Đọc hiểu văn bản:
Trao duyên (Trích Truyện Kiều, Nguyễn Du)
(Ngữ văn 11, tập 2, Kết Nối Tri Thức)
Nội dung chính: Đoạn trích thể hiện bi kịch trong tình yêu của Thúy Kiều qua đó thể hiện tiếng kêu đau đớn của tác giả về số phận con người trong xã hội phong kiến.
Trước khi đọc.
Câu hỏi (trang 14, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Mối tình Kim – Kiều được Nguyễn Du miêu tả như một “thiên tình sử” tuyệt đẹp. Bạn hãy đọc một đoạn thơ trong Truyện Kiều hoặc một bài thơ của tác giả khác nói về tình yêu của họ.
Trả lời:
– Đoạn thơ miêu tả lời dặn dò đầy đau đớn, xót xa khi Kim Trọng phải về Liêu Dương chịu tang chú. Trước lời chủ động thể hiện lòng mình của Thúy Kiều, Kim Trọng phải thốt lên rằng:
Gìn vàng giữ ngọc cho hay,
Cho đành lòng kẻ chân mây cuối trời.
Để an ủi, động viên Kim Trọng, Thúy Kiều lại lần nữa khẳng định:
Đã nguyền hai chữ đồng tâm,
Trăm năm thề chẳng ôm cầm thuyền ai.
Trong khi đọc.
Câu 1 (trang 14, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Hình dung bối cảnh của cuộc trao duyên (thời gian, không gian, hoàn cảnh của nhân vật).
Trả lời:
Bối cảnh của cuộc trao duyên:
– Thời gian: ban đêm.
– Không gian: trong phòng, bên ánh đèn dầu.
– Hoàn cảnh của nhân vật: trước ngày Thúy Kiều chuẩn bị theo Mã Giám Sinh về quê người (nàng quyết định bán thân để lấy tiền chuộc cha và em).
Câu 2 (trang 14, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý nội dung lời “hỏi han” của Thúy Vân.
Trả lời:
– Lời hỏi han của Thúy Vân: Thúy Vân thấy chị đêm đã khuya vẫn trầm tư, lo lắng ngồi bên ngọn đèn khuya mà suy tư nên đến cạnh hỏi han Thúy Kiều.
Câu 3 (trang 14, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Theo dõi cảm xúc, suy nghĩ của Thúy Kiều:
– Khi nói lời nhờ cậy Thúy Vân.
– Khi trao kỉ vật cho Thúy Vân.
Trả lời:
– Khi nói lời nhờ cậy Thúy Vân: tâm trạng của Thúy Kiều ngổn ngang, không nói cũng không được mà nói cũng không xong, đó là cảm xúc đầy bất ổn, lo trước tính sau của Thúy Kiều khi có ý định nhờ cậy Thúy Vân.
– Khi trao kỉ vật cho Thúy Vân: Thúy Kiều kể ra hoàn cảnh của mình với em, rằng nàng không muốn thành người vô ơn, phụ bạc nên nhờ Thúy Vân nối tiếp tình duyên với Kim Trọng thay mình.
Câu 4 (trang 15, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Chú ý lời Thúy Kiều dặn dò Thúy Vân khi trao kỷ vật.
Trả lời:
– Lời dặn dò của Thúy Kiều với Thúy Vân là sự nhờ cậy của Thúy Kiều với em, hy vọng em sẽ thay mình nên duyên với Kim Trọng.
Câu 5 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Mười dòng thơ cuối là lời của Thúy Kiều nói với ai?
Trả lời:
– Mười dòng thơ cuối là lời của Thúy Kiều nói với Thúy Vân hay với chính bản thân nàng. Rằng sau này dù nàng có đang sống, hay khổ đau đều sẽ chúc phúc cho hai người và hy vọng mọi người sẽ nhớ đến nàng, nhớ đến sự tồn tại của người con gái xinh đẹp, duyên dáng ấy.
Sau khi đọc.
Câu 1 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Nêu bố cục của đoạn trích và chỉ ra đâu là lời người kể chuyện, đâu là lời đối thoại, lời độc thoại của các nhân vật.
Trả lời:
– Bố cục:
+ Phần 1 (12 câu đầu): Kiều thuyết phục Thúy Vân chấp nhận lời trao duyên của mình.
+ Phần 2 (14 câu tiếp): Kiều trao kỉ vật của mình và dặn dò Thúy Vân.
+ Phần 3 (còn lại): Kiều đau đớn, độc thoại nội tâm.
– Lời người kể chuyện: 711,725,730,735.
– Lời đối thoại nhân vật: 715,720,740,745.
– Lời độc thoại nhân vật: 750,755.
Câu 2 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Thuý Kiều nảy sinh ý định trao duyên cho Thuý Vân trong thời điểm nào?
Trả lời:
– Thúy Kiều nảy ra ý định trao duyên cho Thúy Vân khi nàng chuẩn bị phải theo Mã Giám Sinh về quên người theo thỏa thuận để lấy tiền chuộc cha. Nàng nghĩ đến mối tình của mình với Kim Trọng và nhận thấy không đành lòng phụ bạc hắn nên nàng muốn nhờ Thúy Vân nối tiếp tình duyên của mình với Kim Trọng và cho rằng như vậy là lựa chọn tốt nhất.
Câu 3 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Đọc đoạn thơ (từ câu 719 đến 748) và trả lời các câu hỏi sau:
a. Lời nhờ cậy Thúy Vân được Thuý Kiều bày tỏ với thái độ như thế nào? Tìm hiểu giá trị của những từ ngữ được dùng để thể hiện thái độ đó.
b. Thuý Kiều đã dựa vào điều gì để thuyết phục Thuý Vân nhận lời trao duyên?
c. Khi trao kỉ vật cho Thuý Vân, Thuý Kiều đã dặn dò những gì? Lời dặn dò ấy có nhất quán với lời nàng nhờ cậy và thuyết phục Thuý Vân trước đó hay không? Chỉ ra những từ ngữ, chi tiết thể hiện sự nhất quán hoặc không nhất quán ấy.
d. Nếu diễn biến tâm lí của Thuý Kiều khi nói lời trao duyên và khi trao kỉ vật cho Thuý Vân. Hãy phân tích, lý giải quá trình diễn biến tâm lí đó.
Trả lời:
a. Lời nhờ cậy Thúy Vân của Thúy Kiều bày tỏ một thái độ thành khẩn, Thúy Kiều sử dụng những từ như “cậy”, “lạy”, “thưa” để thể hiện thái độ khẩn thiết cầu xin của mình dành cho người em gái, nàng đã dùng đối đãi của bề dưới dành cho bề trên với Thúy Kiều.
b. Khi trao kỉ vật cho Thúy Vân, Thúy Kiều trước hết trình bày về hoàn cảnh của mình, nói về mối tình đẹp đầy dang dở của mình với Kim Trọng và mong Thúy Vân sẽ hiểu cho tình cảnh của nàng mà chấp nhận lời nhờ vả này. Bởi lẽ, nàng biết mình không thể vừa hoàn thành chữ “hiếu” và chữ “tình” cùng một lúc, nàng cũng đau khổ, day dứt và cảm thấy có lỗi khi từ bỏ mối tình với Kim Trọng nên Kiều càng hy vọng Thúy Vân có thể hiểu cho hoàn cảnh của nàng.
c. Khi trao kỉ vật cho Vân, Kiều dặn dò “Duyên này” là duyên của Thúy Vân và Kim Trọng, duyên với Thúy Kiều đã hết. Những kỷ vật này, vào giờ phút này sẽ trở thành của chung của 2 chị em, Kiều cũng sẽ chỉ có một phần trong đó. Lúc Kiều kể cho Thúy Vân nghe về mối tình của mình, nàng bình tĩnh, chậm rãi kể nhưng khi đến lúc trao kỷ vật cho Thúy Vân, có lẽ lòng nàng đang đau đớn, cắn rứt, tiếc nuối cho chính mối tình đẹp của mình bởi từ này nó không còn là mối tình của nàng nữa nên lòng nàng trở lên nặng trĩu, buồn rầu trước tình cảnh này.
