Đọc hiểu văn bản: “Đêm nay Bác không ngủ” (Minh Huệ)

Đọc – hiểu văn bản: “Đêm nay Bác không ngủ” (Minh Huệ)

I. Đọc – hiểu chú thích:

1. Tác giả:

– Minh Huệ (1927- 2003), tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, quê thành phố Vinh- tỉnh Nghệ An.

+ Ông là cán bộ tuyên truyền thời kì chống Pháp, sau hoà bình từng làm trưởng ty văn hoá, chủ tịch hội văn nghệ tỉnh Nghệ An.

2. Tác phẩm:

– Sáng tác năm 1951 bài thơ viết dựa trên một câu chuyện có thật: 1950 Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận chỉ huy chiến dịch Biên Giới.

– Thể thơ : 5 chữ.

– Phương thức biểu đạt: tự sự – trữ tình – miêu tả.

– Đại ý: Bài thơ kể về một đêm Bác không ngủ trên đường đi chiến dịch và tâm trạng của anh đội viên. Bài thơ đã thể hiện một cách cảm động, tự nhiên và sâu sắc tấm lòng yêu thương mênh mông, sâu nặng, sự chăm lo ân cần, chu đáo của Bác Hồ với chiến sĩ, đồng bào.

– Minh Huệ viết bài thơ dựa theo lời kể của một người bạn đã chứng kiến cả đêm thức trắng của Bác ở lán chiến dịch. Bài thơ kể về một đêm không ngủ được của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống Pháp.

II. Đọc – hiểu văn bản:

1. Hoàn cảnh sáng tác:

+ Hoàn cảnh: trên đường đi chiến dịch, trời mưa lâm thâm, lạnh.

+ Thời gian: trong một đêm khuya, từ lúc anh đội viên thức dậy lần thứ nhất cho đến lần thứ ba để rôig thức luôn cùng Bác.

+ Địa điểm: mái lều tranh xơ xác – nơi trú tạm của các bộ đội trong đêm.

+ Nhân vật: Bác Hồ và anh đội viên.

2. Hình tượng Bác Hồ:

* Hình dáng, tư thế:

– “Lặng yên bên bếp lửa
  Vẻ mặt Bác trầm ngâm”

– “Người Cha mái tóc bạc”

– “Bác vẫn ngồi đinh ninh
   Chòm râu im phăng phắc”

→ Ẩn dụ, từ láy gợi hình → Hình tượng Bác hiện lên đầy suy tư, giản dị, mộc mạc nhưng rất đỗi cao cả.

* Hành động, cử chỉ:

– “Đốt lửa cho anh nằm”

– “Rồi Bác đi dém chăn
   “Từng người tùng người một”

– “Bác nhón chân nhẹ nhàng”.

→ Tình yêu thương, sự quan tâm chăm sóc ân cần của Bác dành cho các chiến sĩ.

* Lời nói:

– “Chú cứ việc ngủ ngon
   Ngày mai đi đánh giặc”

– “Bác ngủ không an lòng
Bác thương đoàn dân công”

– Cách xưng hô gần gũi, thân mật → Lòng yêu thương bao la của Bác dành cho chiến sĩ và nhân dân.

⇒ Hình tượng Bác hiện lên thật lớn lao, cao cả, thiêng liên nhưng cũng rất gần gũi , giản dị.

2. Tâm trạng của anh đội viên:

* Lần thức dậy 1:

– Anh đội viên ngạc nhiên vì trời đã khuya mà Bác vẫn thức, xúc động trước những hành động của Bác. Cảm nhận sự lớn lao và gần gũi của Bác qua hình ảnh so sánh à thốt ra những câu hỏi thầm thì đầy tin yêu và lo lắng à nằm không yên vì lo.

– Phép so sánh không ngang bằng thể hiện sự lớn lao vĩ đại của Bác đồng thời cũng rất gần gũi – tình thương của Bác còn ấm hơn ngọn lửa. Cảm phục tình yêu thương bao la của Bác

“Bóng Bác cao lồng lộng
 Ấm hơn ngọn lửa hồng”

→ So sánh không ngang bằng → Cảm phục trước tình yêu thương bao la của Bác.

* Lần thứ 2:

– Mặc dầu không kể lần thứ hai nhưng qua đó ta thấy được anh đội viên đã nhiều lần thức giấc và lần nào cũng chứng kiến Bác Hồ không ngủ.

* Lần thức dậy 3:

– Anh vẫn thấy Bác thức, hốt hoảng à năn nỉ Bác đi ngủ. Đây là tình cảm rất thật của anh đội viên. Anh lo cho Bác nhưng trước đó anh chưa hiểu hết lòng Bác nhưng khi đã hiểu ra thì anh biết rằng không thể mời bác đi ngủ  => Anh sung sướng vì biết Bác lo cho tất cả, biết lòng Bác thật bao la “Bác ơi tim Bác … mọi kiếp người”. Anh sung sướng vì biết được tấm lòng nhân hậu bao dung “nâng niu tất cả chỉ quên mình” => thức luôn cùng Bác.

→ Mong muốn được sẻ chia những lo lắng cùng Bác.

3. Ý nghĩa của khổ thơ cuối:

– Bác không ngủ được vì lo việc nước, cả cuộc đời Bác dành trọn cho non sông đất nước.

– Khổ thơ cuối là nâng ý nghĩa của câu chuyện, của sự việc nêu lên một tầm khái quát lớn, làm người đọc thấu hiểu là một chân lý đơn giản mà lớn lao “Đêm nay … Hồ Chí Minh”.Việc Bác không ngủ trong bài thơ chỉ là một đêm trong vô vàn những đêm không ngủ của cuộc đời Bác. Vì Bác là Hồ Chí Minh vị lãnh tụ của dân tộc và người cha thân yêu của quân đội ta. Cuộc đời Bác dành trọn cho nhân dân tổ quốc. Đó chính là lẽ sống của Bác  mà mọi người dân đều thấu hiểu.

III. Tổng kết.

1. Nội dung:

Đêm nay Bác không ngủ thể hiện tấm lòng yêu thương bao la của Bác Hồ đối với bộ đội và nhân dân, tình cảm kính yêu, cảm phục của bộ đội của nhân dân ta đối với Bác.

2. Nghệ thuật:

– Lựa chọn thể thơ 5 chữ kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm.

– Lựa chọn sử dụng lời thơ giản dị có nhiều hình ảnh thể hiện tình cảm chân thành.

– Sử dụng từ láy tạo giá trị gợi hình và biểu cảm.

* Ghi nhớ: (Sgk/55)