Đọc – hiểu văn bản:
Muốn làm thằng cuội
(Tản Đà)
I. Tác giả, tác phẩm.
1. Tác giả Tản Đà.
Tản Đà (1889 – 1939) là bút danh của Nguyễn Khắc Hiếu, người làng Khê Thượng, huyện Bất Bạt, tỉnh Hà Tây. Quê hương ông có núi Tản Viên, sông Đà Giang hùng vĩ.
Ông sinh trưởng trong một gia đình nhà nho, từng vác lều chõng đi thi Hương. Con đường hoạn lộ dở dang, lận đận. Nhưng trên thi đàn Việt Nam, Tản Đà là một thi sĩ lãng mạn, tài hoa. Ông là người thi sĩ đầu tiên mà đầu cho thơ Việt Nam hiện đại. Tan Đà là người thứ nhất có can đảm làm thi sĩ, đã làm thi sĩ một cách đoàng hoàng bạo dạn, dám giữ một bản ngã, dám giữ một cái “tôi ”.
Những vần thơ nhẹ nhàng, phất qua như gió, những câu ca có duyên, những đoạn phong dao mộc mạc, thi sĩ Tản Đà làm rất thuần thục, rất trong trẻo như hơi thở tự nhiên của phong cảnh Việt Nam. Thơ Tản Đà là thơ Việt Nam, cả đến những bài thất ngôn luật Đường của ông cũng không chút gì gò gầm khó khăn…. Tôi nghĩ cái phần thưởng lớn nhất của Tản Đà… là lòng ngưỡng mộ của những ai có tâm huyết, sự thương yêu của công chúng bình thường, ngay khi nhà thơ đang sống”…
Nguồn thơ văn của Tản Đà vô cùng lai láng. Tấc phẩm của ông gồm có: “Giấc mộng con”, “Khối tình con”, “Thề non nước”, “Khối tình”. “Giấc mộng lân”, “Tản Đà vận văn”…
2. Tác phẩm.
– Bài Muốn làm thằng Cuội được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật; luật bằng vần hằng. Tác phẩm in trong tập “Khối tình con” xuất bản năm 1916,
– Bài thơ thể hiện một nỗi buồn chán, muốn thoát li, để được sống một cuộc đời trong sạch ung dung, thảnh thơi lãng mạn.
II. Phân tích bài thơ.
a. Hai câu đầu:
– “Đêm thu buồn lắm chị Hằng ơi!”: lời cảm thán gợi không gian: Đêm thu, trăng sáng
– Nhà thơ bộc lộ trực tiếp suy tư của bản thân về trần thế: “buồn lắm”, “Trần thế em nay chán nửa rồi”: Lí do là vì cõi trần lắm bon chen, bất công, đất nước mất độc lập, tự do, thân phận nô lệ.
– “Chán nửa”: trong sâu thẳm vẫn tha thiết yêu cuộc sống
– Xưng hô: “chị” – “em” (nhún nhường, thành khẩn mà bất trị – ngông)
→ Biểu cảm trực tiếp, giọng thơ như lời than thở nhấn mạnh tâm trạng buồn sầu da diết, không nguôi, niềm bất hoà sâu sắc với xã hội.
b. Bốn câu giữa:
– Bày tỏ mong muốn thoát li lên cung Quế (cung trăng) – nơi đẹp đẽ, thanh cao trong sáng – ở cạnh chị Hằng – người đẹp. Ước muốn rất ngông
– Niềm mong muốn được vui trong cảnh bầu bạn, thả hồn cùng mây gió. Đó chỉ là niềm vui gượng, vui nhạt vì nó chỉ có trong mộng tưởng.
c. Hai câu kết:
– Cảnh: thi sĩ mãi mãi ở trên cung trăng cùng chị Hằng, đêm rằm trung thu tháng 8 thi sĩ kề vai chị Hằng trông xuống thế gian cười. Hình ảnh bất ngờ, thi vị thể hiện cao độ hồn thơ ngông của Tản Đà.
– Thi sĩ thoả mãn vì đã đạt được khát vọng, thoát li mãnh liệt, xa lánh hẳn được cõi trần bụi bặm
– “Tựa nhau trông xuống thế gian cười”: sự mỉa mai khinh bỉ cõi trần gian → Khao khát sự đổi thay xã hội theo hướng tốt đẹp, thoả mãn nhu cầu sống cá nhân.
III. Tổng kết.
– Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm: Với Lời lẽ giản dị, trong sáng, giọng điệu nhẹ nhàng hóm hỉnh, sức tưởng tượng phong phú, bài thơ là lời tâm sự của một con người bất hòa sâu sắc với thực tại tầm thường mà xấu xa.
Tham khảo:
Phân tích bài thơ “Muốn làm thằng cuội” của Tản Đà.
Những năm hai mươi của 20, thế kỉ Tản Đà là thi bá trên thi đàn Việt Nam. Tài hoa, lãng mạn, thoát li và luông là phong cách nghệ thuật của thi sĩ Tản Đà. Trong bài “Thú ăn chơi”, thi sĩ viết:
“Trời sinh ra bác Tản Đà,
Quê hương thời có, cửa nhà thời không
Nửa đời Nam, Bắc, Tây, Đông,
Bạn hè sum họp, vợ chồng biệt li,
Túi thơ đeo khắp bao kì
Lạ chi rừng biển, thiếu gì gió trăng… ”
Bài “Muốn làm thằng Cuội” là bài thơ kiệt tác, tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Tản Đà thi sĩ :
Đêm thu buồn lắm chị Hằng ơi
Trần thế em nay chán nửa rồi.
Cung quế đã ai ngồi đó chưa?
Cành đa xin chị nhắc lên chơi.
Có bầu có bạn can chi tủi,
Cùng gió, cùng mây thế mới vui.
Rồi cứ mỗi năm rằm tháng tám,
Tựa nhau trông xuống thế gian cười.
Mở đầu bài thơ là một tiếng kêu “buồn hiu chị Hằng ơi!”. Một tiêng kêu đầy ắp tâm sự. Thi sĩ Xuân Diệu đà nhận xét như vậy:
Đêm thu buồn lắm chị Hằng ơi
Trần thế em nay chán nửa rồi.
Nỗi buồn đến mức “buồn lắm”. Trong cô đơn chỉ biết gọi chị Hằng để dài bày tâm sự. Ba tiếng “chị Hằng ơi!” rất biểu cảm, ý vị làm cho giọng thư thiết tha thân mật. Câu thơ man mác sự buồn và chán nản. Có lần, Tản Đà đã từng viết: “Đời đáng chán hay không đáng chán?”, nay thì đã “chán nửa rồi”.
Bài thơ in trong tập “Khối tình con” xuất bản năm 1916, qua đó ta thấy rõ nguyên câu sâu xa, buồn và chán vì trần thế, vì cuộc đời xấu xa, vì chế độ thực dân nửa phong kiến ngột ngạt, thối nát, tù hãm. Vì công danh dở dang: “Tài cao, phận thấp, chí khí uất”. Buồn vì non nước đang bị ngoại bang thống trị “Lệ ai dàn giụa với giang san”. Đó là nồi buồn của một thế hệ trong vòng nô lệ lầm than. Là một thi sĩ đa cảm, đa tình, nỗi buồn đã kết thành môi sầu:
“Nửa ngòi bút ngỗng bao sinh lụy
Một mối tơ tằm mấy đoạn vương”.
(Đề khối tình con thứ nhất)
Một chữ “xin ” rất chân thành thiết tha, như nải nỉ:
“Cung quế đã ai ngồi đó chưa?
Cành đa xin chị nhắc lên chơi”.
Hai câu thực đã làm rõ đề bài “Muốn làm thằng Cuội” ở nơi cung trăng, cung quế. Câu hỏi tu từ gợi nhiều man mác, bâng khuâng. “Cành đa” đã trở thành cái mộng thoát li. Mộng vì chán đời, ngán đời. Mộng có tính phủ định:
“Nghĩ đời lắm lúc không bằng mộng
Tiếc mộng bao nhiêu lại ngán đời”
(Nhớ mộng)
Có lên được cung quế mới đỡ “tủi”, mới thỏa thích “thế mới vui”. Có chị Hằng làm bầu bạn. Có gió, có mây cùng chơi vơi. Điệp ngừ (có, cùng) và phép đối được vận dụng sáng tạo, có cả tiểu đối và bình đối. Cách ngắt nhịp 2/2/3 tạo nên giọng thơ nhún nhảy lâng lâng. Thấm đẫm vần thơ là chất phong tình lãng mạn. Đọc lên nghe rất thú vị:
“Có bầu/ có bạn/ can chi tủi,
Cùng gió,/ cùng mây/ thế mới vui”.
Nhà phê bình văn học Lê Thanh trong cuốn “Tản Đà thi sĩ” (1939) đã nhận xét: “Thơ của ông (Tản Đà) là chất thơ trong như lọc với những cảnh tượng không rõ rệt, những hình anh mờ mờ, ông vẽ những bức tranh tuyệt bút; với những tư tưởng lâng lâng, với những cam giác mơ mộng, ông làm nên những câu thơ tuyệt mĩ… .
Cái ngông, cái phong tình của thi sĩ đã dâng lên cực điểm. Đêm rằm tháng tám, là đêm trung thu đẹp nhất. Chẳng còn buồn vì cô đơn nữa, thi, sĩ được cùng chị Hằng “Tựa nhau trông xuống thế gian cười”. Cái cử chỉ “tựa nhau” và nự cười ấy cũng là một giấc mộng dẹp. Thoáng một chút mỉa mai (cho trần thế) nhưng thú vị vì được thoát li, được thỏa thích nơi cung quế:
“Rồi cứ mỗi năm rằm tháng tám,
Tựa nhau trông xuống thế gian cười”.
Cái kết của bài thơ là cái kết thoát li, một cách nói phong tình, tài hoa. Có đọc bài thơ “Hầu trời” mới thấy được, cảm được cái hay, cái thú vị của bài “Muốn làm thắng Cuội”. Nửa đêm, Tản Đà tỉnh dậy đun nước pha trà, rồi ngâm thơ…. Trời nghe giọng ngâm bèn sai hai tiên nữ xuống cõi trần rước thi sĩ bay lên trời. Thi sĩ đọc thơ cho Trời và bầy tiên nghe. Tất cả đều tấm lắc khen:
“Văn đã giàu thay, lại lắm lối
Trời nghe Trời cũng bật buồn cười!
Chư tiên ao ước tranh nhau dặn:
Anh gánh lên đây bán chợ Trời! ”
(Hầu Trời)
Tản Đà đã tự giễu cợt mình, cũng là tự tỏ bày cái chua chát của cuộc đời thi sĩ, cuộc đời của kẻ mất nước, có tài mà phải chịu bó buộc, khổ đau.
Bài thơ là tiếng than và lời tâm sự của Tản Đà với chị Hằng do tâm trạng chán trần thế. Sống trong xã hội thực dân phong kiến tàn tác, bất nhân, lại mang nỗi nhục mất nước, nỗi buồn vì bản thân rơi vào cảnh long đong, lận đạn, bế tắc, Tản Đà vốn phóng túng, lãng mạn không bằng lòng với cuộc sống tù túng đó. Bản thân ông không đủ sức thay đổi thực tại bi kịch, bởi thế, bài thơ là lời giãi bày của người lạc lõng trước thời cuộc, luôn bất hòa với thực tại nhàm chán.
“Muốn làm thẳng Cuội” là một bài thơ có thi đề độc đáo, thú vị. Giọng thơ nhẹ nhàng, thanh thoát, chơi vơi. Trí tưởng tượng phong phú, kì diệu, chất mộng ảo, sắc màu lãng mạn thấm đẫm bài thơ. Tuy có nói đến buồn, nói đến chán nản, có nói đến thoát li, thấm vị phong tình… nhưng toàn bài thơ toát lên một tinh thần phủ định thực tại xã hội thực dân nửa phong kiến xấu xa, khao khát được sống trong sạch hơn, thanh cao hơn, để mãi mãi giữ trọn thiên lương bao đẹp. Giá trị đích thực của bài thơ “Muốn làm thắng Cuội” là ở chỗ ấy.
