Đọc hiểu văn bản:
Bài ca ngất ngưỡng (Nguyễn Công Trứ)
(Bài 9, Ngữ văn 11, tập 2, Kết Nối Tri Thức)
Nội dung chính: Bài ca ngất ngưởng cho thấy lối sống ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ trong khuôn khổ xã hội phong kiến chuyên chế. Ông dám thể hiện cái tôi cá tính của mình một cách mạnh mẽ.
Trước khi đọc.
Câu 1 (trang 95, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Theo quan sát của bạn, hiện nay vấn đề “cá tính” được giới trẻ nhìn nhận như thế nào?
Trả lời:
– Hiện nay, vấn đề “cá tính” được giới trẻ nhìn nhận khá cởi mở. Dễ thấy nhất là việc thể hiện cá tính của mình thông qua trang phục.
Câu 2 (trang 95, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):Nêu ý nghĩ của bạn khi nghe nhận xét về một người nào đó có “vị trí cao ngất ngưởng” và khi nghe đánh giá về một ai đó có “thái độ ngất ngưởng”. Từ “ngất ngưởng” trong hai trường hợp trên có giống nhau hay không?
Trả lời:
Theo em, từ “ngất ngưởng” trong hai trường hợp trên có nghĩa không giống nhau:
– Một người có “vị trí cao ngất ngưởng” là người có quyền, có thế, khiến nhiều người ngưỡng mộ.
– Một ai đó có “thái độ ngất ngưởng” là một người hiên ngang, ngang tàng, phóng khoáng, luôn muốn thể hiện cái tôi của bản thân
Trong khi đọc.
Câu 1 (trang 95, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Đề bài: Tự thuật của tác giả về hành trạng cuộc đời mình.
– “Ngất ngưởng” trên đường công danh.
– “Ngất ngưởng” khi rời chốn quan trường .
Trả lời:
– Ngất ngưởng trên đường công danh để chỉ sự tài năng, học thức và thành tích rõ ràng, không ai có thể phủ nhận của tác giả trên chốn quan trường.
– Ngất ngưởng khi rời chốn quan trường là chỉ sự hiên ngang, phóng khoáng, sống cuộc sống tự do khi trở thành dân thường của tác giả.
Câu 2 (trang 96, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Thái độ, cảm xúc của tác giả khi “tổng kết” về cuộc đời mình.
Trả lời:
– Thái độ, cảm xúc của tác giả khi “tổng kết” về cuộc đời của mình cũng là một thái độ ngất ngưởng. Ông trở thành dân thường, cuộc sống tự do, tự tại, phóng khoáng, không vướng bận công việc, lễ giáo trốn quan trường. Nhưng ẩn sau trong cái giọng điệu ngang tàng, đầy cá tính đó của ông, ta vẫn bắt gặp tinh thần của một người yêu nước, vẫn giữ vững đạo nghĩa trung quân, ái quốc cho dù ông không còn cống hiến trực tiếp sức lực của mình cho triều đình, nhưng ông vẫn mang trong mình tấm lòng nhân nghĩa của một bậc quan phụ mẫu mẫu mực.
Sau khi đọc.
Câu 1 (trang 98, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Liệt kê những từ ngữ mang tính chất tự xưng của tác giả trong bài hát nói. Những từ ngữ ấy thể hiện phong cách, tư tưởng của nhân vật trữ tình khi tự nhìn nhận về mình như thế nào?
Trả lời:
– Những từ ngữ mang tính chất tự xưng của tác giả: ông ngất ngưởng, ông Hy Văn tài bộ, tay ngất ngưởng…
→ Những từ ngữ xưng hô ấy thể hiện một phong cách tự do, phóng khoáng, yêu đời và tự do thể hiện cá tính của mình của tác giả. Không còn gò bó, bận rộn với cuộc sống quan trường, ông hoàn toàn được tự do, làm điều mình thích, sống cuộc sống hưởng thụ, nhàn hạ và thể hiện cái tôi của mình một cách tự do, yêu đời.
Câu 2 (trang 98, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Căn cứ vào mạch ý của bài thơ, có thể chia bố cục tác phẩm thành mấy phần? Nêu ý chính của mỗi phần.
Trả lời:
Căn cứ vào mạch ý của bài thơ, ta có thể chia bài thơ thành 3 phần chính:
– Phần 1 (6 câu đầu): thái độ ngất ngưởng của tác giả giữa chốn quan trường
– Phần 2 (10 câu tiếp): thái độ sống ngất ngưởng của tác giả khi đã rời chốn quan trường
– Phần 3 (còn lại): cuộc sống ngất ngưởng, tự do tự tại của tác giả.
