Cảm nhận vẻ đẹp cuộc sống lao động mới trong bài thơ Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận.
- Mở bài:
Huy Cận là nhà thơ nổi tiếng trong phong trào Thơ mới. Sau cách mạng, mỗi tác phẩm thơ Huy cận là bài ca vui về cuộc đời, là bài thơ yêu thiên nhiên, con người và cuộc sống. Bài thơ Đoàn thuyền đánh cá được Huy Cận sáng tác năm 1958 trong một chuyến đi thực tế tại Hòn, Gai, Quảng Ninh. Bài thơ là một khúc ca vui của người lao động trên biển, là lời ngợi ca sự giàu đẹp của biển trời Việt Nam và cuộc sống mới của con người sau bao nhiêu năm tháng nô lệ nay đã tự mình làm của cuộc sống. Vẻ đẹp cuộc sống lao động mới được thể hiện chân thành và cảm động qua những lời thơ tươi vui, tràn đầy tin tưởng.
- Thân bài:
Sau năm 1954, miền Bắc nước ta hoàn toàn giải phóng, miền Nam tiếp tục thực hiện cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Niềm vui dạt dào tin yêu trước cuộc sống mới đang hình thành, đang thay da đổi thịt đã trở thành nguồn cảm hứng lớn của thơ ca lúc bấy giờ. Nhiều nhà thơ đã đi tới các miền đất xa xôi của Tổ quốc để sống và để viết. Nguyễn Tuân tìm lên Tây Bắc để viết “Tùy bút Sông Đà”, Nguyễn Thành Long đến lào Cai viết “Lặng lẽ Sa Pa”, Chế lan Viên làm cuộc viên du mộng tưởng với “Tiếng hát con tàu”, còn Huy Cận tìm về với vùng mỏ Quảng Ninh, từ chuyến đi ấy, hồn thơ của ông mới thực sự nảy nở trở lại và dồi dào cảm hứng về thiên nhiên đất nước, về lao động và niềm vui trước cuộc sống mới. “Đoàn thuyền đánh cá” ra đời là kết quả của tình yêu cuộc sống, tình yêu nhân dân kết tụ từ mấy mươi năm.
Chính sự hồi sinh của tâm hồn sau những tháng ngày u sầu, Huy Cận nhìn thấy sức sống mới đang nảy nở trên từng lá cây ngọn cỏ. Nhà thơ cảm thấy mình thực sự làm chủ cuộc sống, làm chủ đất nước. Thế nên, mở đầu bài thơ là cảnh hoàng hôn trên biển vừa diễm lệ, huy hoàng, vừa hùng vĩ, tràn đầy sức sống:
Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then, đêm sập cửa.
Miêu tả cảnh đoàn thuyền ra khơi đánh cá, nhà thơ bắt đầu bằng hình ảnh “mặt trời xuống biển” gây ấn tượng mạnh mẽ. Mặt trời được so sánh như hòn lửa khổng lồ từ từ đi xuống biển. Không gian mở ra đến vô tận theo ánh sáng rồi thu dần lại trong một “hòn lửa”. Cảm quan vũ trụ của nhà thơ mở ra trong trí tưởng tượng người đọc những liên tưởng, so sánh thật bất ngờ, thú vị. Vũ trụ bao la, huyền bí như một ngôi nhà khổng lồ mà đêm tối là cánh cửa sập xuống và những con sóng là chiến then cài.
Cũng chỉ là hình ảnh mặt trời xuống biển quen thuộc nhưng dưới ngòi bút của Huy Cận, lúc này, cả vũ trụ bừng lên một khí thế, một nội lực phi thường. Vũ trụ không những tiến diễn quy luật vận hành mà còn tạo ra sức mạnh ghê gớm, đủ sức làm thay đổi vạn vật. Nó báo hiệu một nguồn sức mạnh khác sắp trỗi dậy thay thế, tiếp tục điều khiển quy luật của đất trời:
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,
Câu hát căng buồm cùng gió khơi.