d. Tâm trạng của nhân vật Kiều chia làm 3 giai đoạn chính trong đoạn trích Trao duyên:
– Đầu tiên nàng khẩn thiết nhờ cậy với Thúy Vân thể hiện qua câu thơ:
“Cậy em, em có chịu lời
Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa.”
Câu thơ thể hiện sự khẩn khoản, thiết tha của Thúy Kiều khi đặt niềm tin, mối tình của mình vào Thúy Vân, hy vọng cuối cùng của nàng. Tâm trạng nhờ cậy đó được thể hiện qua những từ ngữ như nhờ, mượn, phiền… thể hiện sự nhún nhường của Kiều dành cho Vân bởi giờ đây nàng đang là người đi nhờ cậy, nàng đã dùng vai vế của kẻ bề dưới để đối đãi với Thúy Vân. Qua đó thể hiện Thúy Kiều là một người rất tinh tế và hiểu chuyện.
Nàng kể về hoàn cảnh của mình, sự tiến thoái lưỡng nan khi không thể cùng lúc thực hiện được cả chữ hiếu với tình. Nàng đã làm tròn đạo hiếu với cha nàng, với em nàng nhưng còn Kim Trọng, có lẽ nàng sẽ phải phụ chàng, phụ mối tình dang dở tuyệt đẹp này. Bởi vậy, nàng muốn nhờ cậy Thúy Vân, có thể nên duyên với Kim Trọng, tiếp tục mối tình với chàng, như vậy dù nàng ở đâu thì trong lòng cũng cảm thấy thanh thản và bình yên một chút. Sự dang dở này được thể hiện rõ nét qua câu thơ “Giữa đường đứt gánh tương tư”, đó là sự dang dở của một mối tình đẹp, đầy tiếc nuối.
Tiếp tục, Kiều thuyết phục Thúy Vân hãy giúp mình, chấp nhận mối tình dang dở này dù muốn hay không. Kiều mong muốn Vân sẽ thay mình trả nghĩa cho Kim Trọng, cùng chàng dệt lên câu chuyện tình yêu tuyệt đẹp qua những cụm từ: tình máu mủ, lời non nước, thịt nát xương mòn, ngậm cười chín suối… nhằm thuyết phục Thúy Vân đồng ý duyên này thay mình. Nàng cũng khẳng định, sau này dù có ở bất kỳ nơi đâu, nàng cũng luôn hướng về và chúc phúc cho tình duyên này của Thúy Vân và Kim Trọng.
Đặt trong mối quan hệ đầy khẩn thiết này, dường như Thúy Kiều đang dùng tình thân để buộc Thúy Vân chấp nhận mối tình dang dở này. Nàng biết như vậy là ích kỷ, bất công với Thúy Vân nhưng trước hoàn cảnh như này, có lẽ đây là giải pháp tốt nhất dành cho cả hai. Để rồi Thúy Kiều bỏ ra những kỷ vật và trao cho Thúy Vân. Đây chính là lúc lòng nàng đau như cắt bởi mối tình tâm tâm niệm niệm của mình bỗng chốc sắp tan thành mây khói, nàng phải trao cho em mình, từ nay người bên Kim Trọng không phải nàng mà là Thúy Vân, người sẽ thay nàng yêu Kim Trọng và cứ nghĩ đến điều đó thì lòng nàng lại đau đớn, khôn nguôi.
Kết thúc đoạn thơ, Kiều cũng đã tự dự đoán trước tương lai của chính mình, có thể nàng sẽ thật sự chết đi “hiu hiu gió” hay “trâm gãy gương tan”… đó đều là những dự cảm chẳng lành của Thúy Kiều về một tương lai mờ mịt nơi đất khách quê người.
Câu 4 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Phân tích diễn biến tâm trạng của Thuý Kiều trong mười dòng thơ cuối (chú ý sự thay đổi đối tượng tâm tình và giọng điệu).
Trả lời:
– Sau khi trao duyên cho Thúy Kiều cùng lời nhắn nhủ độc thoại của nàng với Kim Trọng “Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây!”, qua đó thể hiện tấm lòng của một người sắp chia xa nhưng bởi tình cảm mặn nồng khiến họ càng đau xót, buồn thương.
– Cuộc đời bạc bẽo đã đẩy nàng đến tận cùng của khổ đau, nàng phải hạ thấp bản thân, bán mình để cứu cha và em nhưng làm thế nào đây, nàng phải phụ Kim Trọng – người nàng yêu say đắm và đã lỡ đính ước. Câu cuối như một lời tự trách cũng như lời kết lại mối tình của Kim Kiều rằng nó đã chấm dứt và người phụ chính là Thúy Kiều.
Câu 5 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Nhận xét về nghệ thuật sử dụng từ ngữ của Nguyễn Du trong đoạn trích. Hãy minh hoạ bằng một ví dụ mà bạn thấy tâm đắc.
Trả lời:
– Nguyễn Du đã rất độc đáo trong việc thể hiện hoàn cảnh của nhân vật cũng như diễn biến tâm trạng đầy ngổn ngang của nhân vật trữ tình khi rơi vào hoàn cảnh éo le. Trước hết là lời nhờ vả của Thúy Kiều, bằng sự tinh tế, ông đã để cho Thúy Kiều hạ thấp mình để cầu xin Thúy Vân, qua đó để thấy được sự cực kì cần thiết của Kiều trong câu chuyện này. Nàng thật sự rất cần sự giúp đỡ của Thúy Vân để xoa dịu mối tình đầy dang dở và khổ đau này. Qua đó, ta thấy được rõ cái lý, cái tình của Nguyễn Du được thể hiện qua nhân vật Thúy Kiều, đây không phải là lời ép buộc trực tiếp nhưng nó sẽ khiến Thúy Vân khó lòng từ chối trước sự khẩn thiết của chị gái mình. Đó chính là nét tài hoa của Nguyễn Du được thể hiện qua câu chuyện.
Kết nối đọc – viết.
Câu hỏi (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập hai): Truyện Kiều là tiếng nói hiểu đời, thương đời của Nguyễn Du. Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) chỉ ra biểu hiện của sự “hiểu” và “thương” ấy trong đoạn trích Trao duyên.
Trả lời:
– Thúy Kiều thực sự là một người đáng thương hơn đáng trách. Có thể mọi người sẽ thấy nàng làm như vậy có thể là ích kỷ bởi sao lại bắt em mình phải nên duyên với người mình yêu. Nhưng khi xét kỹ về các góc độ ta sẽ thấy, điều đó là hoàn toàn hợp lý. Kiều đã vì gia đình, làm tròn chữ hiếu mà từ bỏ hạnh phúc cả đời của mình bằng việc bán thân – chuyện mà nhiều người sẽ không dám làm và nay, khi nàng đang chuẩn bị phải chia xa, nhưng vì vẫn mang nặng lòng với Kim Trọng, nàng không thể yên lòng rời đi và đó là lúc nàng nhờ cậy Thúy Vân. Thúy Vân thực sự khó có thể từ chối duyên này bởi nàng thương chị gái và trước lời khẩn thiết như vậy, nàng phải chấp nhận nó. Đến đây, ta thấy Kiều thực sự rất đáng thương, nàng không muốn phụ ai ở đây cả và nàng đã chọn cách trao duyên để mối tình này có phần được xoa dịu và vì vậy, nó đáng thương hơn là đáng trách.
Xem thêm:
