Muối của rừng (Nguyễn Huy Thiệp)
(Ngữ văn 11, tập 2, Chân trời sáng tạo)
Nội dung chính: Tác phẩm Muối của rừng kể về bối cảnh đi săn trong rừng của nhân vật Diểu, sau đó ông bắn được chú khỉ đực và các sự kiện diễn ra sau đó khiến cho nhân vật có nhiều cảm xúc và bài học về những điều tuyệt vời của cuộc sống sau này.
Trước khi đọc.
Câu hỏi (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Nhan đề của truyện ngắn gợi cho bạn những liên tưởng gì?
Trả lời:
– Nhan đề Muối của rừng, gợi cho em những liên tưởng về một bức tranh thiên nhiên khi rừng kết muối – biểu tượng của cuộc sống thanh bình.
Trong khi đọc.
Câu 1 (trang 17, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý quan sát, theo dõi hành động của gia đình khỉ từ khi ông Diểu bắn hạ khỉ bố.
Trả lời:
– Hành động của gia đình khỉ từ khi ông Diểu bắn hạ khỉ bố: Cả đàn khỉ trở nên hỗn loạn, “thoắt biến trong rừng”, con khỉ đực “cố gượng dậy, nhưng lại vật xuống”, “con khỉ cái tiến đến gần con khỉ đực một cách thận trọng, nó nhìn ngó xung quanh”, khiếp sợ, hoảng loạn; “con khỉ đực cất tiếng gọi nó” buồn thảm, đau đớn, khỉ cái như muốn liều thí mạng với ông Diểu.
Câu 2 (trang 18, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Vì sao ông Diểu sợ hãi “kinh hoàng” đến mức phải chạy trốn?
Trả lời:
– Ông Diểu sợ hãi “kinh hoàng” đến mức phải chạy trốn vì chứng kiến cảnh khỉ con rơi xuống vực cùng tiếng rú thê thảm, “trong kí ức của ông chưa hề có tiếng rú nào tương tự thế này”.
Câu 3 (trang 19, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Bạn đoán xem liệu ông Diểu có cứu khỉ đực không?
Trả lời:
– Khi chứng kiến cảnh khỉ đực bị thương, nằm đau đớn, ông “bỗng thấy thương hại”, có thể dự đoán ông Diểu sẽ cứu con khỉ đực.
Câu 4 (trang 20, SGK Ngữ Văn, tập hai): Hành động này của ông Diểu có gây bất ngờ cho bạn không?
Trả lời:
– Hành động “lưỡng lự giây phút rồi vội vàng bỏ đi” của ông Diểu gây cho em nhiều bất ngờ vì ông Diểu từ đầu là người đang tàn phá thiên nhiên, thì về sau ông lại là người đang cứu giúp khỉ đực, ông được trở về với bản chất của con người tốt đẹp vốn có của mình.
Câu 5 (trang 20, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Kết truyện gợi cho bạn suy nghĩ gì về ý nghĩa của nhan đề truyện?
Trả lời:
– Kết truyện gợi cho em nhiều suy nghĩ về ý nghĩa của nhan đề truyện, hình ảnh loài hoa tử huyền có màu trắng, vị mặn, bé bằng dâu tằm, người ta vẫn hay gọi là hoa muối của rừng; loài hoa tượng trưng cho may mắn, điềm báo cho đất nước thanh bình, mùa màng phong túc.
– Nhan đề “Muối của rừng” như tượng trưng một biểu tượng thiêng liêng, một khát khao hướng thiện. Con người sẽ luôn tồn tại những góc khuất cần đào bới, nếu ngay từ đầu ông Diểu là người đang tàn phá thiên nhiên, thì về ông lại là người đang cứu chúng, ông được trở về với bản chất của con người tốt đẹp vốn có của mình.
Sau khi đọc.
Câu 1 (trang 21, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Hãy liệt kê các sự kiện chính của câu chuyện và cho biết:
- Nhân vật ông Diểu được quan sát chủ yếu từ ngoại hình, hành động hay nội tâm qua cái nhìn của ai, ngôi kể nào?
- Cách sử dụng điểm nhìn, ngôi kể như vậy tạo ưu thế gì trong việc thể hiện nội dung câu chuyện?
Trả lời:
- Nhân vật ông Diểu được quan sát chủ yếu từ hành động và nội tâm qua cái nhìn của người kể chuyện – tác giả, ngôi kể thứ ba.
- Cách sử dụng điểm nhìn, ngôi kể như vậy tạo ưu thế trong việc thể hiện nội dung câu chuyện. Bằng ngôi kể thứ ba, nội dung câu chuyện được thể hiện một cách bao quát, khai thác được nhiều khía cạnh hành động, suy nghĩ và nội tâm của nhân vật. Từ đó, người đọc có được những cảm nhận sâu sắc về bức thông điệp bảo vệ thiên nhiên, về sự đấu tranh giữa cái thiện và cái ác,.. mà tác giả muốn truyền tải qua nội dung truyện.
Câu 2 (trang 21, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Cách phản ứng của bầy khỉ trong truyện cho thấy điểm gì đặc biệt trong mối quan hệ giữa các thành viên của gia đình khỉ? Sự thay đổi thái độ đối với bầy khỉ thể hiện nét tính cách nào của nhân vật ông Điểu?
Trả lời:
– Cách phản ứng của bầy khỉ trong truyện cho thấy mối quan hệ đặc biệt của các thành viên gia đình khỉ. Khi khỉ đực bị thương, khỉ cái và khỉ con đã có những hành động, thái độ khiến cho người đọc có những liên tưởng đẹp về mối quan hệ của gia đình khỉ. Đó là tình cảm huyết thống thiêng liêng, tình cảm ấy vượt lên trên mọi rào cản, khỉ cái luôn theo dõi, quan sát mọi hành động của ông Diểu đối với khỉ đực, khỉ cái sẵn sàng đối đầu với nòng súng của ông Diểu, không sợ chết, quay lại đồng hành cùng khỉ đực. Thứ tình cảm huyết thống ấy đã tạo nên sức mạnh to lớn, làm thức tỉnh sự lương thiện trong con người của ông Diểu.
– Sự thay đổi thái độ với bầy khỉ thể hiện ông Điều là một người có tấm lòng lương thiện, bản chất tốt đẹp, chính những điều đó đã chiến thắng cái ác, hướng tâm hồn của ông tới cái thiện.
Câu 3 (trang 21, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Đọc kĩ đoạn “Sự hỗn loạn của cả đàn khỉ….lừa ông sao được?”, liệt kê các câu văn trong đoạn vào bảng sau và nhận xét về sự kết hợp giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật (làm vào vở):
| Lời người kể chuyện | ||
| Lời nhân vật | Đối thoại | |
| Độc thoại |
Trả lời:
| Lời người kể chuyện | – “Sự hỗn loạn của đàn khỉ khiến cho ông Diểu sợ hãi run lên. Ông vừa làm điều ác…” – “Ông Diểu rên lên khe khẽ” – “Ông Diểu tức giận giương súng. Hành động hi sinh thân mình của con khỉ cái làm ông căm ghét”.
| |
| Lời nhân vật | Đối thoại | “Đồ gian dối, mày chứng minh tấm lòng cao thượng hệt như bà trưởng giả. Sự tan rã đạo đức bắt đầu từ những tấn kịch thế này. lừa ông sao được?” |
| Độc thoại | “Chạy đi” | |
→ Sự kết hợp giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật giúp cho người đọc có cái nhìn đa chiều ở nhiều khía cạnh, người đọc có thể dễ dàng khai thác những sự vật, sự việc xung quanh nhân vật chính đồng thời dễ dàng quan sát được hành động, suy nghĩ, nội tâm của nhân vật ông Diểu trước những sự vật, sự việc đang diễn ra. Cách kết hợp này giúp cho câu chuyện trở nên sinh động, đa chiều, hấp dẫn, kích thích sự thích thú của người đọc.
Câu 4 (trang 21, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Trong quan niệm của người kể chuyện, “muối của rừng” kết tinh từ đâu và chủ yếu được gửi gắm trong hình ảnh, chi tiết nào?
Trả lời:
– Trong quan niệm của người kể chuyện, “muối của rừng” kết tinh của lòng trắc ẩn, lương thiện, khát khao hướng thiện. Khi con người có lòng trắc ẩn, biết làm việc thiện việc tốt thì sẽ gặp được may mắn.
– Hình ảnh “muối của rừng” chủ yếu được gửi gắm trong hình ảnh, chi tiết nhân vật ông Diểu buồn bã ngồi nhìn “con khỉ đực nằm dài trên vạt cỏ ướt” và “buồn bã tê tái đến tận đáy lòng”, “cay cay sống mũi” khi chứng kiến cả hai con khỉ. Ông quyết định “phóng sinh” cho con khỉ bởi bản thân ông tự nhận ra “Hóa ra ở đời, trách nhiệm đè lên từng mỗi sinh vật quả thật nặng nề. Ông trở về cùng hai bàn tay trắng và cơ thể trần truồng với phần người trỗi dậy và thắng thế.
→ Sự thức tỉnh lương tâm con người.
Câu 5 (trang 21, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Theo bạn, truyện ngắn Muối của rừng hấp dẫn bởi nội dung câu chuyện hay cách kể chuyện? Vì sao?