Từ “lại” cho thấy sự tiếp diễn nhịp điệu lao động quen thuộc. Hình ảnh “căng buồm” là hình ảnh thật nhưng “câu hát căng buồm” lại là hư ảo. Hình ảnh thơ cho thấy thiên nhiên vũ trụ bao la mà gần gũi với con người – biển cả hay đó cũng chính là ngôi nhà thân thuộc của mỗi ngư dân. Nhạc điệu trong câu thơ diễn tả khí thế khỏe khoắn, phấn chấn của những người lao động: khẩn trương làm việc bất kể ngày đêm. Có thể nói, hai câu thơ thể hiện tình yêu thiên nhiên và lòng yêu mến cuộc đời của nhà thơ Huy Cận.
Khép lại ánh sáng chói gắt của mặt trời, ánh sáng của vầng trăng lại hiện ra, vũ trụ giờ đây hoàn toàn thuộc về con người lao động:
Hát rằng: cá bạc biển Đông lặng,
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng.
Đến dệt lưới ta, đoàn cá ơi!
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng,
Ra đậu dặm xa dò bụng biển,
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.
Cá nhụ cá chim cùng cá đé,
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng,
Cái đuôi em quẫy trăng vàng choé,
Đêm thở: sao lùa nước Hạ Long.
Ta hát bài ca gọi cá vào,
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao,
Biển cho ta cá như lòng mẹ,
Nuôi lớn đời ta tự buổi nào.
Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng,
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng,
Vảy bạc đuôi vàng loé rạng đông,
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng.
Vẻ đẹp người lao động hiện lên trong bức tranh lao động với tiếng hát yêu đời, say mê đến cuồng nhiệt. Họ hát bài ca ngợi ca biển mẹ bao dung. Họ hát ca ca ngợi cuộc sống mới tự do và rộng lớn. Họ hát ca mong muốn công việc thuận lợi, chuyến đi đạt thành quả. “Câu hát căng buồm cùng gió khơi” là hình ảnh ẩn dụ mang tính chất khoa trương. Tiếng hát khỏe khoắn tiếp sức cho gió làm căng cánh buồm. Tiếng hát ấy, làm nổi bật khí thế hồ hởi của người lao động trong buổi xuất quân chinh phục biển cả…
Tiếng hát ấy còn thể hiện niềm mong ước của người đánh cá: mong ước một chuyến ra khơi đánh bắt được thật nhiều hải sản, nhiều cá tôm giữa sự giàu đẹp của biển khơi. Sự giàu có của biển được thể hiện qua từ “bạc”, qua biện pháp so sánh “cá thu biển Đông như đoàn thoi” , cá vào lưới là cá “diệt lưới”. Lời thơ mang đến cho người đọc bao liên tưởng thú vị về vẻ đẹp lãng mạn của biển khơi.
Cảm hứng lãng mạn giúp nhà thơ phát hiện vẻ đẹp của cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển trong đêm trăng với niềm vui phơi phới, khỏe khoắn khi con người làm chủ cuộc đời, làm chủ biển trời quê hương. Cảnh đoàn thuyền lướt sóng ra khơi, từng luồng cá bủa lưới vây giăng mang vẻ đẹp vừa hoành tráng, vừa thơ mộng:
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng,
Ra đậu dặm xa dò bụng biển,
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.
Biển khơi thật đẹp, giàu có và thân thiết với con người qua lời ca của ngư dân. Con thuyền phăng phăng lướt giữa đại dương bao la. Nó hoàn toàn làm chủ biển cả và không có một trở ngại nào. Người lao động chủ động trong công việc. Họ dò tìm trong lòng bể, rồi dàn đan thế trận bủa vây khi phát hiện ra luồng cá chạy. Động tác nhanh gọn, chính xác thể hiện sức mạnh chinh phục biển cả và khả năng chiến thắng trong công việc của người lao động.
Từ “lướt” thể hiện độ nhanh, nhẹ của con thuyền. Bức tranh thiên nhiên ba chiều: cao, rộng, sâu. Thiên nhiên càng hùng vĩ bao nhiên thì tầm vóc con người được nâng cao bấy nhiêu, lớn ngang tầm vũ trụ. Công việc đánh cá thật sự là một trận đánh. Động từ mạnh được nêu liên tiếp:lái, lướt, đậu, dò, dàn đan, vây giăng…. Chỉ có những người lao động làm chủ thiên nhiên và cuộc đời mới có được tư thế lao động sẵn sàng và hết mình như thế. Công viện đánh cá nặng nhọc được thể hiện đầy thú vị, thiên nhiên như người bạn thân thiết của người ngư dân làm cho công việc của họ nhẹ nhàng hơn. Người lao động làm việc với tất cả lòng dũng cảm, sự hăng say, trí tuệ nghề nghiệp, tâm hồn phơi phới.
