NGƯỜI MẸ VƯỜN CAU
(Nguyễn Ngọc Tư)
Đề bài làm văn chỉ hai chữ “Người mẹ”. Cô Hương bảo: “Bình luận, chứng minh, hay miêu tả cách nào cũng được.”. Tôi cắn bút, nghĩ mãi bắt đầu như thế nào nhỉ?
Ba tôi có rất nhiều mẹ, tôi cũng có lắm bà. Nội ở nhà cùng chú út, nội ở Phố Đông, nội ở vườn cau, nội nào cũng già như nhau. Tôi nhớ khi còn nhỏ, ba dẫn về thăm nội vườn cau. Hôm đó, mưa nhiều, con đường từ dưới bến lên nhà, đất bùn lẹp nhẹp, tôi ngã oành oạch. Nhà nội nhỏ xíu, mái lá dột tong tong. Đón ba, nội gầy gò, cười phô cả lợi:
– Má tưởng con không về được, mưa gió tối trời vầy khéo cảm.
Bà vuốt đầu tôi:
– Tiên tổ mầy, sao mà giống cha quá vậy?
Hôm ấy, bà giỗ chú Sơn. Trên cái bàn thờ con con thấp lè tè kia có đến ba chiếc lư đồng, cái nào cũng nghi ngút khói. Bữa giỗ chỉ vài ba bát canh chua cá rô đồng, mắm kho bông súng. Chưa bao giờ tôi được ăn lại nghe ngon như thế. Ba gắp thức ăn cho bà, bà gắp thức ăn cho tôi, đôn hậu bảo:
– Ăn cho mau lớn, con.
Tạnh mưa, mọi người lục đục đến, họ kéo gàu) xối ào ào ngoài hiên nước. Ai cũng gọi nội bằng má, “má Tư”. “Má Tư” ơi ới. Tôi hỏi:
– Ba ơi, sao nội đông con quá vậy?
Ba cười bảo:
– Tối, ba kể con nghe.
Một chú quần vo tới gối, tay cầm lồng vỗ vai ba cười ha hả:
– Tạo biết chú mầy về nên đem thịt rắn qua đây, tụi mình lai rai
Rồi chú quay lại:
– Má ơi, cho tụi con vui một bữa với thằng Sơn nghen.
Bà nội quấn lại cái khăn sờn lên tóc:
– Rồi vợ mầy chạy lại méc má cho mầy coi.
Nội ôm tôi vào lòng, ngồi trên võng bố đưa kèn kẹt. Các chú thỉnh thoảng lại cười vang. Nội cũng cười, trông nội vui lắm, cái vui như thức dậy sau đêm dài vươn mình ngắm bình minh. Ba tôi cùng các chú nói chuyện huyên thuyên, toàn là chuyện ngày xưa.
Chú Biểu quần vo tới gối, uống rượu tòn tọt, cười khà:
– Tưởng đâu lũ mầy quên má, quên hết tụi tạo.
Ba tôi lúc lắc đầu, ông rót ba li rượu cúng trên bàn thờ, quay lại hỏi:
– Bát hương em Châu, bên chồng rước về hở má?
– Ừ, bên nhà sui bảo, cho chúng nó có đôi.
Bà nội dẫn tôi ra vườn, cái nắng sau mưa nồng ngả vàng pha sắc đỏ, những giọt nước còn đọng lại trên tán lá non. Ở đây cái gì cũng chín, từ trái mít, trái đu đủ, trái chanh, đến cả buồng cau. Trái chín đỏ lừ bên hông cau trắng muốt, tóc nội cũng trắng phau phau. Bà nắm tay tôi, bàn tay bà nhăn nheo, gân guốc. Đêm hôm ấy bà mắc mùng cho tôi ngủ, giường lạ ngủ không được. Ba kể hồi trước, ba cùng hai chú ở trên bàn thờ là đồng chí của nhau, các chú ấy hiên ngang và anh dũng lắm, ba bảo nội là một bà mẹ anh hùng. Tôi hơi bất ngờ, lẽ ra anh hùng phải là cao to, đẹp khỏe chứ!
– Vậy nội có súng không ba?
– Nội bán ve chai
– Bán ve chai cũng là anh hùng hở bà?
– Ừ, nội gánh giỏ đi đầu làng cuối xóm. Nội đưa thư cho ba. Nội mang thức ăn, tin tức.
Ba vuốt đầu tôi, cái tay nặng trịch:
– Giá mà các chú ấy còn sống, bây giờ nội đã có cháu, đâu phải sống một mình.
Tôi nghe gai gai người, nhớ cái dáng còm cõi, nụ cười phúc hậu, đôi mắt già nua nheo nheo. Trông ra ngoài, thấy bóng còng còn in trên vách, tôi nhổm dậy, “con ra ngủ với bà nghe ba”.
Ba tôi chuyển công tác lên tỉnh, nhà tôi dọn về phố khác. Mẹ nhắc ba:
– Lâu rồi, anh không về thăm má “vườn cau”.
– Ôi dào, má ở dưới, mấy anh dưới lo.
Một hôm, chú Biểu đến nhà, chú mang theo xâu ếch dài thiệt dài, bỗ bã:
– Cái này má gổi cho mầy, má biểu phải đem đến tận nhà. mấy giỗ mầy không về, má nhớ mầy lắm. Sáng hôm qua, má còn khoe vừa gặp mầy trên vô tuyến.
Rồi chú lắc đầu:
– Lũ mầy bạc làm sao đâu.
Tối đó mưa xập xoài rả rích, ba tôi chong đèn ngồi rít thuốc, mẹ hỏi, ba bảo: “Uống rượu, ngủ không được”.
Món thịt ếch đầu mùa lịm trong lưỡi làm ba đau nhói. Ba rủ tôi:
– Mai về nội “vườn cau”, con ha?
Chẳng biết chốn ấy còn chín lừ quả ngọt, hương cau còn nồng nàn trắng xóa một góc trời, tóc nội chắc bạc nhiều hơn. Lúc tôi về, thế nào bà cxung dúi cho tôi nhiều quả chín mang về biếu mẹ, xâu ếch biếu ba. Thứ thức ăn mà không có hương vị cao lương nào thay thế được, dù bây giờ ba tôi xuống ngựa lên xe.
Bài văn được 4 điểm, lời phê cũng ngắn gọn như đề bài, “nghèo ý”, tôi viết: “Mẹ là người sinh ra em, nuôi em lớn, ngày thường mẹ nấu cơm em ăn, giặt đồ em mặc”. Bọn con Hải, Lam chọc ghẹo mãi, tôi chống chế: “Làm sao viết về mẹ bằng mấy dòng được, phải không?”.
