Cà Mau quê xứ (Trích Uống cà phê trên đường của Vũ – Trần Tuấn)
(Bài 7, Ngữ văn 11, Kết Nối Tri Thức)
Nội dung chính: Tác phẩm Cà Mau quê xứ được khắc họa chân thực về mảnh đất Cà Mau, phía cuối của hình chữ S Việt Nam, ông chủ yếu kẻ về chuyến đi trải nghiệm thực tế của mình, kể về khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp và con người hiền lành nơi đây. Tác giả đã bộc lộ những cảm xúc, niềm mến thương nơi này qua từng nét viết. Khung cảnh ở Cà Mau được tác giả gợi ra qua những trang ký của Nguyễn Tuân, Anh Đức và Xuân Diệu.
Trước khi đọc.
Câu 1 (trang 45, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Ba tiếng “Mũi Cà Mau” gợi lên trong bạn những suy nghĩ, cảm xúc gì?
Trả lời:
– Nhắc đến Mũi Cà Mau là nhắc đến vùng tận cùng của Tổ quốc Việt Nam về phía Nam, là vùng xa xôi nhất so với Thủ đô và thành phố, và đây cũng là vùng có nền kinh tế không phát triển lắm.
Câu 2 (trang 45, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Bạn đã biết được gì về vùng đất Mũi Cà Mau (qua sách báo, phim ảnh và các phương tiện truyền thông)?
Trả lời:
– Vùng đất Mũi Cà Mau là một mảnh đất nhỏ thuộc địa phận xóm Mũi, xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, cách thành phố Cà Mau hơn 100km. Nơi đây có hệ sinh thái rừng ngập mặn rất đa dạng và phong phú, là nơi khách du lịch không thể bỏ qua khi tới Cà Mau như vườn chim Lâm Viên, vườn chim Cà Mau, vườn chim Ngọc Hiển…
Trong khi đọc.
Câu 1 (trang 45, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Tác giả đến Mũi Cà Mau với mục đích gì?
Trả lời:
– Mục đích của tác giả khi đến Mũi Cà Mau là để đi chơi, khám phá vùng đất này.
Câu 2 (trang 46, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý những liên tưởng của tác giả về văn học.
Trả lời:
– Những liên tưởng của tác giả về văn học thể hiện qua một loạt cái tên được nhắc đến như Nguyễn Tuân, Anh Đức, Xuân Diệu.
Câu 3 (trang 46, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Trạng thái tình cảm của tác giả và mọi người khi đến Mũi Cà Mau.
Trả lời:
– Trạng thái tình cảm của tác giả và mọi người khi đến Mũi Cà Mau là rất khó hiểu. Cả tác giả và bạn của anh đều cảm thấy bản thân mình như trở thành những kẻ nông nổi kì quặc, họ cùng nhau đốt và thả xuống biển. Hay có những người họ ôm cây cột mốc, ôm cây đước, nằm lăn xuống bùn… Họ đều mang trong mình sự lạ lẫm, tò mò về mảnh đất này và họ đến đây với tâm thế để khám phá. Bởi vậy khi đến nơi, cảm xúc của họ được bộc lộ ra bằng hành động.
Câu 4 (trang 47, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Hình ảnh nhà thơ Nguyễn Bính xuất hiện trong liên tưởng góp phần tô đậm thêm tâm trạng gì của người viết?
Trả lời:
– Hình ảnh nhà thơ Nguyễn Bính xuất hiện trong liên tưởng góp phần tô đậm thêm tâm trạng nhớ nhà của tác giả.
Câu 5 (trang 48, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Từ “xứ” được nói ở đây có kết nối như thế nào với nhan đề?
Trả lời:
– Từ “xứ” được nói đến ở đây là để chỉ đất Mũi Cà Mau.
Câu 6 (trang 48, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý cái nhìn của người viết đối với những chi tiết thực của đời sống được ghi lại.
Trả lời:
– Tác giả dường như đã dành một tình cảm sâu đậm cho mảnh đất này. Mọi thứ ở đây đều diễn ra một cách nhẹ nhàng, khiến tác giả cảm thấy thân thuộc và dần coi đây như quê hương của mình. Hơn nữa, người dân nơi đây đều rất cần cù, chịu khó, làm lụng vất vả để mưu sinh, họ thật thà, chất phác khiến tác giả càng thêm gắn bó, thương mến mảnh đất và con người nơi đây hơn.
Câu 7 (trang 49, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Những khó khăn, bộn bề mà con người ở Đất Mũi Cà Mau đã trải qua.
Trả lời:
– Khó khăn mà người dân Đất Mũi Cà Mau gặp phải ở đây là tôm họ nuôi bị ngạt thở vì sình lầy, vì vậy họ phải đốn hạ đước để cho ra những vuông tôm sạch sẽ trong lành. Nhưng làm vậy sẽ ảnh hưởng đến hệ sinh thái trên Đất Mũi bởi đước chính là một phần của mảnh đất này.
Câu 8 (trang 50, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Cách thể hiện cảm xúc của tác giả ở phần kết.