Sau một cuộc vây bắt, thành quả đã hiển hiện ra trước mắt. Đàn cá đã ngoan ngoãn chịu nằm trong dàn lưới dày kiên cố:
Cá nhụ cá chim cùng cá đé,
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng,
Cái đuôi em quẫy trăng vàng choé,
Đêm thở: sao lùa nước Hạ Long.
Thủ pháp liệt kê kết hợp với sự phối sắc tài tình qua việc sử dụng các tính từ chỉ màu sắc “đen hồng”, “vàng chóe”… đã tạo nên một bức tranh sơn mài nhiều màu sắc, ánh sáng, lung linh huyền ảo như trong câu chuyện cổ tích nói về xứ sở thần tiên. Nhà thơ liệt kê các loại cá quý, thể hiện phong phú về chủng loại, bổ sung cho sự phong phú về số lượng ở đoạn thơ tả đàn cá thu “dệt biển”. Trên cái nền ấy, hình cảnh con cá song là một nét vẽ tài hoa. Vẩy cá đen, hồng lấp lánh trên biển nước lấp loáng ánh trăng. Cái quẫy đuôi làm cho bức tranh thêm sống động. Nghệ thuật phối sắc tài tình làm cho đoạn thơ đẹp như một bức tranh sơn mài rực rỡ.
Thiên nhiên được nhân hóa “Đêm thở, sao lùa nước Hạ Long” như đưa con người vào cõi mộng. Phải có một tình yêu biển sâu nặng mới viết nên những dòng thơ tuyệt bút như vậy. Không khí lao động được giữa nhịp bằng lười ca tiếng hát say sưa. Con người ca hát, biển cả ca hát, cả vũ trụ hòa trong bài ca lao động vũ đại:
Ta hát bài ca gọi cá vào,
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao,
Biển cho ta cá như lòng mẹ,
Nuôi lớn đời ta tự buổi nào.
Tiếng hát của người lao động lại cất cao phóng khoáng, bay bổng, chan chứa niềm tin yêu cuộc sống. Trí tưởng tượng bay bổng đã giúp nhà thơ sáng tạo hình ảnh mới “trăng gõ thuyền” thật lạ lùng. Lời thơ thể hiện tình yêu lao động, khát khao chinh phục thiên nhiên, ước mơ làm giàu, làm đẹp cho đời. Hình ảnh so sánh “như lòng mẹ” là lời ca ngợi sự hào phóng của biển cả, cũng là niềm tự hòa của người dân chài đối với biển quê hương. Giọng điệu ấm áp, chứa chan nghĩa tình.
Thời gian cứ trôi đi. Công việc của người ngư dân được miêu tả thật khẩn trương, sống động:
Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng,
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng,
Vảy bạc đuôi vàng loé rạng đông,
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng.
“Kéo xoăn tay” là một hình ảnh đặc tả động tác kéo lưới rất căng, khỏe và đẹp. Lời thơ như tạc một bức tượng ngư dân đầy sức sống. “Chùm cá nặng” cũng là cách diễn đạt thật mới mẻ, gợi tả thành quả lao động bội thu. Từ “bạc”, “vàng” tạo cho câu thơ màu sắc lấp lánh, tượng trưng cho sự giàu đẹp của biển cả, đồng thời cũng cho thấy thái độ trân trọng của ngư dân đối với thành quả lao động. “Đón nắng hồng” biểu hiện tâm trạng sảng khoái, phấn chấn. ngư dân như muốn chia sẻ niềm vui của mình với mặt trời, bạn thân thiết.
Người lao động không những làm chủ biển cả mà còn làm chủ cả thời gian. Họ khẩn trương kéo những mẻ lưới nặng trĩu cá tôm. Họ khẩn trương lao động với toàn bộ năng lực của mình đế có thể mang về cho đất nước những lợi ích lớn nhất trong mỗi chuyến ra khơi. Không phút nào chậm trễ, công việc diễn ra nhịp nhàng, nhanh chóng. Đến khi ánh bình minh ló rạng, công việc của họ cũng hoàn thành.
Có thể thấy, ở đây, người kéo lưới là trung tâm của cảnh được khắc họa rất độc đáo với thân hình gân guốc, chắc khỏe cùng thành quả thu về “vẩy bạc đuôi vàng lóe rạng đông”. Màu hồng của bình minh làm ấm sáng bức tranh lao động. Thiên nhiên và con người cùng nhịp nhàng trong sự vận hành của vũ trụ. Kết thúc quá trình lao động cũng là lúc vũ trụ tiếp diễn, ánh sáng mới tỏa khắp đại dương xanh:
Câu hát căng buồm với gió khơi,
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời.
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi.
Hình ảnh thơ: “câu hát căng buồn”, “đoàn thuyền”, “mặt trời” một lần nữa được lặp lại. Cũng là hình ảnh ở đầu bài thơ nhưng lại mang một diện mạo mới, sức sống mới. Đó là tiếng hát của người chiến thắng trở về. Đó là đoàn thuyền vượt sóng kiêu hãnh trở về với đầy ắp cá tôm. Đó là mặt trời của ngày mới với cơ hội mới, chiến thắng mới.
Bài thơ bắt đầu bằng cảnh hoàng hôn rực rỡ trong biển và kết thúc bằng bình minh tươi sáng. Sự tuần hoàn của vũ trụ là vĩnh cửu. Sự chiến thắng của con người là tất yếu nếu con người có đủ niềm tin và ý chí. Cấu trúc lặp lại ấy trở thành điệp khúc ngân nga, nhấn mạnh niềm vui lao động làm giàu đẹp quê hương và khắc họa đậm nét vẻ đẹp khỏe khoắn cùng niềm vui phấn khởi của người ngư dân.
Người ngư dân ra đi trong tiếng hát yêu đời, yêu nghề và trở về trong tiếng hát tươi vui với thành quả lao động. Hình ảnh nhân hóa “Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời” thể hiện nét đẹp, sức sống mạnh mẽ của người lao động mới, họ lớn ngang tầm với vũ trụ. Biện pháp thậm xưng kết hợp với nghệ thuật hoán dụ trong hình ảnh “Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi” vẽ nên cảnh được mùa cá và cuộc sống ấm no của người dân vùng biển, bằng mồ hôi lao động họ đã viết nên bài ca cuộc sống.
Thông qua việc miêu tả cảnh lao động đánh cá của người ngư dân vùng biển Hạ Long, bài thơ ngợi ca vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước, sự giàu có của biển khơi; ngợi ca khí thế lao động hăng say, yêu đời của người lao động mới đã được giải phóng, đang làm chủ bản thân, làm chủ cuộc đời và đất nước:
Tập làm chủ, tập làm người xây dựng
Dám vươn mình cai quản lại thiên nhiên!
- Kết bài:
“Đoàn thuyền đánh cá” là một bức tranh thơ lung linh những sắc màu lộng lẫy, vừa có vẻ đẹp cuộc sống con người lao động, vừa có vẻ đẹp của thiên nhiên kì vĩ, lớn lao. Bài thơ là khúc tráng ca trên biển của người lao động mới, làm chủ thiên nhiên, làm chủ cuộc đời. Tác giả đã vẽ lại một bức tranh đẹp về con người, biển cả và lao động. Tác phẩm có hai nguồn cảm hứng lớn, song hành, hài hòa và trộn lẫn vào nhau. Đó là cảm hứng về thiên nhiên vũ trụ và cảm hứng về con người lao động trong cuộc sống mới. Sự thống nhất của hai nguồn cảm hứng ấy được thể hiện qua kết cấu và hệ thống thi ảnh trong bài. Qua đó giúp cho ta hiểu thêm và càng thêm yêu đất nước con người Việt Nam.
Cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên vũ trụ trong bài thơ Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận
