Viết bài thuyết minh tổng hợp
(Ngữ văn 11, tập 2, Cánh Diều)
I. Định hướng.
1. Bài thuyết minh tổng hợp là bài viết có lồng ghép một hay nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận. Các văn bản trong phần đọc hiểu như “Phải coi luật pháp như khi trời để thở”, Tạ Quang Bửu – “Người thầy thông thái”, “Tiếng Việt lớp trẻ bây giờ” đều là bài thuyết minh tổng hợp. Chẳng hạn, trong văn bản Phải coi luật pháp như khi trời để thở, có sự kết hợp các yếu tố sau:
| Yếu tố | Ví dụ |
| Tự sự | – “Sáng hôm đó, giờ giải lao, một nhóm công nhân vào phòng ở của họ hút thuốc.” – “Năm ngoái có dịp về quê, ghé thăm người bạn cũ, tôi được nghe một chuyện đau lòng.” |
| Miêu tả | – Vừa mở cửa, khỏi trong phòng mù mịt, lửa cháy mấy bộ quần áo bảo hộ lao động để dưới sàn nhà và leo lên cả chăn nệm của cái giường tầng dưới.” – “Hai công nhân Việt Nam áo quần ướt sũng, mặt xanh như tàu lá …” |
| Nghị luận | – “Thử hỏi nếu những hành khách kia thực sự có văn hoá, hiểu biết luật pháp và việc xử phạt của nhà nước nghiêm minh thì có ai dám đùa theo kiểu đó?” |
| Thuyết minh | – Việt Nam là một trong những nước có số vụ tai nạn giao thông nhiều nhất thế giới. 276 873 vụ tai nạn giao thông làm 113 754 người chết và 296 592 người bị thương tật trong 15 năm gần đây (1990 – 2005). Chỉ tính riêng năm 2005 có tới 12 048 người chết.” |
| Biểu cảm | – “Hãy thử tưởng tượng, mỗi năm tai nạn giao thông xoá số dân số của hai xã cổ trung bình thì mới thấy nó khủng khiếp biết chừng nào!” |
2. Để viết bài thuyết minh tổng hợp (có lồng ghép một hay nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận), các em cần chú ý:
– Xác định đề tài cho bài viết.
– Xem xét cách thức triển khai, trình bày nội dung thông tin như thế nào cho phù hợp và có hiệu quả.
– Suy nghĩ cách kết hợp các yếu tố (miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận; kênh chữ, kênh hình) trong bài viết sao cho hợp lí.
– Tìm hiểu nội dung các yêu cầu thực hành viết qua bốn bước
II. Thực hành.
1. Thực hành viết theo các bước
Bài tập: (trang 119 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1) Em hãy viết bài thuyết minh giới thiệu một số phẩm chất tiêu biểu của con người Việt Nam.
a) Chuẩn bị.
– Tìm hiểu đề văn để biết các thông tin chính trước khi viết.
+ Trọng tâm cần làm rõ: giới thiệu về phẩm chất tiêu biểu của con người Việt Nam.
+ Kiểu văn bản chính: thuyết minh tổng hợp.
+ Phạm vi dẫn chứng: dẫn chứng thực tế, kiến thức lịch sử và thơ văn liên quan.
+ Xem lại phần Kiến thức ngữ văn và phần Đọc hiểu các văn bản thông tin tổng hợp trong Bài 4
– Đọc kĩ các nội dung nếu ở mục 1. Định hưởng
– Tìm các tư liệu liên quan đến đề tài đã xác định (các bài viết, tranh, ảnh và thông tin, những câu chuyện về người Việt Nam….)
b) Tìm ý và lập dàn ý.
– Tìm ý cho bài viết bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi sau:
+ Người Việt Nam có những phẩm chất tiêu biểu nào?
+ Phẩm chất truyền thống và những phẩm chất mới là gì?
+ Những biểu hiện cụ thể về phẩm chất của con người Việt Nam?