Trả lời:
Theo em, truyện ngắn Muối của rừng hấp dẫn bởi nội dung câu chuyện cũng như cách kể chuyện của tác giả.
– Bởi lẽ, thông qua những phương diện khác nhau, người đọc lại cảm nhận được những giá trị đặc sắc khác nhau. Trước hết, ở phương diện nội dung, dưới ngòi bút tài năng của mình, tác giả không đơn thuần chỉ kể câu chuyện đi săn của nhân vật ông Diểu mà còn khéo léo gửi gắm những vấn đề nhân sinh rất phổ quát. Đó là cuộc đấu tranh không ngừng giữa thiện và ác, giữa con người và thế giới tự nhiên. Cụ thể: con người xuất hiện trong một cuộc đi săn, dưới sự cứu rỗi của cái đẹp đã xóa dần những tấm màn ảo tưởng, những định kiến mà họ tự dựng lên và tin vào trước đó. Cuối cùng con người đối mặt với chính mình – dù trần trụi, lạnh lùng nhưng vô cùng đẹp đẽ với thứ duy nhất còn lại chính là thiên lương thuần khiết.
– Bên cạnh giá trị về nội dung, giá trị trong nghệ thuật cách kể chuyện cũng chính là yếu tố tạo nên sự thành công của tác phẩm. Nguyễn Huy Thiệp khéo léo sử dụng nhiều hình ảnh ước lệ mang tính triết lý sâu sắc trong một giọng văn lạnh lùng, kiêu bạc thấm đẫm con chữ. Cách xây dựng nhân vật và tình huống truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đã được “lạ hóa”, chẳng giống bất kỳ ai. Một ông lão, cô độc, vào rừng đi săn trong một sớm xuân.
→ Đọc “Muối của rừng” để thấy truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp không phải chỉ có cái ác, cái xấu xa, cái ti tiện. Bức tranh về số phận con người trong những tác phẩm của ông không chỉ toàn màu đen. Ở đó vẫn ngời sáng những nhân cách đẹp, những tâm hồn thuần khiết, sáng trong tựa suối nguồn.
Câu 6 (trang 21, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Theo bạn, cách quan sát và thể hiện mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên trong hai truyện ngắn Muối của rừng (Nguyễn Huy Thiệp, 1986), Chiều sương (Bùi Hiển, 1941) có những điểm tương đồng, khác biệt nào? Từ thời điểm sáng tác, bối cảnh văn hóa – xã hội của mỗi truyện, hãy lí giải sự tương đồng và khác biệt ấy?
Trả lời:
– Điểm tương đồng: Cả hai tác giả đều khéo léo xây dựng tình huống, đưa con người vào thiên nhiên, từ những cuộc chiến, va chạm, tiếp xúc mà con người rút ra được những suy tưởng cho chính mình và cho cả độc giả. Đồng thời, tác giả không tập trung miêu tả thiên nhiên hay con người mà hai hình ảnh thiên nhiên và con người luôn được diễn tả song hành.
– Điểm khác biệt:
+ Trong truyện ngắn Muối của rừng (Nguyễn Huy Thiệp, 1986), tác giả xây dựng tình huống để con người đàn áp thiên nhiên, ông Diểu có thể tự tin cầm súng vào rừng bắn khỉ thể hiện tâm thế đối đầu trực diện với thiên nhiên nhưng tới cuối cuộc săn, chứng kiến tình cảm của gia đình khỉ, ông Diểu nhận ra sự tương đồng giữa người và thú, liên kết giữa tự nhiên và văn hóa, và sự nhận thức về gánh nặng và trách nhiệm chung của muôn loài khi cùng chung sống trong một ngôi nhà sinh thái. Từ nhận thức ấy, ông Diểu quay về bản dạng nguyên thủy và tìm về với thiên nhiên trong đoạn kết truyện. Từ hình ảnh ông Diểu trần truồng, lặng lẽ rời đi, tác giả muốn gửi gắm bức thông điệp về mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên: từ bỏ vị thế bá quyền là cách duy nhất để hòa hợp với tự nhiên.
+ Còn trong truyện ngắn Chiều sương (Bùi Hiển, 1941), tác giả lại xây dựng tình huống thiên nhiên dữ dội, mạnh mẽ quật ngã con người. Những người dân chài gắn bó, sống đời đời kiếp kiếp với biển khơi, dù biển khơi có đôi khi giận giữ, làm cho sóng to biển lớn, tạo ra thử thách cho con người nhưng biển khơi và con người, đặc biệt là những người dân lao động vùng biển, không thể tách rời, gắn bó sâu sắc. Từ đó mà mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên là mối quan hệ thắm thiết, nuôi sống, bảo vệ và đùm bọc lẫn nhau.
