Trình bày bài giới thiệu về một vấn đề của tác phẩm văn học (Ngữ văn 8, Cánh Diều)
1. Định hướng
– Bài học này tiếp tục giúp các em rèn luyện kĩ năng trình bày giới thiệu về một vấn đề nội dung hay nghệ thuật của tác phẩm văn học.
2. Thực hành
Đề bài: Giả sử trong buổi sinh hoạt ngoại khóa của lớp vào tuần tới, nhóm em đăng kí trình bày về một vấn đề của văn bản “Đổi tên cho xã” (trích từ vở hài kịch “Bệnh sĩ” của Lưu Quang Vũ), em sẽ trình bày bài giới thiệu của nhóm em như thế nào?
a) Chuẩn bị
– Đọc kĩ yêu cầu của bài tập; xác định những từ ngữ quan trọng để biết yêu cầu về thể loại, nội dung, phạm vi bài trình bày và đối tượng người nghe.
– Xem lại nội dung đọc hiểu đoạn trích Đổi tên cho xã (Bài 4).
– Xác định vấn đề nhóm sẽ trình bày. Ví dụ: một nhân vật trong đoạn trích (ông Toàn Nha, Văn Sửu, ông Độp,…), thông điệp của đoạn trích (phê phán thói háo danh, sĩ diện, “bệnh” ảo tưởng, ấu trĩ,…), thủ pháp trào phúng gây cười (hành động, lời nói khoa trương, lố bịch của ông chủ tịch xã, vị thư kí, một số người dân),…
– Chuẩn bị các phương tiện như tranh, ảnh, video,… và máy chiếu, màn hình (nếu có).
b. Tìm ý và lập dàn ý
Ví dụ, chọn vấn đề: thủ pháp trào phúng gây cười trong đoạn trích Đổi tên cho xã.
– Tìm ý bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi:
+ Em sẽ trình bày về vấn đề gì trong đoạn trích Đổi tên cho xã?
+ Vấn đề đó thể hiện trong tác phẩm như thế nào?
+ Vấn đề đó có ý nghĩa như thế nào đối với việc thể hiện giá trị tư tưởng của đoạn trích kịch?
– Lập dàn ý bằng cách sắp xếp các ý đã tìm được theo bố cục ba phần:
| Mở bài | – Giới thiệu vấn đề trình bày: thủ pháp trào phúng trong đoạn trích kịch Đổi tên cho xã. |
| Thân bài | – Nêu lên một số biểu hiện của thủ pháp trào phúng có trong đoạn trích (ví dụ: tình huống, nhân vật, bối cảnh…). – Lí giải về ý nghĩa, tác dụng của thủ pháp trào phúng đối với việc thể hiện nội dung, tư tưởng của đoạn trích. |
| Kết bài | – Khẳng định sự thành công của tác giả trong việc sử dụng thủ pháp trào phúng để tô đậm chất bi hài của đoạn trích kịch; cảm xúc, suy nghĩ của em về giá trị của đoạn trích; bài học rút ra. |
c. Nói và nghe
* Bài nói mẫu tham khảo:
Trong đoạn trích “Đổi tên cho xã” của tác giả Lưu Quang Vũ, ta thấy sự phê phán một hiện tượng xã hội đặc biệt là bệnh “sĩ diện” và ảnh hưởng của nó đến cộng đồng thông qua việc đổi tên của xã Hùng Tâm.
Đoạn trích mô tả cuộc họp ở xã Hùng Tâm để thông báo về những thay đổi từ tên xã đến chức vụ của một số người. Trong đó, nhân vật ông Chủ tịch xã Toàn Nha là người tiêu biểu cho kiểu người thích sống giả dối trong xã hội. Ông Nha có tham vọng mù quáng muốn xây dựng một xã khoa học để tỏ vẻ vang và đạt được sự công nhận từ các xã khác và cấp trên. Tuy nhiên, ông ta chỉ tìm hiểu một cách hời hợt và không thể hiện sự phân tích cụ thể về tình hình thực tế của xã. Ông Nha muốn phát triển kinh tế nhưng lại vứt bỏ những thứ cơ bản cần thiết cho cuộc sống của người dân trong xã.
Sự không tương xứng giữa thực chất và hình thức, suy nghĩ và hành động của nhân vật trong đoạn trích tạo nên tình huống hài hước và lố bịch. Ví dụ, ông Đốp, một tên hoạn lợn, lại được phong làm Chủ nhiệm Trung tâm Triệt sản gia súc của xã Hùng Tâm. Ông Thình, người làm công việc phụ trong xã, lại được phong làm Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ. Điều này làm cho việc làm của họ trở nên trái ngược với hiểu biết và năng lực thực tế.
Ngôn ngữ của ông Chủ tịch xã Toàn Nha cũng không phù hợp với cuộc họp trang nghiêm. Ông ta sử dụng nhiều từ ngữ không rõ nghĩa và lời nói của ông thường không có giá trị thực tế, chỉ là sáo rỗng và lố bịch. Điều này tạo nên một tình huống hài hước và khiến người đọc cảm thấy tiếng cười trào phúng.
Tổng cộng, đoạn trích “Đổi tên cho xã” phản ánh một cách hài hước và lố bịch tác hại của bệnh “sĩ diện” trong xã hội, qua việc tạo ra sự không tương xứng giữa thực chất và hình thức, suy nghĩ và hành động của nhân vật.
d, Kiểm tra và chỉnh sửa
Tham khảo các yêu cầu đã nêu ở Bài 6, phần Nói và nghe, mục d (trang 32) và đối chiếu với dàn ý đề văn đã làm ở bài này.
