Đọc hiểu văn bản:
Một người Hà Nội (Nguyễn Khải)
(Ngữ văn 11, tập 2, Cánh Diều)
Nội dung chính: Đoạn trích thể hiện những trân trọng và khát khao lưu giữ vẻ đẹp và chiều sâu văn hóa của người Hà Nội cũng là của con người thời nay trước những biến động dữ dội của thời đại kinh tế thị trường và hội nhập văn hóa thế giới.
Trước khi đọc.
Câu 1 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Đọc trước văn bản Một người Hà Nội, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khải và bối cảnh diễn ra các sự kiện trong truyện.
Trả lời:
* Tác giả: Nguyễn Khải.
– Nguyễn Khải (1930 – 2008), tên thật là Nguyễn Mạnh Khải, ông sinh ra tại Hà Nội.
– Nhà văn được rèn luyện và trưởng thành trong quân ngũ.
– Một trong những cây bút hàng đầu của văn xuôi Việt Nam từ sau Cách mạng tháng 8.
– Tác phẩm chính: Xung đột, Mùa lạc, Một người Hà Nội, Thượng Đế thì cười,…..
– Phong cách nghệ thuật: Có khả năng phát hiện vấn đề, khả năng phân tích tâm lý nhân vật, giọng văn đôn hậu, trầm lắng, chiêm nghiệm.
* Bối cảnh:
– Tác phẩm ra đời khi đất nước có nhiều thăng trầm, biến động, những giá trị truyền thống cũng dần phai mờ, đặc biệt là những giá trị của người Hà Nội.
Câu 2 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Suy nghĩ về vai trò của mỗi cá nhân trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc.
Trả lời:
– Xã hội hiện nay đang phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, con người hòa nhập. Nhiều bản sắc bị mai một, giới trẻ ngày càng ít quan tâm, tìm hiểu về những truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta. Thay vào đó, giới trẻ có xu hướng theo đuổi những và ưa chuộng những văn hóa của các nước khác.
– Hậu quả của việc chạy theo những nền văn hóa khác nhau là những giá trị truyền thống tốt đẹp ngày càng bị mai một dần đi, nhiều bản sắc đã và đang dần mất đi. Nhiều đứa trẻ hiện nay không hiểu nền văn hóa truyền thống của đất nước mình bằng sự tân tiến của thế giới. Những điều này sớm muộn gì cũng khiến cho con người đánh mất đi giá trị cốt lõi của đất nước mình.
– Mỗi con người một hành động nhỏ sẽ đem lại những giá trị to lớn cho đất nước. Chính vì thế chúng ta cần có ý thức đúng đắn và bắt tay vào hành động để giữ gìn những truyền thống văn hóa đẹp đẽ của đất nước Việt Nam này, khiến đất nước ngày càng tươi đẹp hơn.
Câu 3 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Tìm hiểu thêm về tính cách con người Hà Nội qua báo chí, thơ văn…
Trả lời:
– Tính cách con người Hà Nội:
+ Sống trên mảnh đất là nơi tập trung linh khí đất trời, hội tụ các nền văn hóa nên người Hà Nội có điều kiện chắt lọc và thẩm thấu vẻ đẹp nhân cách và tâm hồn từ khắp nơi. Chân dung của người Hà Nội khắc họa rõ nét ở phần nhân cách như: Trí tuệ, bác học, tài hoa nho nhã và văn minh thanh lịch.
Trong khi đọc.
Câu 1 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Tình cảm của nhân vật “tôi” đối với Hà Nội vừa được giải phóng ra sao?
Trả lời:
– Tình cảm của nhân vật “tôi” đối với Hà Nội vừa được giải phóng rất vui vẻ, hạnh phúc thoải mái vì được ngắm nhìn Hà Nội trở lại yên bình, tự do.
Câu 2 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý sự kết nối giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật.
Trả lời:
– Lời nhân vật được cá thể hoá sâu sắc và phối hợp hài hòa với lời người kể chuyện.
Câu 3 (trang 12, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Với thời cuộc, nhân vật cô Hiền có thái độ như thế nào?
Trả lời:
– Cô Hiền tự nhận mình có bộ mặt rất tư sản, ai cũng nhận xét về cô như thế.
– Tác giả đã miêu tả hình tượng cô Hiền với những điều kiện rất tốt của một con người Hà Nội lúc bấy giờ.
– Đứng trước cuộc chiến tranh khốc liệt, những biến động thay đổi của lịch sử cũng sẽ khiến con người thay đổi theo. Hoặc là vẫn giữ được cái nhìn tốt đẹp về cuộc sống, hoặc là xã hội thay đổi con người cũng thay đổi theo và bị tha hóa dần. Nhưng điều đó không làm thay đổi được tính cách cô Hiền, cô vẫn có cái nhìn phóng khoáng, tinh tế, biết thay đổi linh hoạt giữa những khó khăn của cuộc sống. Để từ đó ta có cái nhìn sâu sắc, trân trọng đối với nhân vật này.
→ Cô Hiền có những nét nổi bật và rất đáng trân trọng.
Câu 4 (trang 13, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý những chi tiết cho thấy rõ cách suy nghĩ tính toán và quyết định việc gia đình của nhân vật cô Hiền.
Trả lời:
– Các chi tiết:
+ Cô bán một căn nhà ở Hàng Bún cho người bạn ở kháng chiến về.
+ Khi chồng mong muốn mua máy in để kinh doanh, cô Hiền tính toán đủ thứ từ việc không tự làm được phải thuê mà thuê thì sẽ trở thành chủ, mà đây là điều xã hội hiện tại rất e ngại. Từ đó khiến chồng từ bỏ ý định.
→ Cô Hiền là người thức thời khi biết cách cư xử hợp lí với tình hình đất nước.
Câu 5 (trang 14, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm của nhân vật cô Hiền được thể hiện ra sao?
Trả lời:
+ Cô khuyên con nhập ngũ, dạy con sống không phải xấu hổ.
+ Sau khi người anh đi mà ba năm sau cũng không nhận được một tin gì thì đến người em. Cô không ngăn cản dù rất đau lòng.
→ Cô Hiền với nhân cách thanh lịch, là hạt bụi vàng của Hà Nội với bao thăng trầm vẫn sống có ý nghĩa cho đất nước.
Câu 6 (trang 14, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Nội thất và vật dụng trong nhà cô Hiền có gì đáng chú ý?
Trả lời:
– Đồ vật:
+ Nơi tiếp khách của cô sau tấm bình phong cao hơn đầu người bằng gỗ chạm suốt mấy chục năm không thay đổi.
+ Một bộ sa lông bằng gỗ gụ, lưng tựa có chạm khắc hình cái khánh. Phản làm bằng gỗ gụ, chân phản tạo dáng chân con thú.
→ Các đồ vật đều mang đậm giá trị cổ truyền.
Câu 7 (trang 15, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Hình ảnh cái bát thủy tiên men đỏ có ý nghĩa gì?
Trả lời:
– Ý nghĩa: Mang đậm những giá trị truyền thống, thể hiện nét đẹp văn hóa của người Hà Nội xưa. Cô Hiền rất trân trọng, giữ gìn cái bát như đang giữ gìn chính truyền thống tốt đẹp.
Câu 8 (trang 15, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Những sự việc nào khiến nhân vật “tôi” buồn phiền?
Trả lời:
– Sự việc:
+ Nhân vật “tôi” đến thăm bạn nhưng quên đường, khi hỏi thăm người qua đường thì nhận được thái độ thờ ơ, thiếu lễ độ.
+ Đạp xe ở ngoài đường và bị một cậu trẻ đụng phải. Không những không xin lỗi mà còn đưa ra câu nói bậy, mất lịch sự.
→ Nhân vật “tôi” rất buồn khi con người Hà Nội dần mất đi những nét đẹp truyền thống.
Câu 9 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý hình ảnh cây si cổ thụ.
Trả lời:
– Hình ảnh cây si bị bão đánh bật rễ, thể hiện sự khắc nghiệt của thiên nhiên, đồng thời đó cũng là quy luật xã hội.
– Sự hồi sinh của cây si cổ thụ nói lên quy luật bất diệt của sự sống, thể hiện niềm tin của con người khi cứu sống được cây cối.
Sau khi đọc.
Câu 1 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Nhân vật trung tâm của truyện là ai? Hãy vẽ sơ đồ thể hiện mối quan hệ giữa nhân vật trung tâm này với các nhân vật khác trong truyện.
Trả lời:
– Nhân vật trung tâm: Cô Hiền.
Câu 2 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Xác định tính cách của nhân vật cô Hiền trong truyện Một người Hà Nội. Dựa vào những chi tiết nào để có thể xác định như thế? Vì sao nhân vật này được người kể chuyện gọi là “một hạt bụi vàng” của Hà Nội?
Trả lời:
– Nhân vật trung tâm là cô Hiền:
– Xuất thân từ gia đình giàu có, lương thiện: mẹ buôn nước mắm, cha đỗ tú tài, rèn rũa con cái khuôn phép.
– Ngoại hình: xinh đẹp, khuôn mặt tư sản, thông minh, yêu văn thơ.
– Tính cách và phẩm chất của cô Hiền
+ Cô cùng Hà Nội, cùng đất nước trải qua nhiều thăng trầm nhưng vẫn giữ được cốt cách con người, chân thật, thẳng thắn.
+ Trong hôn nhân: chọn người chồng chăm chỉ, hiền lành.
+ Chuyện sinh con: dừng lại ở tuổi 40 khi sinh được 5 đứa con để có thể chăm lo cho con chu đáo.
+ Việc dạy con: dạy từ cái nhỏ nhất, dạy từ cái ăn uống hằng ngày, dạy cách lịch sự, tế nhị, hào hoa, biết giữ phẩm chất của con người Hà thành.
+ Chiêm nghiệm lẽ đời: vui vẻ hơi nhiều, nói hơi nhiều.
+ Cô Hiền là người thức thời khi biết cách cư xử hợp lí với tình hình đất nước.
+ Cô khuyên con nhập ngũ, dạy con sống không phải xấu hổ.
+ Sau khi đất nước thống nhất cô mở tiệm hàng lưu niệm, cô chỉ làm những điều có lợi cho đất nước.
→ Cô Hiền với nhân cách thanh lịch, là hạt bụi vàng của Hà Nội với bao thăng trầm vẫn sống có ý nghĩa cho đất nước.
Câu 3 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Quan điểm, thái độ của người kể chuyện xưng “tôi” đối với các nhân vật và sự việc trong truyện được thể hiện như thế nào?
Trả lời:
– Nhân vật tôi: Người tham gia nhiều chặng đường gian khổ của lịch sử.
+ Là người giỏi quan sát, cảm nhận nhạy bén, sắc sảo.
+ Có giọng điệu vui đùa, khôi hài nhưng khôn ngoan, trải đời.
+ Người trân trọng những giá trị truyền thống của dân tộc.
→ Nhân vật tôi thấp thoáng bóng dáng của tác giả, người kể chuyện, một sáng tạo nghệ thuật sắc nét mang tới điểm nhìn chân thật, khách quan.
Câu 4 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Trong truyện Một người Hà Nội, lời nhân vật được cá thể hoá sâu sắc và phối hợp hài hòa với lời người kể chuyện. Hãy nêu ý kiến của em về nhận định trên.
Trả lời:
– Nhân vật tôi thấp thoáng bóng dáng của tác giả, người kể chuyện, một sáng tạo nghệ thuật sắc nét mang tới điểm nhìn chân thật, khách quan.
Câu 5 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chuyện cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi lại hồi sinh có ý nghĩa và tác dụng ra sao trong việc thể hiện chủ đề của truyện?
Trả lời:
– Hình ảnh cây si bị bão đánh bật rễ, thể hiện sự khắc nghiệt của thiên nhiên, đồng thời đó cũng là quy luật xã hội.
+ Sự hồi sinh của cây si cổ thụ nói lên quy luật bất diệt của sự sống, thể hiện niềm tin của con người khi cứu sống được cây cối.
+ Cây si là biểu tượng nghệ thuật, hình ảnh ẩn dụ cho vẻ đẹp Hà Nội: có thể bị tàn phá, bị nhiễm bệnh, nhưng vẫn là người Hà Nội với truyền thống văn hóa được nuôi dưỡng trường kì lịch sử, cốt cách tinh hoa đất nước.
Câu 6 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Từ truyện Một người Hà Nội, em có suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa phẩm chất, tính cách cá nhân với việc nhận thức, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc?
Trả lời:
– Phẩm chất, tính cách cá nhân có mối quan hệ rất quan trọng với việc nhận thức, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc. Xã hội hiện nay đang phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, con người hòa nhập. Nhiều bản sắc bị mai một, giới trẻ ngày càng ít quan tâm, tìm hiểu về những truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta. Thay vào đó, giới trẻ có xu hướng theo đuổi những và ưa chuộng những văn hóa của các nước khác. Hậu quả của việc chạy theo những nền văn hóa khác nhau là những giá trị truyền thống tốt đẹp ngày càng bị mai một dần đi, nhiều bản sắc đã và đang dần mất đi. Nhiều đứa trẻ hiện nay không hiểu nền văn hóa truyền thống của đất nước mình bằng sự tân tiến của thế giới. Những điều này sớm muộn gì cũng khiến cho con người đánh mất đi giá trị cốt lõi của đất nước mình. Mỗi con người một hành động nhỏ sẽ đem lại những giá trị to lớn cho đất nước. Chính vì thế chúng ta cần có ý thức đúng đắn và bắt tay vào hành động để giữ gìn những truyền thống văn hóa đẹp đẽ của đất nước Việt Nam này, khiến đất nước ngày càng tươi đẹp hơn.
Xem thêm:
