây lòng căm thù với bọn phát xít và sự thương cảm sâu sắc đối với người nghệ sĩ dân gian.

+ Một nghệ sĩ tự do và cô đơn.

+ Một cái chết oan khuất, bi phẫn bởi những thế lực tàn ác.

+ Một tâm hồn bất diệt.

→ Hình tượng bi tráng về người nghệ sĩ chân chính, tài hoa – sống chết và bất tử với đất nước mình.

Kết bài:

Nhà thiên tài Lor-ca là một nghệ sĩ vĩ đại, đã chiến đấu, hi sinh lý tưởng nghệ thuật, lý tưởng sống của mình. Tên tuổi Lor-ca trở thành một biểu tượng, là ngọn cờ tập hợp các nhà văn hoá Tây Ban Nha và thế giới chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hoá dân tộc và văn hoá nhân loại.