Câu 3 (trang 98, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Tra từ điển và chỉ ra những nét nghĩa khác nhau của từ “ngất ngưởng”. Căn cứ vào mạch ý của văn bản để xác định ý nghĩa của từ này ở từng trường hợp xuất hiện.
Trả lời:
– Thao lược đã nên tay ngất ngưởng: thể hiện một sự hiên ngang, phong thái đĩnh đạc của tác giả nơi chốn quan trường. Ở đó, ông cũng tỏa sáng, làm chủ được tình thế bằng tài năng và sự nhạy bén của chính mình.
– Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng: thể hiện một sự tự do, phóng khoáng, cuộc sống tự tại không còn vướng vào thị phi, đấu đá chốn quan trường bởi ông đã rời xa triều đình, trở lại với cuộc sống bình thường, tự do tận hưởng cuộc sống của mình.
– Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng: sự thể hiện cá tính của ông khiến mọi người đều ngước nhìn, bởi đó là sự thể hiện cá tính một cách phô trương, tự do đôi khi là quá đà nhưng vẫn giữ được đạo nghĩa quân thần của mình.
Câu 4 (trang 98, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Thái độ sống, phong cách sống “ngất ngưởng” đã được tác giả thể hiện ở những phương diện, khía cạnh cụ thể nào? Suy nghĩ của bạn về cách lựa chọn lối sống, cách ứng xử cũng như cá tính của tác giả.
Trả lời:
– Thái độ sống, phong cách sống khi ở chốn quan trường: thể hiện một sự hiên ngang, phong thái đĩnh đạc của tác giả nơi chốn quan trường. Ở đó, ông cũng tỏa sáng, làm chủ được tình thế bằng tài năng và sự nhạy bén của chính mình.
– Thái độ sống, phong cách sống khi ở đã về hưu: thể hiện một sự tự do, phóng khoáng, cuộc sống tự tại không còn vướng vào thị phi, đấu đá chốn quan trường bởi ông đã rời xa triều đình, trở lại với cuộc sống bình thường, tự do tận hưởng cuộc sống của mình.
→ Qua 2 giai đoạn của cuộc đời, ta có thể thấy sự ngất ngưởng trong lối sống của tác giả luôn được thể hiện, ở từng hoàn cảnh nó sẽ mang những đặc điểm khác nhau. Khi còn làm quan, ông luôn phải chịu sự áp đặt, theo một khuôn phép nhất định. Nhưng khi về ở ẩn, ông có thể tự do tận hưởng.
Câu 5 (trang 98, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Nếu nhận xét về phong cách ngôn ngữ của tác giả thể hiện trong bài hát nói (chú ý các phương diện: cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh; các biện pháp tu từ; vần và nhịp điệu).
Trả lời:
Ngôn ngữ hát nói được tác giả sử dụng trong văn bản không chỉ đa dạng mà nó còn làm nổi bật phong cách nghệ thuật, tài hoa của Nguyễn Công Trứ. Đó là giọng điệu của một người khí phách, luôn mong muốn có cuộc sống tự do, được thể hiện cá tính của mình.
Ông đã vượt qua những hủ tục phong kiến thông thường, dám sống đúng với bản chất của mình. Giọng điệu hào hứng, vui tươi thể hiện một cuộc sống phóng khoáng, thoải mái. Nhưng ẩn sâu trong đó là một thái độ khảng khái, cương quyết, dứt khoát, tràn trề sức sống nhưng vẫn mang đậm tư tưởng, tinh thần trung quân ái quốc của một vị quan mẫu mực.
Câu 6 (trang 98, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Trình bày suy nghĩ của bạn về sự hội tụ những yếu tố đối lập trong phong cách hành xử của Nguyễn Công Trứ được thể hiện ở bài hát nói. Ngoài chủ đề chính, Bài ca ngất ngưởng còn có chủ đề nào khác?
Trả lời:
Những yếu tố đối lập trong phong cách hành xử của tác giả đều được thể hiện một cách rất tài tình, thể hiện rõ cá tính mạnh mẽ và phóng khoáng của ông. Một hình ảnh rất điển hình có thể kể đến đó là khi về hưu, mọi người thường mong muốn một cuộc sống bình yên, êm đềm với con cháu đề huề, hạnh phúc, nhưng không, ông không sống theo lối sống bình thường như vậy, ông cưỡi bò đeo đạc, vừa đi vừa ngâm thơ, du sơn, ngoạn thủy, tận hưởng vẻ đẹp của thiên nhiên, đất trời bằng phong thái hiên ngang đội trời đạp đất của mình. Một mình ông hiên ngang giữa đất trời, bỏ xa những hủ tục phong kiến lạc hậu, ông sống đúng với cá tính, bản chất của mình.
Bản thân ông đã hoàn thành được những việc mà một kẻ sĩ phải làm được, ông đã cống hiến sức mình vì triều đình, hoàn thành nghĩa vua tôi và rời xa chốn quan trường. Ông chán ngán cuộc sống đấu đá trong cung, yêu sự tự do và tự ý thức được giá trị của bản thân mình. Ông biết những hành động của mình đang làm và không do dự khi làm chúng, mọi ranh giới của sự vướng bận dường như đều được xóa bỏ dưới con mắt của ông.
Ngoài chủ đề chính, “Bài ca ngất ngưởng” còn đề cập đến những chủ đề về chính trị, về triết lý sống an nhàn.
Câu 7 (trang 98, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Theo bạn, hình ảnh con người nhà Nho nhập thế – hành đạo và hình ảnh con người phóng túng – tài tử trong bài thơ có tạo nên sự đối lập về nhân cách không? Vì sao?
Trả lời:
Hình ảnh con người Nho nhập thế – hành đạo và hình ảnh con người phóng túng – tài tử trong bài thơ không tạo nên sự đối lập về nhân cách mà ngược lại nó còn kết hợp hài hòa, khẳng định khí khái của một người nam tử.
Một nhà Nho nhập thế – hành đạo nghĩa là họ hòa mình vào thế sự đời, giúp đỡ và tận hưởng cuộc sống của một người bình thường nhưng mang trong mình những hiểu biết uyên thâm. Và hình ảnh con người phóng túng – tài tử chính là một phần của một nhà Nho nhập thế. Họ vào đời bằng cách riêng của mình, vẫn mang theo những kiến thức uyên bác, thâm sâu ấy, giúp đỡ mọi người xung quanh, tận hưởng cuộc sống của mình một cách tự do, phóng khoáng. Sự biểu lộ tính cách, suy nghĩ ra bên ngoài là một phần của cuộc sống và mọi người đều nên như vậy. Nguyễn Công Trứ là một nhà Nho chính gốc tài giỏi nhưng ông mang trong mình một thói sống phóng túng, yêu tự do, ghét sự trói buộc… nhưng ẩn sâu trong tâm hồn ông, những giá trị Nho học luôn hiện hữu, bao gồm cả tinh thần trung quân ái quốc, yêu nước thương dân.
Kết nối đọc – viết.
Câu 1 (trang 98, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) bàn về cách ứng xử trước sự được mất, khen chê, may rủi,… mà tác giả đã thể hiện trong Bài ca ngất ngưởng.
Trả lời:
Trong cuộc sống, sự được mất, khen chê, may rủi… luôn hiện hữu là hai mặt của vấn đề và nó xảy ra rất thường xuyên trong cuộc sống của chúng ta. Qua cái nhìn của “Nguyễn Công Trứ” trong “Bài ca ngất ngưởng”, ta dường như hiểu ra được một lý lẽ về sự được mất trong cuộc sống. Ông đã từng là quan, một người cống hiến sức mình vì đất nước, nhưng nay thì không và bản thân ông cũng không thấy hối tiếc. Tại sao lại như vậy? Bởi với ông, cuộc sống quan trường không phải là cuộc sống mong ước của ông, thứ ông mong muốn là cuộc sống nhàn hạ, tự do tự tại giữa đời, bởi vậy mà sự được mất, khen chê… ông nhận được nó như là hư vô, những thứ nhỏ bé không đáng nhắc, bởi vậy mà cuộc sống của ông ngay cả ở chốn quan trường hay cuộc sống hiện tại đều rất hiên ngang, tự do tự tại. Cuộc sống phóng túng của ông phần nào nhắc nhở chúng ta về cuộc sống thực tại, đừng lúc nào cũng chăm chăm vào sự được mất, may rủi, khen chê… bởi tất cả chỉ là những lời nói, đừng để nó ảnh hưởng quá nhiều đến bản thân và hãy sống đúng với những gì mình muốn, những gì mình đang có với cá tính thật của mình một cách có chừng mực.
Xem thêm: