»» Nội dung bài viết:
Phân tích nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Thi qua truyện “Những đứa con trong gia đình” (Nguyễn Thi)
- Mở bài:
Nguyễn Thi là một trong những cây bút văn xuôi hàng đầu của văn học miền Nam thời kì chống Mỹ. Ông được coi là nhà van của người nông dân Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ ác liệt. Truyện ngắn “Những đứa con trong giơ đình” của Nguyễn Thi viết về những nhân vật trong một gia đình lớn – gia đình nông dân Nam bộ – gia đình cách mạng. Qua câu chuyện gia đình nhân vật Việt, tác phẩm ca ngợi những vẻ đẹp hào hùng của người dân Nam bộ trong chiến tranh giải phóng đất nước và khẳng định truyền thống gia đình, lòng yêu nước, khát vọng lập công là sức mạnh tinh thần to lớn để dân tộc tồn tại và chiến thắng.
- Thân bài:
“Những đứa con trong giơ đình” được viết vào tháng 02/1966, trong bối cảnh lịch sử đầy đau thương mà anh hùng của nhân dân miền Nam: đế quốc Mỹ ồ ạt đổ quân vào miền Nam gây bao đau thương tang tóc cho nhân dân và nhân dân miền Nam. Nhân dân miền Nam anh dũng đứng lên đối đầu với Mỹ, viết nên trang sử vàng cho dân tộc.
Truyện kể theo dòng cảm xúc của anh tân binh tên Việt (quê ở Bến Tre) về câu chuyện của gia đình anh – một gia đình nông dân Nam bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc sâu sắc, thủy chung son sắt với cách mạng. Trong một trận đánh lớn, Việt bị thương nặng, lạc đơn vị ba ngày đêm. Anh ngất đi tỉnh lại nhiều lần. Mỗi lần tỉnh lại, dòng hồi ức đưa Việt trở về với những kỉ niệm vui buồn của tuổi thơ. Việt nhớ ông nội và cha Việt bị giặc giết, mẹ Việt chết vì đạn pháo của giặc. Việt nhớ chị Chiến, nhớ chú Năm, nhớ cảnh hai chị em xung phong đi bộ đội cùng một ngày. Việt nhớ nhất là cảnh hai chị em khiêng bàn thờ má sang gởi nhà chú Năm để đi chiến đấu. Cuối truyện, đơn vị tìm được Việt trong nỗi vui mừng khôn xiết.
Việt vừa là người kể chuyện vừa là nhân vật chính trong truyện. Trong trận đấu đầu tiên, Việt rơi vào một tình huống đặc biệt: bị thương nặng phải nam lại giữa chiến trường mênh mông đầy bóng tối của đêm và của đôi mắt Việt do bị thương. Việt nhiều lần ngất đi rồi tỉnh lại nên câu chuyện gia đình được kể đứt quãng và theo dòng hồi ức của Việt chứ không theo trật tự thời gian.
1. Nguyễn Thi cũng rất thành công trong việc miêu tả và khắc họa hình ảnh các nhân vật.
Đầu tiên là nhân vật chị Chiến. Chiến là chị gái, lớn hơn em một tuổi. Tuy tính khí còn trẻ con nhưng đã có tính cách người lớn, nhường nhịn em mọi việc trừ việc đi tòng quân. Chiến rất đảm đang, tháo vát trong công công việc gia đình. Cô tính toán chuyện nhà chu tất trước khi lên đường đi bộ đội. Tâm hồn Chiến đẹp đẽ, nghĩa khí, gan góc. Ở Chiến là hình ảnh của một phụ nữ trẻ mang vẻ đẹp của thời đại.
Nhân vật Việt được nhà văn chú ý khắc hoạ hoạ đậm nét. Việt 18 tuổi, em trai của Chiến. Cậu là người hiếu động (thích bắt ếch, câu cá… không sợ chết, chỉ sợ ma), tính tình hiếu thắng, thích giành phần hơn với Chị. Tuy đã lớn nhưng Việt rất hồn nhiên, mọi việc trong gia đình đều phó mặc cho Chị Chiến thu xếp. Thế nhưng, trong chiến đấu, Việt là người dũng cảm, giàu nghị lực, giàu tình cảm, khao khát giết giặc lập công. Dù bị thương nặng, đang ở trong tình thế nguy kịch, Việt vẫn giữ vững ý chí chiến đấu, sẵn sàng hi sinh.
Các nhân vật khác như má Việt, chú Năm cũng được cá tính cao độ. Má Việt gan góc, bọc trực, dũng cảm chiến đấu hi sinh đồng thời hết sức yêu thương con. Chú Năm là người giữ gìn và truyền ngọn lửa truyền thống anh hùng của gia đình.
Ở mỗi nhân vật vừa có những nét riêng không thể lẫn lại vừa có những nét thống nhất về phẩm chất. Họ căm thù giặc sâu sắc, gan góc, dũng cảm, khao khát được đánh giặc cứu nước, giàu tình cảm, thủy chung son sắt với gia đình, quê hương, cách mạng. Họ là những con người bình thường giữa đời thường, tiêu biểu cho phẩm chất, quyền lợi và tâm tư tình cảm của nhân dân Nam bộ thời chống Mỹ.
Nguyễn Thi tỏ ra có tài trong việc diễn tả tâm lý, khắc họa tính cách nhân vật đặc sắc. Mỗi nhân vật một tính cách, một tâm lý riêng được miêu tả chính xác tinh tế. Cách xây dựng đối thoại và độc thoại nội tâm hấp dẫn và cảm động, có sức lôi cuốn mạnh mẽ. Ngôn ngữ phong phú, góc cạnh, đậm chất Nam bộ, giàu giá trị tạo hình.
2. Tác phẩm cũng rất thành công ở việc tạo dựng tình huống truyện độc đáo, nghệ thuật trần thuật theo dòng ý thức của nhân vật.
Vẻ đẹp của tác phẩm toát lên từ cách xây dựng tình huống gây cấn, độc đáo và mới lạ. Đây là tình huống tâm trạng được nhà văn dựng lên để tạo nên cách trần thuật riêng: trần thuật theo dòng ý thức của nhân vật, đem đến cho tác phẩm màu sắc trữ tình đậm đà, sống động, tự nhiên. Diễn biến câu chuyện cũng hết sức linh hoạt, hấp dẫn, tạo điều kiện cho nhà văn có thể thâm nhập sâu vào thế giới nội tâm của nhân vật để dẫn dắt câu chuyện đúng hướng.
“Những đứa con trong gia đình” mang đậm tính sử thi, thể hiện nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn Thi. Tác phẩm đã tái hiện được vẻ đẹp tâm hồn của người dân Nam Bộ. Họ là những người thẳng thắn, bộc trực, yêu đời, giàu tình nghĩa đối với gia đình và quê hương. Đồng thời, tác phẩm cũng nêu lên tư tưởng: tinh thần yêu nước mãnh liệt và lòng căm thù giặc sâu sắc là sức mạnh to lớn của người dân Nam bộ để chiến thẳng kẻ thù trong cuộc chiến tranh giải phóng quê hương.
Tác phẩm toát lên vẻ đẹp nhân ái của nhà văn thiết tha với cuộc đời, với con người, quan tâm đến số phận của những mảnh đời bất hạnh, đứng về phía công lí để bênh vực cho họ. Nhà văn đã đứng về phía cái thiện để phát hiện ra vẻ đẹp của người phụ nữ lam lũ, nghèo khó mà anh hùng, giàu đức hi sinh.
3. Nghệ thuật dẫn truyện đa thanh, đa giọng điệu.
Câu chuyện kể về gia đình này được tác giả Nguyễn Thi trần thuật thông qua những hồi tưởng, suy nghĩ và cảm nhận của Việt – một chiến sĩ giải phóng trẻ tuổi, bị lạc một mình nằm ở lại chiến trường.
Truyện ngắn Những đứa con trong gia đình được trần thuật chủ yếu qua giọng hồi tưởng của nhân vật Việt khi lâm vào một hoàn cảnh đặc biệt: bị thương nặng một mình nằm lại chiến trường. Kết cấu của truyện ngắn được triển khai theo diễn biến của trí nhớ, của dòng hồi tưởng của Việt, khi đứt khi nối. Sau những lần ngất đi rồi tỉnh lại.
Cách thức trần thuật như thế đã đem đến cho tác phẩm màu sắc trữ tình đậm đà, tự nhiên, sống động; Đồng thời cũng tạo điều kiện cho nhà văn có thể nhập tâm vào thế giới nội tâm của nhân vật để dẫn dắt câu chuyện. Diễn biến câu chuyện vì thế cũng hết sức linh hoạt, không phụ thuộc vào trật tự thời gian tự nhiên. Tác giả có thể xáo trộn không gian với thời gian, từ những chi tiết ngẫu nhiên của hiện thực chiến trường mà gợi ra những hồi tưởng đến quá khứ, khi gần khi xa, từ chuyện này sang chuyện khác hết sức tự nhiên của nhân vật.
Chẳng hạn, lúc Việt tỉnh dậy lần 2, trời đã: “lất phất mưa”; Việt cảm thấy “hơi gió lạnh đang lùa trên má” và nghe thấy tiếng “ếch nhái kêu dậy lên”. Điều cần lưu ý là do hai mắt bị thương nên Việt không nhìn thấy gì hết, mọi cảnh vật xung quanh anh chỉ có thể cảm nhận bằng giác quan khác: thính giác, xúc giác,…
Chính cái âm thầm có thực vang lên giữa chiến trường, giữa đêm tối mênh mông ấy đã gợi cho Việt nhớ đến những ngày còn ở quê hương, những đêm mưa hai chị em xách đèn soi lóp ngóp đi bắt ếch, cười từ lúc đi cho đến lúc về. Và khi đổ ếch vào thùng, chú Năm thế nào cũng sang và cũng rất tự nhiên nói đến cuốn gia phả của gia đình mà chú là tác giả. Đến đây dòng hồi tưởng của Việt đột ngột đứt vì một lần nữa anh bị ngất đi.
4. Kết cấu truyện không theo trình tự diễn biến của thời gian.
Câu chuyện bắt đầu từ việc Việt bị thương, nằm lại ở chiến trường, và sau đó là những hồi tưởng nhớ về quê hương, tuổi thơ với những kĩ niệm sâu sắc,… tiếp đó lại trở lại cảnh hiện tại,…
Mạch truyện kể của nhà văn cũng không liền mạch, khi đứt khi nối (phù hợp với trạng thái khi ngất khi tỉnh của nhân vật Việt). Dòng hồi tưởng tiếp theo của Việt lại bắt đầu khi Việt choàng dậy, nghe thấy tiếng trực thăng phành phạch bay từng đàn trên đầu và tiếng súng nổ từng đoạn ở phía xa. Việt nhận ra lúc này đã là ban ngày vì ngửi thấy mùi nắng và nghe “tiếng chim cu rừng gù gù đâu đây”. Tiếng chim gợi nhớ đến chiếc ná thun hồi ở nhà, Việt thường xách đi bắn những con cu cổ đeo những chấm xanh đỏ, óng ánh như cườm. Thế rồi chiếc ná thun lại dẫn Việt trở về với những kĩ niệm về người Mẹ giàu lòng vị tha, hết lòng vì chồng con, cuộc đời chồng chất những khổ đau bất hạnh mà rất đổi hiên ngang bất khuất.
Cứ như thế, dòng hồi tưởng, liên tưởng của Việt cứ đứt rồi lại nối. Qua đó, tác giả mở rộng dần đối tượng cần miêu tả, mỗi lúc càng đi sâu đời sống nội tâm của nhân vật, làm hiện lên vừa cụ thể vừa sinh động những gương mặt tiêu biểu của một gia đình, từ ông nội, chú thím Năm, ba và má Việt cho đến thế hệ trẻ hôm nay như Việt và Chiến, rồi cậu Út em.
Câu chuyện kể không liền mạch: lúc hiện tại, lúc là quá khứ, lúc là chuyện xảy ra ở chiến trường, khi lại là những kĩ niệm ở quê nhà,… Lối kể chuyện này phù hợp với tình thế và trạng thái mà nhân vật Việt đang phải trải qua (bị thương, hai mắt không nhìn thấy gì, một mình nằm lại ở chiến trường, khi ngất, khi tỉnh,…)
- Kết bài:
“Những đứa con trong gia đình” xứng đáng là bản trường ca ca ngợi sức mạnh truyền thống gia đình và cuộc chiến đấu anh dũng của dân tộc. Nó có sức mạnh cỗ vũ tinh thần dân tộc, quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lược, bảo vệ nước nhà.
Phân tích truyện ngắn Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi
