»» Nội dung bài viết:
Người trong bao
(Sê-khốp)
I. Tìm hiểu chung:
1. Tác giả: Sê-khốp
Sê-khốp là một nhà văn lớn. Tác phẩm của ông thường có cốt truyện rất giản dị nhưng đặt ra nhiều vấn đề óc ý nghĩa xã hội to lớn, và ý nghĩa nhân bản sâu xa.
Tác phẩm tiêu biểu: Anh béo anh gầy, Con kì nhông, Người trong bao,…
2. Tác phẩm: Người trong bao
- Hoàn cảnh sáng tác:
Người trong bao được sáng tác năm 1898, trong thời kì Sê-khốp dưỡng bệnh ở thành phố I-an-ta trên bán đảo Crum, biển Đen. Thời đó, xã hội Nga đang ngạt thở trong bầu không khí chuyên chế nặng ề cuối thế kỉ XIX. Môi trường xã hội ấy đã đẻ ra lắm kiểu người kì quái.
- Tóm tắt:
Bu-rơ-kin, giáo viên trung học dạy tiếng Hi Lạp chung trường với mình. Bê-li-cốp là một “người trong bao”. Anh ta có lối sống trong bao: sinh hoạt (từ vật dụng, căn phòng, cách ăn mặc, đi đứng, nói năng, giao tiếp) đều giấu trong bao; tư tưởng cũng giấu trong bao, chỉ sống theo chỉ thị, quy đinh. Anh ta có tính cách trong bao: tôn sung quá khứ, ích kỉ, nhút nhát, bạc nhược, lúc nào cũng sợ phiền phức. Lối sống của Bê-li-cốp ảnh hưởng nhiều tới giáo viên trong trường và người dân nơi thành phố. Anh ta chết, mọi người thấy thoải mái nhưng một tuần sau khi mọi việc lại nặng nề như cũ. Cuối cùng, I-va-nứt kết luận: “không thể sống mãi như thế được”.
- Nội dung và nghệ thuật: (ghi nhớ)
Với nghệ thuật xây dựng biểu tượng và nhân vật điển hình, giọng kể chậm rãi vừa giễu cợt, châm biếm, mỉa mai vừa u buồn, qua hình tượng nhân vật “Người trong bao” Bê-li-cốp, Sê-khốp phê phán sâu sắc lối sống hèn nhát, bạc nhược, bảo thủ và ích kỉ của một bộ phận trí thức Nga cuối thế kỉ XIX. Từ đó, nhà văn khẩn thiết thức tỉnh mọi người: “không thể sống mãi như thế được”.
II. Tìm hiểu văn bản:
1. Hình tượng nhân vật Bê-li-cốp – người trong bao:
* Ngoại hình và cách ăn mặt của Bê-li-cốp:
– Gương mặt nhợt nhạt, nhỏ bé, choắt lại như mặt chồn.
– Cách ăn mặc phục sức: Đi gày cao su, cầm ô, nhất thiết phải mặt áo bành cặp kính đen trên gương mặt nhợt nhạt.
– Điều đặt biệt: các vật dụng đều để trong bao, cho vào bao.
* Hành động lập dị, khác thường của Bê-li-cốp:
– Lời nói đầy hoài nghi: “nhỡ lại xảy ra chuyện gì thì sao”
– Khi nằm ngủ, kéo chăn trùm đầu kín mít.
– Đến thăm đồng nghiệp chỉ ngồi im.
– Ngăn cản không cho chàng trai trẻ Cô-văn học dân gian-len-cô đi xe đạp.
* Suy nghĩ của Bê-li-cốp:
Cả ý nghĩ của mình, Bê-li-cốp cũng giấu trong bao. Gã luôn thỏa mãn, hài lòng, hạnh phúc, mãn nguyện lối sống của mình.
* Tính cách của Bê-li-cốp:
– Có khát vọng kì dị,mãnh liệt:Thu mình vào một cái vỏ,tạo ra cho mình một thứ bao để ngăn cách….
