Thực hành đọc hiểu:
Tôi muốn được là tôi toàn vẹn (Trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt – Lưu Quang Vũ)
(Ngữ văn 11, tập 2, Cánh Diều)
* Nội dung chính: Đoạn trích muốn gửi tới bạn đọc những thông điệp về con người và niềm hạnh phúc trong cuộc sống: Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi khi con người được sống tự nhiên với sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. Bên cạnh đó con người phải luôn luôn biết dấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, giữa nhưng dung tục của thế xác để hoàn thiện nhân cách tâm hồn.
1. Chuẩn bị.
– Đọc trước đoạn trích Tôi muốn được là tôi toàn vẹn, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Lưu Quang Vũ.
– Tìm đọc truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt và cho biết điểm khác biệt quan trọng nhất giữa tác phẩm kịch của Lưu Quang Vũ và truyện cổ tích là gì.
– Đọc nội dung tóm tắt vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt sau đây để hiểu bối cảnh đoạn trích:
+ Trương Ba (hơn 50 tuổi) là một người làm vườn chất Lưu Quang Vũ (1948 – 1988). phác, nhân hậu, đặc biệt rất cao cờ. Trong một lần đánh cờ, quê ở Đà Nẵng Trương Ba kết bạn với Đế Thích (tiên cờ trên Thiên Định). Mến tải Trương Ba, Đế Thích cho ông một thể hương dặn rằng nếu có gì bất trắc thì thắp một nén, Đế Thích sẽ xuống trần giúp đỡ, nếu thắp ba nén thì sẽ được lên trời.
+ Do tắc trách, Nam Tào gạch bửa tên Trương Ba, khiến ông phải chết oan. Vợ Trương Ba lấy ba nên hương Đế Thích đã đưa để thấp cho chồng vì thế mà lên được Thiên Định, gặp Đế Thích và kiện về chuyện của Trương Ba. Theo gợi ý của Đế Thích, để sửa sai, Nam Tào cho hồn Trương Ba nhập vào thể xác người hàng thịt ở làng bên vừa mới chết, ngoài 30 tuổi, để được sống lại.
+ Trú nhờ thể xác hàng thịt. Hồn Trương Ba bị lí trưởng nhân đỏ sách nhiễu vội tiền con trai Trương Ba ngày càng đắc ý, lấn lướt, cỏi thường bố. Đặc biệt, sau một thời gian, Hồn Trương Ba dần dà tiêm nhiễm một số những thói quen sinh hoạt và cả thời xấu của anh hàng thịt. Những thay đổi đô khiển Hồn Trương Ba dần trở nên xa lạ với bạn bè và người thân, ngày càng tự thấm thỏa nỗi đau khổ, sự xấu đi không thể cường lại do tình trạng “bên trong một đẳng, bên ngoài một nèo” của mình. Hồn Trương Ba vô cùng đau khổ và quyết định lựa chọn cái chết, trả lại thân xác cho anh hàng thịt
+ Đoạn trích sau dãy thuộc cảnh VII và Đoạn kết của vở kịch.
Trả lời:
– Tác giả: Lưu Quang Vũ.
+ Lưu Quang Vũ (1948 – 1988) là nhà thơ, nhà văn, nhà soạn kịch. Ông sinh tại Phú Thọ nhưng quê ở Đà Nẵng, cha ông là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, mẹ là bà Vũ Thị Khánh, ông có tuổi thơ gắn bó tại quê Phú Thọ cùng bố mẹ. Đến 1954, ông chuyển về Hà Nội sống. Ngay từ khi còn bé ông đã mang trong mình những tài năng thiên bẩm về nghệ thuật.
+ Nhắc đến Lưu Quang Vũ là ta lại nhớ đến một nhà soạn kịch tài hoa trong nền văn học hiện đại Việt Nam. Một tài năng trong lĩnh vực văn chương nghệ thuật, trong mỗi một lĩnh vực ông đều để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc.