+ Nguồn gốc, vai trò, ý nghĩa của phẩm chất người Việt trong cuộc sống và lịch sử dân tộc?
+ Em có những phẩm chất gì của người Việt Nam?
– Lập dàn ý cho hải viết bằng cách lựa chọn, sắp xếp các ý theo bố cục ba phần:
| Mở bài: | Nêu khái quát vấn đề: giới thiệu một số phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam. |
| Thân bài: | + Nêu một số phẩm chất tiêu biểu của con người Việt Nam: giàu lòng nhân ái; dũng cảm, bất khuất; cần cù, sáng tạo; lạc quan, yêu đời….. + Phân tích các phẩm chất ấy qua các ví dụ cụ thể (con người, sự việc, suy nghĩ, hành động…) trong chiến đấu, lao động, học tập và nghiên cứu khoa học,… + Phân tích và lí giải nguồn gốc của các phẩm chất cao đẹp, chỉ ra sự kế thừa và phát triển về phẩm chất của người Việt ngày nay. + Phát biểu những suy nghĩ của em về phẩm chất của người Việt Nam. |
| Kết bài: | Nếu khái quát về vai trò, ý nghĩa các phẩm chất của con người Việt Nam trong cuộc sống ngày nay và trong lịch sử dựng nước, giữ nước của dân tộc. |
c) Viết.
Dựa vào dàn ý để viết bài thuyết minh giới thiệu một số phẩm chất con người Việt Nam. Trong khi viết, chú ý kết hợp các yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận, kênh chữ, kênh hình,…
* Bài văn mẫu tham khảo:
Tự bao giờ, hình ảnh về con người Việt Nam luôn được bạn bè quốc tế ngợi ca và bảy tỏ lòng tự hào, yêu mến chân thành, sâu sắc. Hẳn có lẽ đó là do con người Việt Nam luôn mang trong mình những đẹp và phẩm chất cao quý.
Trong thời chiến, nhân dân Việt Nam đã hiện lên như những người anh hùng hiên ngang, dũng cảm. Hơn hết, trong họ còn sục sôi ý chí chiến đấu kiên cường. Có lẽ bởi vậy mà bất kì thế lực thù địch nào đến xâm chiếm đều bị dân tộc Việt Nam đánh bại. Trong thời bình, đặc biệt là trong công cuộc chống dịch covid 19 hiện nay, con người Việt Nam hiện lên mới đẹp và đáng tự hào làm sao! Trước sự lây lan nhanh chóng của virus corona, họ chẳng màng hiểm nguy, sợ hãi mà cùng nhau kết nối, gắn chặt sợi chỉ đỏ xuyên suốt mang tên “yêu nước” để xây dựng nên bức tường thành kiên cố ngăn chặn sự xâm nhập của dịch bệnh truyền nhiễm. Chưa dừng lại ở đó, trong họ còn sáng lên những phẩm chất cao đẹp như giàu lòng tình thương, nhân hậu. Bởi vậy mà trong cuộc chiến covid 19, họ cứu chữa tất cả mọi người, dân tộc trên thế giới mà không hề có sự phân biệt nào.
Về tôn giáo tín ngưỡng, dân tộc Việt Nam thể hiện rõ sự hòa nhập qua tín ngưỡng đa thần. Trước hết người Việt có đạo thờ cúng tổ tiên, xuất phát từ việc ghi nhớ ơn đức của thế hệ trước. Người Việt cũng thờ rất nhiều vị thần, thần của người Việt không ở cao xa mà “sống” bên cạnh con người và luôn hỗ trợ con người. Người Việt Nam không cuồng tín tôn giáo. Các thứ lớp tôn giáo và tín ngưỡng, gia đình, dòng họ, làng xã và quốc gia hòa hợp nhau, bổ sung cho nhau. Sự hỗn hợp này là đặc điểm rất lớn thể hiện sự hòa nhập tôn giáo và tính hiện thực của tín ngưỡng tôn giáo người Việt xưa và nay. Sự hòa nhập trong việc tiếp thu các hệ tư tưởng và tôn giáo cũng cho thấy tư duy trung hòa, mở rộng và linh hoạt của người Việt.
Qua đây, chúng ta nhận thấy con người Việt Nam đẹp biết bao! Là một công dân Việt, em luôn rèn luyện và phát huy giá trị truyền thống của dân tộc. Hơn hết, em sẽ cố gắng chung tay xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
d) Kiểm tra và chỉnh sửa.
Tham khảo các yêu cầu đã nêu ở Bài 1, phần viết, mục d (trang 28), đối chiếu với dân ý để văn dã làm ở bài này.
2. Rèn luyện kĩ năng viết: Các đoạn văn diễn dịch, quy nạp, đoạn văn phối hợp
a) Cách thức
Các kiểu đoạn văn diễn dịch, quy nạp và đoạn văn phối hợp đã học ở lớp 8. Để viết các đoạn văn này, trước hết, cần xác định ý khái quát của đoạn. Chẳng hạn, Con người Việt Nam là những người giàu lòng nhân ái là một ý khái quát của đề bài nêu ở mục 2.1. Thực hành. Ý này sẽ là câu chủ đề để em triển khai đoạn văn theo một trong ba kiểu đã học (diễn dịch, quy nạp, phối hợp).
b) Bài tập (trang 120 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1)Dựa vào gợi ý về cách thức đã nêu ở trên, hãy chọn viết đoạn văn với ý khái quát “Con người Việt Nam là những người giàu lòng nhân ái” bằng một trong ba kiểu (diễn dịch, quy nạp, phối hợp).
* Đoạn văn mẫu tham khảo:
– Diễn dịch: Con người Việt Nam là những người giàu lòng nhân ái. Đây là một trong những truyền thống quý báu của ông cha ta từ bao đời nay. Câu tục ngữ “là lành đùm lá rách” là một trong những minh chứng cho lòng nhân ái giữa người với người của nhân dân ta. Chính nhờ tinh thần tương thân tương ái đậm đà nèn trải qua bao cuộc xâm lược dã man, nhân dân vẫn bảo vệ được nền độc lập, bảo vệ được sự sống còn, vững mạnh của đất nước cho đến ngày nay. Từ đó, để phát huy truyền thống giàu lòng nhân ái đó, chúng ta cần cố gắng giúp đỡ mọi người xung quanh, tạo nên một xã hội phát triển tốt đẹp.
– Quy nạp: Trong xã hội hiện nay, khi người với người có quá nhiều rào cản để bày tỏ tình cảm và trao đi yêu thương lẫn nhau thì lòng nhân ái chính là điều quan trọng và quý giá nhất để gắn kết cộng đồng. Đất nước ta còn đang trong quá trình phát triển, còn nhiều khó khăn chồng chất, gìn giữ và phát huy truyền thống nhân ái của dân tộc chính là củng cố sức mạnh cho khối đại đoàn kết dân tộc trước các thế lực thù địch bên ngoài. Từng lời nói, cử chỉ, hành động và biểu hiện của chúng ta đều có thể là công cụ trao đi lòng nhân ái tới mọi người, đơn giản như giúp đỡ người già đi bộ qua đường lúc đèn đỏ, giúp người hỏng xe giữa đường, cho người khác đi nhờ xe,… đó là một số trong vô vàn những sự việc diễn ra hàng ngày. Trên phạm vi rộng hơn, lòng nhân ái là khi giúp đỡ người nghèo, người có hoàn cảnh khó khăn như xây nhà tình nghĩa, ủng hộ đồng bào vùng thiên tai, lũ lụt, xây dựng trường học cho các em vùng sâu vùng xa… Đó là những chương trình, hành động rất thiết thực mà rất nhiều những cơ quan, tổ chức và Nhà nước ta đã và đang thực thi, tất cả vì mục đích trao đi yêu thương, giúp đỡ và sẻ chia mang niềm vui hạnh phúc đến những số phận kém may mắn. Lòng nhân ái giữa đồng bào với nhau chính là sức mạnh giúp đất nước ta trải qua biết bao cuộc chiến tranh, là nền tảng vững chắc đưa nước ta hiên ngang tiến bước sánh vai với các cường quốc năm châu. Con người có sự gắn kết và yêu thương lẫn nhau sẽ tạo nên một khối đoàn kết dân tộc vững mạnh và sẽ không có kẻ thù nào có thể xâm phạm tới. Con người Việt Nam là những người giàu lòng nhân ái.
– Phối hợp: Lòng nhân ái chính là tình yêu thương của con người với con người, là sự giúp đỡ, sẻ chia trong khó khăn, hoạn nạn. Ngày nay, trong cuộc sống hiện đại xã hội phát triển, đời sống tinh thần và vật chất của con người ngày một nâng cao, thì việc quan tâm giúp đỡ những người còn nghèo khó, là việc làm hết sức cần thiết. Bởi lẽ, lòng nhân ái là truyền thống, là phẩm chất tốt đẹp quý giá nhất, của con người Việt Nam. Xã hội còn rất nhiều người có hoàn cảnh khó khăn, có nhiều những hoàn cảnh rất đáng thương cần sự hỗ trợ của cộng đồng. Nhiều người ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa đang sống trong cảnh nghèo khó, thiếu thốn. Biết bao trẻ em, người già không có nổi manh áo, tấm chăn vào những ngày giá rét; các gia đình sống trong những mái nhà tranh không đảm bảo che mưa che, nắng; trẻ em không được đến trường không nhận được tình yêu thương chăm sóc của người thân. Đặc biệt những những người khuyết tật không có khả năng lao động, nhiều người yếu thế tàn tật sống bằng trợ cấp của Nhà nước, họ gặp nhiều khó khăn hơn nữa, do vậy, cần lắm những tấm lòng nhân ái, hỗ trợ tinh thần vật chất cho họ. Tình người ấm áp tạo thêm niềm tin và động lực để hướng cuộc sống tới những điều tươi đẹp hơn. Trong cuộc sống, tình yêu thương, nhân ái, sẻ chia của những tấm lòng thiện nguyện luôn là truyền thống tốt đẹp “lá lành đùm lá rách”, “thương người như thể thương thân” của dân tộc ta. Đó là một trong những tình cảm tốt đẹp, đẫm tính nhân văn gắn kết những trái tim lại với nhau, thể hiện trách nhiệm và tình cảm mà chúng ta trao cho nhau với tấm lòng thiện nguyện vì cộng đồng. Những tấm gương về “lòng nhân ái” và các chương trình hỗ trợ làm cho chúng ta cảm động, tự hào về con người Việt Nam, bình dị mà trong sáng biết bao. Cô giáo Nguyễn Thị Ái Vân (Trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập trẻ khuyết tật tỉnh Yên Bái) đã gắn bó với các em khuyết tật 16 năm. Bất chấp công việc ở trường hết sức khó khăn, gian khổ; song sau mỗi năm, nhiều học sinh đã rời ngôi trường đặc biệt này, có một cuộc sống tốt đẹp hơn và tìm được công việc phù hợp, đó chính là miền hạnh phúc của cô, cô là tấm gương thật đáng trân trọng về lòng nhân ái của con người.Lòng nhân ái của người Việt Nam sẽ tiếp tục và mãi mãi đi cùng thời gian, giúp cho chúng ta xích lại bên nhau, gắn kết bền chặt với tinh thần của một Dân tộc yêu hòa bình, quyết tâm đoàn kết bảo vệ Tổ quốc thiêng liêng, xây dựng đất nước ngày càng giàu mạnh, mang lại ấm no, hạnh phúc cho mọi người.
