Viết bài nghị luận về một tác phẩm truyện
(Ngữ văn 11, tập 2, Cánh Diều)
1. Định hướng.
1.1. Nghị luận về một tác phẩm truyện.
– Nghị luận về một tác phẩm truyện là phân tích, đánh giá về các yếu tố nội dung. hình thức của truyện bằng những ý kiến, li lẽ và dẫn chứng cụ thể.
– Yêu cầu nghị luận về một tác phẩm truyện có thể là phân tích, đánh giá toàn bộ tác phẩm nhưng cũng có thể chỉ tập trung phân tích một số yếu tố nội dung hoặc hình thức của truyện. Ví dụ:
+ Phân tích truyện ngắn Một người Hà Nội của Nguyễn Khải.
+ Vẻ đẹp của nhân vật Đan-kô trong văn bản Trái tim Đan-kô của Go-rơ-ki.
+ Suy nghĩ về triết lí hạnh phúc trong truyện Tầng hai của Phong Điệp.
+ Tình yêu quê hương trong truyện ngắn Nắng đẹp miền quê ngoại của Trang Thế Hy
1.2. Để viết bài nghị luận về một tác phẩm truyện, các em cần chú ý: Xác định rõ yêu cầu nghị luận mà để bài đã nêu.
– Đọc lại văn bản truyện được nêu ra trong đề bài, tìm dọc các nguồn tài liệu có liên quan đến tác giả, tác phẩm.
– Suy nghĩ và thực hiện theo các bước viết bài nghị luận văn học.
2. Thực hành.
Bài tập. (trang 25 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2– Cánh diều) Vẻ đẹp của nhân vật Đan-kô trong văn bản “Trái tim Đan-kô” của Go-ro-ki.
1. Chuẩn bị.
a) Đọc kĩ đề bài và suy nghĩ để xác định các yêu cầu nghị luận trước khi viết.
– Đọc lại văn bản Trái tim Đan-kô, tìm và ghi lại những chi tiết liên quan đến lời nói, hành động, ý nghĩ, tình cảm của Đan-kô.
– Tìm đọc các tài liệu có liên quan đến tác giả Go-rơ-ki và truyện ngắn Bà lão I-déc-ghim, ghi lại những ý kiến quan trọng có thể dùng để trích dẫn hoặc mở rộng bàn luận.
b) Tìm ý và lập dàn ý.
– Tim ý cho bài viết bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi sau:
+ Nhân vật Đan-kô xuất hiện khi đoàn người đang trong tình thế nào?
+ Hành động và tâm trạng của đoàn người khi di chuyển trong rừng rậm ra sao? Qua mỗi chặng đường. Đan-kô đã có những lời nói, hành động, ý nghĩ, tình cảm gì
+ Suy nghĩ, hành động nào của Đan-kó gây ấn tượng sâu sắc nhất? Vì sao?
+ Tác giả thể hiện vẻ đẹp của hình tượng Đan-kô qua những yếu tố nghệ thuật nào
+ Qua hành động và tinh cảm của Đan-kô dành cho đoàn người, tác giả muốn nhắn gửi thông điệp gì? Thông điệp đó có ý nghĩa như thế nào với cuộc sống hôm nay? Vì sao?
– Lập dàn ý cho bài viết bằng cách lựa chọn, sắp xếp các ý theo bố cục ba phần.
| Mở bài: | – Giới thiệu gắn gọn về tác giả, tác phẩm và trọng tâm cần làm sáng tỏ: vẻ đẹp của nhân vật Đan-kô. |
| Thân bài: | – Phân tích vẻ đẹp về phẩm chất, tình cảm của nhân vật Đan-kô. Ví dụ: + Phân tích vẻ đẹp của nhân vật Đan-kô qua bối cảnh câu chuyện, lời nói, hành động, tình cảm, ý nghĩ,… + … + Nêu và phân tích đặc sắc nghệ thuật xây dựng nhân vật Đan-kô. Ví dụ: Tình huống truyện kịch tính, đưa nhân vật vào tình thế phải lựa chọn rõ ràng, quyết liệt. + Nghệ thuật trần thuật linh hoạt, sử dụng hai người kể chuyện, xen lẫn các đối thoại, bình luận,… |
| Kết bài: | – Đánh giá khái quát vẻ đẹp của nhân vật Đan-kô và tài năng của Go-rơ-ki |
* Nhân vật Đan-kô:
– Nhân vật xuất hiện khi đoàn người đang trong tình thế bị dồn ép phải ở trong khu rừng rậm rạp, đầy bùn lầy, một nơi thiếu sức sống.
