Soạn bài “Tức nước vỡ bờ” (trích tiểu thuyết “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố)

15/09/2021 theki.vn Bài soạn SGK Ngữ văn 8 0

van-ban-tuc-nuoc-vo-bo-trich-tat-den-cua-ngo-tat-to-sgk-ngu-van-8-tap-1

Tức nước vỡ bờ
(trích tiểu thuyết Tắt đèn của Ngô Tất Tố)

– Nhà văn Ngô Tất Tố (1893-1954) quê ở làng Lộc Hà (nay thuộc huyện Đông Anh, ngoại thành Hà Nội). Ông là nhà văn, nhà dịch thuật, nhà nghiên cứu văn học lớn của nền văn học Việt Nam thế kỷ XX

.– Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Đoạn trích Tức nước vỡ bờ trích trong chương XVIII của tác phẩm, nhan đề do người biên soạn SGK trước đây đặt.

* Tóm tắt văn bản: Gia đình chị Dậu đã dứt ruột bán con mà chưa đủ tiền nộp sưu. Anh Dậu đang ốm cũng bị bọn tay sai lôi ra đình, đánh cho dở sống dở chết. Được bà hàng xóm cho bát gạo, chị Dậu vừa nấu xong nồi cháo thì cai lệ và người nhà lí trưởng ập đến. Mặc dầu chị Dậu hết lời van xin, cai lệ vẫn toan hành hạ anh Dậu. Chị Dậu xông vào đỡ tay, bị cai lệ đánh, và chị đã túm cổ đẩy tên này ngã chổng quèo. Người nhà lí trưởng sấn sổ giơ gậy định đánh thì bị chị Dậu túm tóc lẳng cho một cái ngã nhào ra thềm.

Đọc – hiểu văn bản:

Câu 1: Khi bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu, tình thế của chị như thế nào?
Câu 2: Phân tích nhân vật cai lệ. Em có nhận xét gì về tính cách của nhân vật này và sự miêu tả của tác giả?
Câu 3: Phân tích diễn biến tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích. Theo em, sự thay đổi thái độ của chị Dậu có được miêu tả chân thực, hợp lí không? Qua đoạn trích này, em có nhận xét gì về tính cách của chị?
Câu 4: Em hiểu thế nào về nhan đề Tức nước vỡ bờ được đặt cho đoạn trích? Theo em, đặt tên như vậy có thỏa đáng không? Vì sao?
Câu 5: Hãy chứng minh nhận xét của nhà phê bình, nghiên cứu văn học Vũ Ngọc Phan: “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”.
Câu 6: Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, với tác phẩm Tắt đèn, Ngô Tất Tố đã “xui người nông dân nổi loạn”. Em hiểu thế nào về nhận xét đó? Qua đoạn trích hãy làm sáng tỏ ý kiến của Nguyễn Tuân.

* Bài học:

Tức nước vỡ bờ
(trích tiểu thuyết Tắt đèn của Ngô Tất Tố)

I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHÚ THÍCH

1. Tác giả: Ngô Tất Tố (1893 -1954); Quê ở tỉnh Bắc Ninh. Ông là nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước cách mạng

2. Tác phẩm:

a/ Thể loại: Tiểu thuyết
b/ Xuất xứ: Trích chương XVIII tác phẩm “Tắt đèn” (1939)
c/ Đại ý: Lòng yêu thương chồng và sự phản kháng mãnh liệt của chị Dậu trước bọn tay sai hung ác.
d/ Bố cục: 2 phần
e/ Tóm tắt: (học sinh tự tóm tắt).

II ĐỌC– TÌM HIỂU VĂN BẢN.

1. Tình thế gia đình chị Dậu:

– Gia cảnh nhà chị Dậu cùng đường: bán con, bán chó, bán gánh khoai, chạy vạy tiền nộp sưu cho chồng và người em chồng đã chết.
– Người chồng đau ốm tưởng chết, lại bị đánh đến ngất đi do thiếu sưu thuế.
– Bọn tay sai sấn sổ xông vào đòi đánh trói anh Dậu.

→ Tình thế nguy ngập, cùng đường.

2. Hình ảnh bọn tay sai và chị Dậu:

Cai lệ và người nhà lí trưởng Hình ảnh chị Dậu
* Thái độ:

– Xưng hô xấc xược: “ông – thằng”.
– Ngang tang, hung dữ, hống hách, cậy quyền cậy thế.

* Hành động:

– Sầm sập tiến vào với roi song, tay thước, dây thừng
– Trợn mắt, quát, thét: “Mày định nói cho cha mày nghe…”
– Hăm he định trói .
– Bịch vào ngực, tát chị Dậu
– Bị chị túm tóc, túm cổ…

→ Phơi bày bộ mặt hung dữ, tàn ác, bất nhân của chế độ xã hội thực dân phong kiến: Càng hung hăng chúng càng thất bại thảm hại.

 * Đối với chồng:

– Yêu thương chồng con tha thiết: Nấu cháo, rón rén… “Thầy em… xót ruột”→ Người phụ nữ hiền dịu, yêu thương chồng con

* Đối với bọn tay sai:

– Ban đầu sợ hãi, khép nép, van xin: gọi “ông”, xưng “cháu”.
– Khi bị đàn áp quá mức: chị bày tở thái độ cứng rắn bằng lời nói: gọi “ông”, xưng “tôi”.
– Cuối cùng, khi bị dồn ép vào bước đường cùng, chị “tức quá không thể chịu được” đã “liều mạng cự lại”: gọi “mày”, xưng “bà”
– Phản kháng quyết liệt bằng hành động: đánh cho cai lệ và người nhà lý trưởng một trận nhớ đời.

→  Khẳng định vẻ đẹp tâm hồn và sức mạnh tiềm tàng mạnh mẽ của người phụ nữ nông dân.
* Ghi nhớ:

Đoạn trích vạch trần bộ mặt tàn ác, bất nhân của xã hội thực dân phong kiến đương thời; xã hội ấy đã đẩy người nông dân vào tình cảnh khổ cực, khiến họ phải liều mạng chống lại. Qua đó cho thấy vẻ đẹp tâm hồn của người nông dân, vừa giàu tình yêu thương vừa có sức sống tiềm tàng mạnh mẽ.

III – LUYỆN TẬP

Viết 1 đoạn văn ngắn (6 – 8 câu) nêu suy nghĩ của bản thân em về ý nghĩa nhan đề của đoạn trích “Tức nước vỡ bờ”.

IV. Dặn dò:

– Tóm tắt ngắn gọn nội dung đoạn trích.
– Làm bài luyện tập vào vở bài tập.

* Soạn bài:

Tức nước vỡ bờ
(trích tiểu thuyết Tắt đèn của Ngô Tất Tố)

Câu 1: Tình thế của chị Dạu khi bọn tay sai xông vào nhà:

– Gia cảnh nhà chị Dậu cùng đường: bán con, bán chó, bán gánh khoai, chạy vạy tiền nộp sưu cho chồng và người em chồng đã chết.

– Người chồng đau ốm tưởng chết, lại bị đánh đến ngất đi do thiếu sưu thuế.

– Bọn tay sai sấn sổ xông vào đòi đánh trói anh Dậu.

→ Tình thế nguy khốn, cùng đường.

Câu 2: Nhân vật cai lệ:

– Cai lệ: là cai cầm đầu đám lính lệ ở huyện đường, tay sai chuyên đánh người là “nghề” của hắn.

– Cảnh cai lệ vào nhà chị Dậu:

+ Gõ đầu roi xuống đất, quát bằng giọng khàn khàn.

+ Xưng hô xấc xược “ông- thằng”

– Bản chất hung bạo, dữ tợn: trợn ngược mắt quát, giọng hầm hè, đùng đùng giật phắt thừng, bịch luôn vào ngực chị Dậu, tát vào mặt chị đánh cái bốp.

– Ngôn ngữ của hắn thú tính, hắn chỉ biết thét, quát, hầm hè

– Tàn ác, nhẫn tâm, bỏ ngoài tai lời van xin khẩn thiết của chị Dậu

→ Cai lệ chỉ là tên tay sai vô danh, mạt hạng nhưng lại hống hách, bạo tàn dám làm những chuyện bất nhân, nhân danh “nhà nước”, “phép nước”. Đó cũng là hình ảnh chân thực nhất về tầng lớp thống trị bấy giờ: độc ác, hung hãn, không có tính người.

Câu 3: Diễn biến tâm lí của chị Dậu:

– Ban đầu chị sợ hãi, nên lễ phép xưng cháu với hắn và gọi bằng ông.

– Khi tên cai lệ hung hãn và đáp lại lời cầu khẩn của chị một cách phũ phàng, hắn còn “cứ sấn đến để trói anh Dậu” thì chị “tức quá không thể chịu được” đã “liều mạng cự lại”. Chị dùng lí lẽ phân trần, nói lí lẽ tự nhiên “chồng tôi đau ốm…hành hạ” ⟶ xưng hô “tôi” – “ông” ngang hàng, cứng rắn, cảnh cáo kẻ ác.

– Cuối cùng trước sự hung hãn, đểu cáng đến tột cùng của tên cai lệ, chị vô cùng phẫn nộ, xưng bà – mày với tên tay sai mất nhân tính.

– Sau đó chị quật ngã tên tay sai “ngã chỏng quèo”, phản ứng hết sức dữ dội, quyết liệt

→ Sự phản kháng, trỗi dậy của chị Dậu do uất ức, phẫn nộ, căm tức. Hành động của chị tự phát nhưng bản lĩnh, cương quyết, phù hợp với diễn biến tâm lí. Chị Dậu là nhân vật yêu chồng, thương con, tảo tần nhưng mạnh mẽ, bản lĩnh.

Câu 4: Ý nghĩa nhan đề Tức nước vỡ bờ:

– Nhan đề: Tức nước vỡ bờ

+ Nghĩa đen của thành ngữ này là nước lớn, nhiều thì ắt sẽ vỡ bờ.

+ Nghĩa bóng: Trong đoạn trích này kinh nghiệm dân gian được thể hiện trong thành ngữ bắt gặp sự khám phá đời sống của cây bút hiện thực Ngô Tất Tố. Đoạn trích chẳng những làm toát lên cái lô-gic hiện thực: tức nước vỡ bờ, có áp bức có đấu tranh, mà còn toát lên cái chân lí: Con đường sống của quần chúng bị áp bức chỉ có thể là con đường đấu tranh để tự giải phóng, không có con đường nào khác.

– Cách đặt như vậy vô cùng thỏa đáng, vì:

+ Xét toàn bộ nội dung tác phẩm thì Tức nước vỡ bờ là tên gọi hợp lý phù hợp với diễn biến truyện.

+ Tên nhan đề có ý nghĩa khi con người bị áp bức, bóc lột sẽ phản kháng mạnh mẽ. Sức mạnh đó bắt nguồn từ ý thức nhân phẩm, tình yêu thương gia đình.

Câu 5: Chứng minh nhận xét của nhà phê bình, nghiên cứu văn học Vũ Ngọc Phan: “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”.

– Tình huống truyện: tình huống căng thẳng, thể hiện tập trung cao độ mối xung đột gay gắt ở nông thôn trước cách mạng. Diễn biến mạch truyện dẫn đến tình huống bùng nổ dữ dội đó được tác giả diễn tả hợp lí, tự nhiên.

– Tình huống giúp bộc lộ tính cách nhân vật rõ nét:

+ Tên cai lệ thô lỗ, đểu giả, hung ác, không chút tình người.

+ Chị Dậu khi mềm mỏng tha thiết, khi đanh đá, dữ dội,… Diễn biến tâm lí bất ngờ, tự nhiên, hợp lí.

– Ngôn ngữ đặc sắc: lời ăn tiếng nói hàng ngày được sử dụng một cách chân thật, tự nhiên, mag tính khẩu ngữ.

– Đoạn miêu tả cảnh phản kháng giữa chị Dậu với bọn tay sai qua ngòi bút linh hoạt, pha chút hóm hỉnh, độc đáo.

→ Đoạn “tuyệt khéo” trong văn bản này thể hiện việc tác giả xây dựng các tuyến nhân vật đối lập, đặc biệt làm hiện hữu hình ảnh người phụ nữ nông dân mạnh mẽ, bản lĩnh, dám đương đầu với bè lũ hung tàn đòi quyền sống trong xã hội bất công, áp bức.

Câu 6: Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, với tác phẩm Tắt đèn, Ngô Tất Tố đã “xui người nông dân nổi loạn”. Em hiểu thế nào về nhận xét đó? Qua đoạn trích hãy làm sáng tỏ ý kiến của Nguyễn Tuân.

– Phản ánh đúng quy luật: có sự áp bức, bóc lột tất yếu sẽ có đấu tranh.

– Ngô Tất Tố nhìn thấy sức mạnh đấu tranh tiềm tàng của người nông dân.

– Hành động phản kháng là tự phát, khơi màn cho những sự trỗi dậy đấu tranh sau đó.

– Chỉ bằng bạo lực, đấu tranh mới giải quyết được sự đàn áp, gông cùm của chế độ nửa phong kiến thực dân.

Suy nghĩ của em về sức mạnh phản kháng của nhân vật chị Dậu trong đoạn văn Tức nước vỡ bờ trích từ tác phẩm “Tắt đèn” của nhà văn Ngô Tất Tố

Xem thêm:

Hãy bình luận đầu tiên

Để lại một phản hồi

Thư điện tử của bạn sẽ không được hiện thị công khai.