Trả lời:
– Cách thể hiện cảm xúc của tác giả ở phần kết rất độc đáo. Ông không hề nói thẳng rằng mình lưu luyến, không muốn rời xa mảnh đất này mà thay vào đó, ông lấy hình ảnh than đước – một thứ quà ông được người dân tặng, đó là vật tượng trưng cho tình cảm giản dị, chân chất của người con Đất Mũi. Tác giả cầm lấy nó, rời mảnh đất này trong sự xúc động không nỡ được thể hiện rõ nét qua câu cuối “Không có khói, mà sao bước chân lên tàu rời Mũi, mắt tôi chợt quay nhòe.”
Sau khi đọc.
Câu 1 (trang 50, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Tác giả có tâm thế như thế nào khi đến với Mũi Cà Mau? Tâm thế đó có ý nghĩa gì đối với người viết tản văn?
Trả lời:
– Cảm xúc của tác giả khi đến Mũi Cà Mau đó là cảm xúc bồi hồi, mong chờ vào những thứ sắp diễn ra, những gì sắp xảy đến, mong muốn khám phá thêm nhiều điều mới mẻ khi đến đây.
– Tâm thế đó là một trong những yếu tố quan trọng góp phần làm hình thành lên cảm xúc chủ đạo của tác phẩm.
Câu 2 (trang 50, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Tính chất tươi mới, sống động của thực tế đời sống con người vùng Đất Mũi được thể hiện qua những khung cảnh, nhân vật nào?
Trả lời:
– Tính chất tươi mới, sống động của thực tế đời sống con người vùng Đất Mũi được thể hiện qua hình ảnh những ngôi nhà sàn thưng lá dừa nước, cơ sở gia công, hình ảnh cá bơi lội ở biển dưới sàn… Cùng với đó là những nhân vật có thật, những người dân chất phác, cần cù lao động như anh Nguyễn Hoàng Phúc, nhà anh Phúc chị Tuyết – chủ một cơ sở gia công ghẹ… Các nhân vật đều gắn với công việc, ngành nghề và đặc điểm của họ, từ đó làm nổi bật nên sự chăm chỉ, cần cù, chịu khó của người dân nơi Đất Mũi.
Câu 3 (trang 50, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Đến với Mũi Cà Mau, tác giả liên tưởng đến những nhà thơ, nhà văn nào đã có duyên nợ với vùng đất này? Những liên tưởng đó có ý nghĩa gì?
Trả lời:
– Đến với Mũi Cà Mau, tác giả liên tưởng đến Nguyễn Tuân, Anh Đức, Xuân Diệu, Nguyễn Bính về nhà văn Nguyễn Ngọc Tư.
→ Những liên tưởng đó gợi cho người đọc về tâm hồn thấm nhuần tinh hoa văn hóa văn học Việt Nam của tác giả. Nó không chỉ thể hiện sự gần gũi giữa văn học với đời sống mà nó có thể hiện sự sống mãi của văn học trong giá trị tinh thần của mỗi người để rồi khi bắt gặp một cảnh vật quen thuộc, chúng ta có thể lập tức nhớ à tác giả này từng nhắc đến, từng đi qua…
– Đó chính là cách thể hiện sự sống còn của các giá trị văn học. Không những vậy nó còn thể hiện vốn hiểu biết sâu rộng của người viết bởi chỉ khi tác giả thật sự nắm rõ về các tác phẩm cũng như tác giả này thì ông mới có thể lấy dẫn chứng một cách chi tiết và phù hợp hoàn cảnh đến như vậy.
Câu 4 (trang 50, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chất trữ tình được thể hiện như thế nào trong bài tản văn?
Trả lời:
– Chất trữ tình của tác phẩm được tác giả thể hiện hài hòa qua những hình ảnh về con người, cảnh vật nơi Đất Mũi.
– Mặc dù nó chỉ là những hành động, khung cảnh sinh hoạt đơn giản nhưng nó khiến khơi dậy ở người đọc một sự đồng cảm, một niềm cảm mến, thân thương về thiên nhiên cảnh vật và con người nơi đây.
– Hơn nữa, chất trữ tình được thể hiện rõ qua các chất liệu văn học được tác giả sử dụng. Nó không chỉ thể hiện tầm hiểu biết của người viết mà nó còn mang đến một cách thể hiện mới mẻ, một sự sáng tạo vượt bậc trong cách viết tản văn.
Câu 5 (trang 50, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Dưới ngòi bút tác giả, sắc màu riêng của vùng Đất Mũi hiện lên như thế nào?
Trả lời:
– Dưới ngòi bút của tác giả, hình ảnh Đất Mũi hiện lên mang theo vẻ đẹp giản dị, bình yên của một vùng quê nơi tận cùng Tổ quốc. Nó giản dị, đơn sơ đến lạ thường – nơi sinh sống của những người dân cần cù lao động, chịu thương chịu khó và luôn hòa hợp với thiên nhiên.