– Hành động và tâm trạng của đoàn người khi di chuyển trong khu rừng rậm đó là lo lắng, sợ hãi, tuy sợ những không dám nói ra ngoài thay vào đó mắng nhiếc Đan-kô đổ cho chàng do chàng không biết dẫn đường.
– Hành động của Đan-kô qua các chặng đường đó là chàng rất dũng cảm, quyết đoán tiến về phía trước. Đồng thời chàng cũng rất yêu quý mọi người xung quanh cho nên dù có bị mắng oan chàng cũng không đánh trả chỉ buồn bã.
– Hành động gây ấn tượng nhất của Đan-kô là anh móc trái tim dũng cảm của mình ra để soi đường dẫn lối cho mọi người tìm đến được nơi có thể sống. Bởi vì qua hành động này đã thấy được sự anh dũng không tiếc hi sinh thân mình dù mọi người xung quanh không tin tưởng anh. Anh vẫn rất yêu thương mọi người.
– Thể hiện vẻ đẹp Đan-kô qua những nghệ thuật tưởng tượng, phóng đại về những khu rừng tối tăm và hành động móc tim, thiếu đi trái tim vẫn có thể dẫn đường cho mọi người.
– Tác giả muốn nhắn gửi thông điệp mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng. Từ đó, đưa ra cho chúng ta bài học rằng phải luôn yêu thường, đoàn kết cùng nhau mới có thể phát triển tốt được.
2. Viết.
Dựa vào dàn ý đã chuẩn bị để thực hành với những yêu cầu khác nhau:
– Viết đoạn mở bài, hoặc một đoạn trong phần thân bài.
– Viết bài văn hoàn chỉnh.
* Bài viết mẫu tham khảo.
Mác-xim Go-rơ-ki là nhà văn nổi tiếng đến từ Nga. Từ nhỏ ông là người rất đam mê đọc sách và cùng với những gian khó tuổi thơ đã thắp sáng và nảy sinh khát vọng sáng tác của ông. Truyện “Trái tim Đan-kô” là một trong những truyện ngắn xuất sắc của ông, được trích ở phần cuối “Tuyển tập truyện ngắn Mác-xim Go-rơ-ki”. Tác phẩm kể về sự hy sinh cao cả, tấm lòng vị tha yêu thương của người anh hùng Đan-kô.
Mở đầu là bức tranh thiên nhiên ở thảo nguyên u ám, với cảnh vật đáng sợ. Rồi lại có sự xuất hiện của ánh lửa xanh kỳ dị, gợi đến những câu chuyện hoang đường. Chính ánh lửa này xuất phát từ câu chuyện của một người anh hùng với trái tim vĩ đại và tràn đầy yêu thương. Một đoàn người trên thảo nguyên đang bị bủa vây trong bóng tối của khu rừng, cành lá thì dày đặc và ánh sáng mặt trời thì không chiếu đến. Họ không có con đường nào có thể thoát ra, ngày một tuyệt vọng và buông xuôi tất cả. Nhưng một vị anh hùng, một chàng trai đã xuất hiện để cứu lấy cuộc sống của họ. Đan-kô đã tìm cách để dẫn dắt mọi người vượt qua khu rừng đáng sợ và tràn ngập bóng tối này. Nhưng khi đứng trước một khu rừng rậm rạp, con người mỗi lúc một kiệt sức thì con người lại lộ ra bộ mặt yếu hèn và nhút nhát của mình. Trước đó thì họ xin anh dẫn họ đi, bây giờ họ lại bắt đầu đổ lỗi cho Đan-kô. Họ mắng mỏ, họ bảo anh phải chết đi. Mặc dù Đan-kô rất phẫn nộ trước hành động ấy nhưng anh lại nhận ra rằng “Anh yêu họ và nghĩ rằng không có anh, có lẽ họ chết mất”. Một chàng trai có tấm lòng vị tha và yêu thương con người mặc cho bị đối xử tệ bạc nhưng vẫn quyết định cứu mọi người. Ý nghĩa muốn cứu mọi người quá mãnh liệt nhưng lại không được tin tưởng đến mức phải gào to lên như sấm. Và anh đã có một hành động xé toang lồng ngực của mình và dơ cao lên.
Ngọn lửa trong trái tim Đan-kô đã xua tan đi mây mù và anh đã dẫn mọi người chạy ra khỏi khu rừng tối tăm này. Anh đã đưa được mọi người ra ngoài và sau đó gục xuống chết. Bằng cách đổi lấy sinh mạng của mình, anh ấy đã mang trái tim ấm áp, một lòng tốt của một trái tim dũng cảm soi sáng dẫn đường cho đoàn người. Nhưng rồi có ai nhớ đến sự hy sinh cao cả của anh? Họ vui sướng tràn đầy hy vọng vì được cứu sống rồi họ lại lập tức quên luôn người đã cứu mình. Đan-kô là hiện thân cho hình ảnh một con người xả thân cứu người mà không đòi hỏi được đền đáp. Go-rơ-ki đã dùng những từ ngữ chân thành và tốt đẹp nhất để ca ngợi, để trân trọng trước cái chết của Đan-kô. Đó còn là bức tranh gợi cho ta suy nghĩ về ý nghĩa cuộc sống. Phải chăng khi con người đứng trước những khó khăn, nghịch cảnh của cuộc sống thì họ sẽ quên mất mình là ai, sống một cách ích kỷ và tham lam. Nhưng vẫn sẽ có những con người giống như Đan-kô xuất hiện. Đứng trước vực tối cuộc sống, vẫn giữ trong mình trái tim yêu thương, một lòng tốt chân thành mà không cần đền đáp.
Một bức tranh thiên nhiên, một sự đấu tranh sự sống của con người đã hiện lên thật đặc sắc trong tác phẩm “Trái tim của Đan-kô” của Go-rơ-ki. Câu chuyện khiến cho người đọc phải suy nghĩ về những giá trị sống và mối quan hệ giữa con người trong hiện thực thực cuộc sống.
3. Kiểm tra và chỉnh sửa.
| Nội dung kiểm tra | Yêu cầu cụ thể |
| Bố cục ba phần: | – Mở bài: Đã giới thiệu được vấn đề nghị luận chưa? (Ở bài này là vô dẹp của nhân vật Dan-kô trong văn bản. Trái tim Đan-kô). – Thân bài: Xem xét nội dung và cách triển khai các ý. + Có đề cập các nội dung chính để làm rõ vấn đề được tiêu ở mở bài không? (Ở bài này là phân tích vẻ đẹp về phẩm chất, tính cách của nhân vai Đan-kô) + Đã phân tích được một số nét đặc sắc về nghệ thuật chưa? + Có chỉ ra được sự phù hợp giữa nội dung và hình thức của văn bản không? + Phần nhận xét, đánh giá có nêu được ý kiến của người viết không? – Kết bài: Có khái quát và gợi mở được vấn đề không? (Ở bài này là về đẹp của nhân vật Đan-kô và tài năng của tác giả Go-rơ-ki). |
| Các lỗi còn mắc: | – Lỗi về ý: thiếu ý, lặp ý, lạc ý,… – Lỗi về trình bày, chính tả, dùng từ và diễn đạt… |
| Đánh giá chung: | – Bài viết đáp ứng yêu cầu ở mức độ nào? – Em thấy hứng thú hoặc khó khăn nhất khi thực hiện phẩm chất nào trong tiến trình thực hành viết. |
2.2 Rèn luyện kĩ năng viết: Phân tích tác dụng của hình thức truyện
a) Cách thức:
– Hình thức truyện gồm nhiều yếu tố như: nhan đề, chi tiết, cốt truyện, nhân vật, người kể chuyện và điểm nhìn, bối cảnh, lời người kể chuyện và lời nhân vật, biểu tượng,…
– Mỗi yếu tố hình thức trong một tác phẩm truyền có tác dụng nghệ thuật riêng. Ví dụ: Nhan đề có tác dụng gây tò mò, thu hút người đọc đến với tác phẩm truyện, gợi cho người đọc khả năng phỏng đoàn, suy luận về nội dung truyện, giúp họ khắc sâu ấn tượng và ý nghĩa của truyện sau khi đọc xong. Người kể chuyện và điểm nhìn có tác dụng dẫn dắt câu chuyện, đưa ra các ý kiến nhận xét, binh luận về nhân vật và sự việc, giúp người dọc có những manh mối quan trọng để hiểu được phẩm chất, tinh cách, số phận của nhân vật, chủ đề và ý nghĩa của tác phẩm truyện.
– Toàn bộ các yếu tố hình thức của một tác phẩm truyện đều nhằm mục dịch biểu đạt nội dung, ý nghĩa của truyện một cách thú vị, hấp dẫn, độc đáo, sâu sắc. Vì thế, tuỳ theo yêu cầu của đề bài, khi viết bài văn (hoặc đoạn văn) nghị luận phân tích tác dụng của hình thức truyện, cần lưu ý đến tác dụng riêng của từng yếu tố cũng như tác dụng của toàn bộ yếu tố hình thức trong tác phẩm đối với việc biểu đạt nội dung và tác động vào người đọc.
b) Bài tập: (trang 27 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Đọc đoạn văn sau đây và cho biết người viết đã phân tích yếu tố hình thức nào của truyện “Kép Tư Bền” (Nguyễn Công Hoan).
“Tiếng cười ở đây không giống tiếng cười vỡ lở tung tóe, tiếng cười phá ra như kiểu tiểu lâm, mà là tiếng cười ra nước mắt, xuất phát từ một chủ nghĩa nhân đạo sâu sắc. Tác giả đã khai thác triệt để những mâu thuẫn trong cảnh ngộ bị đát ấy; mâu thuẫn giữa tâm trạng Tư Bền và vai trò anh đóng, mâu thuẫn giữa tiếng cười của khán giả và tiếng khóc thầm của người đóng kịch, mâu thuẫn giữa cảnh tưng bừng trong rạp hát và cảnh ông bố chết lặng lẽ ở nhà. Kép Tư Bền buộc phải đóng một vai kịch. Hành động trong truyện càng đi tới thì tình huống càng bi thảm hơn. Người nghệ sĩ chân chính trong xã hội kim tiền không có tự do vì trong xã hội này, tình yêu và nghệ thuật đã biến thành hàng hóa”.
(Theo Trương Chính)
Trả lời:
Người viết đã phân tích chi tiết truyện. Qua đó làm nổi bật lên mâu thuẫn trong cảnh ngộ bi đát mà Tư Bền gặp phải. Dù trong lòng anh đang lo lắng cho bệnh tình của người cha mà ngoài mặt phai tươi cười mua vui cho người khác. Tiếng cười sung sướng vui vẻ của khán giả càng làm nổi bật nỗi đau đớn, lo lắng trong lòng Tư Bền. Qua việc phân tích yếu tố hình thức chi tiết truyện, người viết đã đưa ra các ý kiến nhận xét, bình luận về nhân vật và sự việc; giúp người đọc có những manh mối quan trọng để hiểu được phẩm chất, tính cách, số phận của nhân vật, chủ đề và ý nghĩa của tác phẩm truyện.