+ Thơ ca của Lưu Quang Vũ không chỉ giàu cảm xúc, nỗi niềm trăn trở mà còn rất bay bổng. Sự nghiệp sáng tác của ông vô cùng phong phú ở nhiều thể loại khác nhau như: Truyện ngắn, thơ, kịch,…
+ Những tác phẩm của Lưu Quang Vũ bắt đầu nổi lên từ những năm 80, lúc ấy đất nước đang trong giai đoạn chiến tranh, vô cùng khó khăn. Các tác phẩm của ông đã để lại một dấu ấn trong lòng bạn đọc bởi tính chân thật, nhân văn. Ra đi ở tuổi đời còn trẻ và sự nghiệp đang trên đà đỉnh cao thế nhưng những tác phẩm để lại rất nhiều. 10 năm miệt mài sáng tác của ông đã cho ra gần 50 vở kịch và hầu hết các vở kịch ấy đều được các đoàn kịch lớn dựng lại của nhiều đạo diễn nổi tiếng.
– Điểm khác biệt quan trọng nhất giữa tác phẩm kịch của Lưu Quang Vũ và truyện cổ tích là gì?
Trả lời:
– Sự khác biệt: Lưu Quang Vũ đã hiện đại hóa để chuyển thành vở kịch và phân tích cụ thể những rắc rối khi trong hình hài và linh hồn không đồng nhất với nhau, thể hiện rõ hơn mâu thuẫn những tranh cãi trong chính nhân vật Trương Ba.
– Cái kết khác nhau hoàn toàn, trong truyện cổ tích sẽ chấp nhận sự sắp đặt của thần linh nhưng bên vở kịch là Trương Ba không chịu được khi phải sống trong thân xác người khác không còn là chính mình cho nên đã chọn cách ra đi trả lại thân xác cho anh Hàng Thịt.
2. Đọc hiểu.
Trong khi đọc.
Câu 1 (trang 104, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý những phản ứng của Hồn Trương Ba trước lời nói của Xác Hàng Thịt.
Trả lời:
– Trước lời nói của Xác Hàng Thịt, Hồn Trương Ba bịt tai, không muốn nghe.
Câu 2 (trang 104, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý sắc thái giọng điệu của Xác Hàng Thịt.
Trả lời:
– Sắc thái giọng điệu: Xác Hàng Thịt nói một cách buồn rầu về việc không phải lỗi tại anh ta, anh ta cũng đáng được trân trọng.
Câu 3 (trang 105, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Vì sao càng về cuối, lời thoại của Trương Ba càng ngắn lại?
Trả lời:
– Vì: Càng về cuối, Trương Ba càng ngày càng tuyệt vọng, hiểu về những gì Xác Hàng Thịt đang nói rất hợp lý, không thể chối cãi.
Câu 4 (trang 106, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Lập luận này của Đế Thích có ý nghĩa gì trong việc thể hiện chủ đề của tác phẩm?
Trả lời:
– Lập luận của Đế Thích: Đế Thích nói về việc mỗi con người không ai có thể toàn vẹn mọi việc, ai cũng sẽ phải chịu những khó khăn, khuôn ép, không được là chính mình.
– Thể hiện ý nghĩa tác phẩm đó là làm sao để được là chính mình, sống đúng với con người mình.
Câu 5 (trang 106, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý sự thay đổi trong quan niệm về “xác” và “hồn” của Hồn Trương Ba.
Trả lời:
– Nếu lúc đầu, Hồn Trương Ba không để ý đến việc xác và hồn phải đồng nhất với nhau nhưng sau những chuyện xảy ra, ông đã biết rằng nếu mình sống trong thân xác của người khác sẽ không bao giờ có thể sống thoải mái và là chính mình được. Chỉ có Hồn Hàng Thịt mới hợp với Xác Hàng Thịt.
Câu 6 (trang 107, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Suy nghĩ về cách hành xử của các nhân vật trên Thiên Đình.
Trả lời:
– Cách hành xử: Những nhân vật trên Thiên Đình dù làm những công việc rất quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến con người nhân gian nhưng lại làm việc tắc trách hoặc chỉ vì cảm xúc cá nhân mà để cho một đứa trẻ con phải chết, làm việc cho có, sửa chữa những lỗi sai một cách vô tội vạ.
Câu 7 (trang 108, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Em có bất ngờ trước quyết định này của Trương Ba không?
Trả lời:
– Em không bất ngờ vì sau khi nhập vào Xác Hàng Thịt, Hồn Trương Ba đã hiểu được dù nhập vào ai đi nữa thì sẽ không thể đồng nhất được, chỉ có Xác Trương Ba mới có thể hợp với Hồn Trương Ba. Nhân vật này đã nhận thức được rõ điều này và không muốn lặp lại bi kịch như trước nữa.
Câu 8 (trang 108, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý những câu văn mang tính triết lí.
Trả lời:
– Câu văn mang tính triết lí:
+ Có những cái sai không thể sửa được…Chỉ có cách đừng bao giờ sai nữa, hoặc phải bù lại bằng việc đúng khác.
+ Không thể sống với bất cứ giá nào được…
Câu 9 (trang 109, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý mối quan hệ giữa “sống” và “chết” trong Đoạn kết.
Trả lời:
+ Trương Ba chết nhưng hồn của ông hiện diện trong những đồ vật, trong cây trồng…
+ Sống và chết có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, nếu còn sống nhưng sống mà không tạo ra giá trị ý nghĩa không ai nhớ đến thì cũng như đã chết. Ngược lại khi chết đi nhưng người nhà vẫn quý trọng, luôn nhớ đến những hình ảnh đẹp thì người đó luôn sống mãi trong lòng mọi người.
Sau khi đọc.
Câu 1 (trang 109, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Cuộc đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Xác Hàng Thịt cho thấy xung đột nào trong Hồn Trương Ba? Em có nhận xét gì về sự thay đổi thái độ của Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với Xác Hàng Thịt? Ý nghĩa của sự thay đổi này là gì?
Trả lời:
– Cuộc đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Xác Hàng Thịt trong Hồn Trương Ba đã cho thấy những xung đột như:
+ Lời đối thoại: “tôi đã chán cái chỗ ở không phải của tôi… ra khỏi cái xác này, dù chỉ một lát” đã cho thấy sự chán ngất cảnh phải ở trong thân xác người khác. Đó chính là bi kịch bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo.
+ Linh hồn và thể xác đều là hai thứ rất quan trọng và có mối quan hệ mật thiết với nhau. Bất chấp sự phủ nhận yếu ớt của phần hồn, phần xác đã hùng hồn đưa ra những chứng cứ cho thấy hồn Trương Ba cũng tha hóa theo nhu cầu của hắn.
→ Qua đây có thể thấy sự thay đổi thái độ của Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với Xác Hàng Thịt từ hùng hồn, kiên quyết đã trở nên yếu ớt hơn sau khi nghe phần xác đưa ra minh chứng.
Câu 2 (trang 110, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Tìm những ví dụ tiêu biểu cho thấy các chỉ dẫn sân khấu có vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ bối cảnh, hành động, tâm trạng nhân vật, sự biến đổi và vận động của xung đột kịch.
Trả lời:
– Những ví dụ tiêu biểu cho thấy các chỉ dẫn sân khấu có vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ bối cảnh, hành động, tâm trạng nhân vật, sự biến đổi và vận động của xung đột kịch
+ Đoạn chỉ dẫn “Tới đây, bắt đầu lớp kịch…. chỉ còn là thân xác” đã giúp cho việc miêu tả khung cảnh diễn ra việc thay đổi thân xác cho Trương Ba một cách rõ nét, giúp người đọc có thể hình dung dễ dàng hơn.
+ Câu chỉ dẫn “như tuyệt vọng” trước lời thoại “Trời!” của Hồn Trương Ba đã nhấn mạnh tâm trạng của nhân vật trong hoàn cảnh câu chuyện.
Câu 3 (trang 110, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Sự khác biệt đến mức đối lập về quan điểm giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích được thể hiện qua những lời thoại tiêu biểu nào? Sự khác biệt này có vai trò gì trong việc xây dựng xung đột kịch?
Trả lời:
– Sự khác biệt đến mức đối lập về quan điểm giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích được thể hiện qua những lời thoại tiêu biểu như:
– Đế Thích: Với ông, được sống là tốt rồi nên sống dù đôi khi người ta không được là chính mình vẫn không sao. Do đó, ông đã nói với Trương Ba: “Ông phải sống, dù với bất cứ giá nào”.
– Trương Ba: Với ông, được sống là chính mình mới là tuyệt vời nhất. Do đó, ông đã nói với Đế Thích rằng “tôi muốn được là tôi toàn vẹn”, “không thể sống với bất cứ giá nào được”. Sống không là mình toàn vẹn “còn khổ hơn là cái chết”.
– Trương Ba đã trách Đế Thích rằng: “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!” rất đúng đắn vì sự sống chỉ có ý nghĩa khi con người được sống là chính mình một cách toàn vẹn. Việc Trương Ba sống dựa vào xác hàng thịt đã khiến hồn ông trở thành nô lệ cho thân xác và không được sống thật với con người mình.
Sự khác biệt này có vai trò thúc đẩy cao trào trong việc xây dựng xung đột kịch, nhấn mạnh quan niệm sống của Trương ba.
Câu 4 (trang 110, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Điều gì đã khiến Hồn Trương Ba cương quyết lựa chọn cái chết cho mình? Theo em, cái chết này cho thấy đặc điểm nào của nhân vật trong thể loại bi kịch?
Trả lời:
– Điều khiến Hồn Trương Ba cương quyết lựa chọn cái chết cho mình là ông cảm thấy đau khổ, chán nản và xấu hổ khi phải sống dưới thân xác của Hàng thịt. Trương Ba cảm thấy mình dần thay đổi, trở nên bạo lực hơn, ham vật chất hơn và có những cảm xúc không đúng đắn khi ở bên vợ người hàng thịt.
– Theo em, cái chết này cho thấy đặc điểm bi kịch của con người khi sống mà không được là chính mình của nhân vật trong thể loại bi kịch.
Câu 5 (trang 110, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Trong truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Đế Thích cho hồn Trương Ba nhập vào anh hàng thịt để sống lại. Vợ anh hàng thịt kiện lên quan, quan xử cho vợ Trương Ba thắng kiện vì người mới sống dậy rất giỏi đánh cờ, không biết mổ lợn. Theo em, vì sao Lưu Quang Vũ đã không lựa chọn cách kết thúc như truyện cổ tích cho vở kịch của mình?
Trả lời:
– Lưu Quang Vũ đã không lựa chọn cách kết thúc như truyện cổ tích cho vở kịch của mình vì ông muốn truyền tải thông điệp sống chết là quy luật tự nhiên ở đời, chế không phải là hết. Bằng cái chết, dường như Trương Ba đã gìn giữ được những kỉ niệm tốt lành, đã giữ cho các thế hệ sau niềm tin vào con người, cuộc sống.
Câu 6 (trang 110, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Em tâm đắc nhất với triết lý nhân sinh nào trong trích đoạn Tôi muốn được là tôi toàn vẹn? Triết lí ấy còn có ý nghĩa như thế nào với cuộc sống hôm nay?
Trả lời:
– Em tâm đắc nhất với triết lý nhân sinh về quan niệm sống của Lưu Quang Vũ trong trích đoạn Tôi muốn được là tôi toàn vẹn.
– Được sống làm chính mình mới là điều quý giá nhất. Sự sống chỉ trọn vẹn khi có được sự hài hòa giữa phần hồn và phần xác. Con người để có cuộc sống tốt đẹp hơn phải biết đấu tranh với nghịch cảnh, bảo vệ nhân phẩm và phẩm chất tốt đẹp của mình.
Nó mang ý nghĩa vô cùng quan trọng trong cuộc sống hôm nay khi mà có rất nhiều vấn đề, nghịch cảnh xảy ra khiến cho chúng ta không thể là chính mình.