– Đây cũng là nơi hội tụ một hệ sinh thái rộng lớn, nơi trú ngụ của các loài chim, sinh vật biển… Đó cũng là mảnh đất khiến con người không kiềm chế được cảm xúc mà làm những chuyện không mấy bình thường khi đến đây (tác giả và bạn của ông đã lôi những tập thơ ra đốt và thả xuống biển, hay người thì ôm cây cột mốc, kẻ thì ôm cây đước, kẻ thì nằm lăn xuống bùn lầy… ).
– Nó không xa hoa, hào nhoáng, đông vui nhộn nhịp như xứ Sài Gòn, Hà Nội… nhưng với sức hấp dẫn lạ thường, Mũi Cà Mau vẫn níu chân những du khách đến đây bằng vẻ đẹp bình dị và thân thương của nó để rồi khi rời đi, ai ai cũng đều có một chút nghẹn lòng, không nỡ.
Câu 6 (trang 50, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Theo bạn, trong hai phương diện sau, phương diện nào thực sự nổi trội ở bài tân văn này ? Vì sao bạn xác định như vậy?
a. Những thông tin xác thực, hình ảnh khách quan của thiên nhiên và con người ở Đất Mũi,
b. Tình cảm, cảm xúc chủ quan của “tôi” (người viết) khi tiếp xúc với thiên nhiên và con người ở Đất Mũi.
Trả lời:
– Theo em, trong hai phương diện trên, phương diện thực sự nổi trội ở bài tản văn này là “tình cảm, cảm xúc chủ quan của “tôi” khi tiếp xúc với thiên nhiên và con người Đất Mũi.” Bởi xuyên suốt bài tản văn, ta luôn bắt gặp những câu chuyện của tác giả đan xen những câu văn viết về thiên nhiên và con người Đất Mũi.
– Tác giả không chỉ đem đến những thông tin khách quan mà ông còn đưa ra những cái nhìn chủ quan của mình, những cảm nhận thực sự về cảnh vật, những cái ông nhìn thấy, chứng kiến… tất cả đều được ghi lại một cách cụ thể, đầy đủ.
– Bởi vậy, cái thứ ta nhìn thấy qua tác phẩm không phải là những thông tin sáo rỗng, những câu từ vô cảm mà ẩn trong đó là cả sự trân trọng, niềm yêu mến, gắn bó của tác giả dành cho mảnh đất giản dị, thân thương này. Ông yêu mến nó như chính quê hương của mình, thứ tình cảm ấy tuy được vun đắp trong khoảng thời gian ngắn ngủi nhưng đủ sâu đậm khiến ông không nỡ rời xa mảnh đất này.
Câu 7 (trang 50, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Nêu nhận xét của bạn về cách sử dụng ngôn ngữ và các biện pháp tu từ trong tác phẩm.
Trả lời:
Tác giả đã sử dụng hệ thống ngôn ngữ hết sức giản dị, kể tả kết hợp đan xen một cách hài hòa. Đặc biệt trong đó, tác giả sử dụng nhiều câu văn, câu thơ của nhiều tác giả trước đây nhằm văn học hóa những thứ mình cảm nhận được, chứng kiến được. Đây được coi là một trong những điểm sáng của tác phẩm.
Bên cạnh đó, tác giả sử dụng kết hợp nhiều biện pháp tu từ như liệt kê, ẩn dụ… nhằm làm nổi bật sự đa dạng trong các cung bậc cảm xúc của mình dành cho vùng Đất Mũi. Khi thì háo hức, chờ mong, khi thì nhớ nhà… đó đều là sự đặc sắc trong cách thể hiện tình cảm của tác giả.
Kết nối đọc – viết.
Câu 1 (trang 50, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Từ ý của câu “Không có khói, mà sao bước chân lên tàu rời Mũi, mắt tôi chợt cay nhòe” hãy viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) nói về cảm xúc của tác giả đối với Mũi Cà Mau.
Trả lời:
Câu văn “Không có khói, mà sao bước chân lên tàu rời Mũi, mắt tôi chợt cay nhòe” là câu văn miêu tả rõ nhất cảm xúc của tác giả khi phải rời Đất Mũi. Có lẽ tình cảm của con người đều có thể kìm nén nhưng cơ thể dường như không biết nói dối. Rời xa mảnh đất này, tác giả dường như nhận ra hóa ra tình cảm mình dành cho nó lại nhiều đến như vậy, thật là khiến con người trở lên yếu đuối. Ông nhận lấy than – món quà giản dị nhưng chan chứa tình yêu thương của người dân Đất Mũi dành cho mình mà ngậm ngùi rời đi. Ông không thể hiện cảm xúc của mình một cách trực tiếp mà gián tiếp qua hình ảnh “mắt tôi chợt cay nhòe”, đó là phản ứng cơ thể tự nhiên của tác giả khi nhận ra mình sắp phải rời khỏi mảnh đất thân thuộc này. Không nỡ là vậy, yêu mến là thế nhưng tác giả vẫn phải rời đi bởi dẫu sao mình cũng chỉ là khách qua đường, có hội ngộ sẽ có biệt ly, nhưng dù vậy, ông vẫn cảm thấy rất buồn và lưu luyến mảnh đất tận cùng Tổ quốc này.