– Nhút nhát, ghê sợ hiện tại nhưng lại ngợi ca, tôn sung quá khứ (say mê tiếng Hi Lạp cổ).
– Chỉ thích sống máy móc theo những thông tư, chỉ thị; giáo điều, rập khuôn.
– Cô độc và luôn luôn lo lắng, sợ hãi tất cả.
– Máy móc, giáo điều, rập khuôn: phản ứng việc đi xe đạp của 2 chị em Va-ren-ca,thói quen trong quan hệ đồng nghiệp ý nghĩ giấu trong bao, luôn thỏa mãn, hài lòng, hạnh phúc, mãn nguyện với lối sống của mình.
– Lối sống của Bê-li-cốp ảnh hưởng sâu sắc. Khi Bêlicốp còn sống: anh chị em giáo viên trong trường nơi y làm việc, dân cư trong thành phố nơi y sống, tất cả mọi người đều sợ y, ghét y, tránh xa y.
– Là con người cổ hủ, lạc long, kì quái vì Bê-li-cốp không hiểu được mọi người, không hiểu xã hội và cuộc sống đương thời. Như vậy Bê-li-cốp xuất hiện gây ấn tượng mạnh mẽ về kiểu người có lối sống lập dị, khát vọng mãnh liệt thu mình vào trong bao để tránh tiếp xúc, ảnh hưởng từ cuộc sống bên ngoài
2. Cái chết của Bê-li-cốp:
* Nguyên nhân dẫn đến cái chết của Bê-li-cốp:
+ Bản thân: Vì bị ngã đau, lại mắc bệnh nặng lại không chịu chữa. Sâu xa hơn, đó là cái chết tất yếu.Tạng người và cách sống của y, trước sau gì cũng bị hoặc tự tiêu diệt.
+ Xung đột với Cô-va-len-cô, bị Cô-va-len-cô xô mạnh, nhưng Bê-li-cốp “đã lăn xuống dưới một cách bình yên vô sự”
+ Va-ren-ca và hai bà nữa đã chứng kiến cú ngã của hắn ở cầu thang. “Điều này đối với Bê-li-cốp là kinh khủng hơn cả”. Từ đó hắn lo sợ đủ thứ: lo sợ cả thành phố sẽ biết chuyện sẽ đến tai thầy hiểu trưởng, ngài thanh tra, “nhỡ lại có chuyện gì xảy ra”…
+ Tiếng cười “ha-ha-ha” của Va-ren-ca “đã chấm dứt tất cả: chấm dứt chuyện cưới xin, chấm dứt cuộc đời của Bê-li-cốp”.
+ Thái độ của hắn khi đi vào cõi chết : vẻ mặt hiền lành, dễ chịu, tươi tỉnh và mãn nguyện. Hắn mừng rằng cuối cùng hắn đã được chui vào trong cái bao mà từ đó không bao giờ phải thoát ra nữa…hắn đã đạt được mục đích của cuộc . Xét về logic nghệ thuật: cái chết là một chi tiết quan trọng để đẩy tính cách nhân vật lên cao bởi khi chết hắn vĩnh viễn được nằm trong cái bao mà hắn từng khao khát.
+ Như vậy, cú “xô mạnh” của Cô-va-len-cô không làm cho Bê-li-cốp chết. Tiếng cười của Va-ren-ca cũng không đủ sức “giết” Bê-li-cốp. Nhưng tiếng cười ấy đã biến những nỗi lo của Bê-li-cốp trở thành hiện thực. Bê-li-cốp đã chết vì sợ hãi – một thứ bao vô hình đã giết chính hắn. Những “cái bao” mà Bê-li-cốp dựng lên để che chắn cho mình, để tự vệ đã xé toạc bởi những con người chân thật, thẳng thắn, hồn nhiên.
* Ý nghĩa
– Với kiểu người như Bê-li-cốp thì cái chết là tất yếu, không tránh khỏi.
– Quan tài là cái bao phù hợp nhất để gói cả cuộc đời Bê-li-cốp.
– Chi tiết cái chết của Bê-li-cốp không chỉ là chi tiết quan trọng mà còn là một biện pháp nghệ thuật, đẩy tính cách nhân vật lên đỉnh cao, thể hiện chủ đề của tác phẩm.
3. Thái độ của mọi người đối với Bê-li-cốp:
Khi y còn sống:
+ Sợ hãi, căm ghét y
+ Họ tránh xa y, không muốn dây với y.
Khi y qua đời:
+ Mọi người cảm thấy thoát khỏi gánh nặng, nhẹ nhàng, thoải mái.
+ Nhưng chẳng bao lâu, cuộc sống lại diễn ra như cũ: nặng nề, vô vị, tù túng,… Một tuần sau người ta thấy xuất hiện nhiều người như hắn. Cuộc sống chẳng tốt đẹp gì hơn trước. Nhưng chưa bao lâu thì cuộc sống lại diễn ra như cũ: nặng nề, mệt nhọc, vô vị, tù túng
→ Bê- li-cốp không phải là một con người cụ thể, một trường hợp duy nhất mà đã trở thành nhân vật điển hình trong xã hội. Lối sống, kiểu người Bê-li-cốp đã đầu độc không khí trong sạch, lành mạnh của đạo đức, văn hoá nước Nga đương thời.
Nhận xét: Hình ảnh con người Bê-li-cốp điển hình cho một kiểu người, một hiện tượng xã hội đã và đang tồn tại trong một bộ phận tri thức Nga.
- Nghệ thuật:
– Nghệ thuật kể chuyện: nhân vật trong truyện đồng thời là người kể chuyện (Bu-rơ-kin): bảo đảm tính khách quan, vẫn thể hiện tính chủ quan, gây cảm giác gần gũi và chân thật.
– Giọng kể: giọng kể chậm rãi vừa giễu cợt, châm biếm, mỉa mai vừa u buồn.
– Cách xây dựng nhân vật: chân thật, có ý nghĩa tiêu biểu, điển hình.
4. Hình ảnh biểu tượng cái bao.
– Nghĩa đen:Vật dùng để đựng có hình túi hoặc hình hộp, là vật dụng quen dùng của Bê-li-cốp.
– Nghĩa bóng:Lối sống và tính cách của nhân vật Bê-li-cốp.
– Nghĩa biểu trưng: Lối sống thu mình,hèn nhát, ích kỉ cá nhân,hủ lậu… đã và đang tồn tại làm ảnh hưởng đến một bộ phận không nhỏ ở nước Nga”giá trị phê phán
– Ý nghĩa phổ quát: : Nước Nga lúc bấy giờ cũng là chiếc bao trói buộc tự do con người → giá trị tố cáo. Cả xã hội Nga thời điểm đó cũng là cái bao khổng lồ trói buộc,ngăn chặn sự tự do của con người “sức mạnh tố cáo. Cái bao là biểu tượng giàu ý nghĩa,là sáng tạo nghệ thuật độc đáo của tác giả
* Ý nghĩa thời sự:
-Ý nghĩa thời sự của truyện “Người trong bao”
– Lối sống hèn nhát, cố chấp, bảo thủ vẫn tồn tại trong xã hội, đặc biệt trong học đường ( ích kỉ, giáo điều, hèn nhát…)
– Cần bày tỏ thái độ trước lối sống trong bao đó:
+ Phê phán, chỉ trích, không đồng tình
+ Xác định lối sống lành mạnh, chan hòa, đúng chuẩn mực văn hóa, đạo đức cộng đồng
III. Câu hỏi luyện tập.
1. Hình ảnh cái bao là một trong những sáng tạo độc đáo của tác giả. Hình ảnh đó mang ý nghĩa (nghĩa đen, nghĩa bóng, nghĩa tượng trưng) như thế nào?
2. Nhân vật Bê-li-cốp được miêu tả như thế nào? Chọn một vài chi tiết tiêu biểu cho tính cách Bê-li-cốp. Lối sống của Bê-li-cốp đã ảnh hưởng đến tinh thần của các giáo viên và người dân thành phố ra sao?
3. Vì sao Bê-li-cốp chết? thái độ, tình cảm của mọi người đối với Bê-li-cốp khi Bê-li-cốp còn sống và khi đã qua đời? tình cảm và thái độ đó nói lên điều gì?
4. Quan sát trong đời sống hiện thực, phải chăng cũng có hiện tượng người trong bao. Ý kiến của anh/chị đối với hiện tượng này như thế nào?
– Những kẻ ích kỉ, hèn nhát và luôn lo sợ; đầu óc thiển cận và cổ hủ không bao giờ thích nghi với cái mới, cái tiến bộ…
– Ví dụ: thay đổi cách sống, thay đổi quan niệm và tiếp thu cái mới trên cơ sở kế thừa đồng thời cố gắng học hỏi, mạnh dạn hòa đồng với tất cả mọi người
5. Trình bày khái quát chủ đề tư tưởng của truyện ngắn “Người trong bao”?
– Lên án, phê phán mạnh mẽ kiểu người trong bao, lối sống trong bao và tác hại của nó đối với hiện tại và tương lai nước Nga.
– Bức thiết cảnh báo và kêu gọi mọi người cần phải thay đổi cuộc sống, cách sống, không thể sống tầm thường, hèn nhát, ích kỉ, vô vị và hủ lậu mãi như thế.
BÀI TẬP VẬN DỤNG
Câu 1:Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu sau:
Một tháng sau, Bê-li-cốp chết. Bấy giờ, khi nằm trong quan tài, vẻ mặt hắn trông hiền lành, dễ chịu, thậm chí còn có vẻ tươi tỉnh nữa, cứ hệt như hắn mừng rằng cuối cùng hắn đã được chui vào trong cái bao mà từ đó không bao giờ phải thoát ra nữa. Phải rồi, thế là hắn đã đạt được mục đích của đời! […]
Từ nghĩa địa trở về, lòng chúng tôi đều cảm thấy nhẹ nhàng, thoải mái. Nhưng chưa đầy một tuần sau, cuộc sống đã lại diễn ra như cũ, nặng nề, mệt nhọc, vô vị, một cuộc sống chẳng bị chỉ thị nào cấm đoán nhưng cũng chẳng được tự do hoàn toàn, chẳng tốt đẹp gì hơn trước. Trên thực tế, Bê-li-cốp đã chầu âm phủ nhưng hiện còn bao nhiêu người trong bao, trong tương lai cũng sẽ còn bao nhiêu kẻ như thế nữa!
( Trích Người trong bao, Sê-khốp )
1) Nêu nội dung chính của văn bản? Phương thức biểu đạt của văn bản là gì?
2) Chi tiết Bê-li-cốp nằm trong quan tài, vẻ mặt hắn trông hiền lành, dễ chịu, thậm chí còn có vẻ tươi tỉnh nữa có ý nghĩa gì? Hãy xác định giọng văn của tác giả qua chi tiết đó.
3) Xác định biệp pháp tu từ cú pháp trong câu văn Nhưng chưa đầy một tuần sau, cuộc sống đã lại diễn ra như cũ, nặng nề, mệt nhọc, vô vị, một cuộc sống chẳng bị chỉ thị nào cấm đoán nhưng cũng chẳng được tự do hoàn toàn, chẳng tốt đẹp gì hơn trước.
Nêu ý nghĩa nghệ thuật của biện pháp tu từ đó?
Câu 2:Cuối tác phẩm “Người trong bao” (A.P.Sê khốp), nhân vật bác sĩ Ivan nứt nói câu: “không thể sống mãi như thế được”. Câu nói ấy có ý nghĩa gì? Hãy viết một bài văn nghị luận bàn về hiện tượng sống đó?
