Hồi thứ mười bốn:
Quang Trung đại phá quân Thanh (Hoàng Lê nhất thống chí, Ngô gia văn phái) (Bài 8, Ngữ văn 8, tập 2, Cánh Diều)
* Nội dung chính: Đoạn trích thể hiện vẻ đẹp hào hùng của người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ trong chiến công đại phá quân Thanh, sự thảm bại của bọn xâm lược và số phận bi thảm của lũ bán nước.
1. Chuẩn bị
– Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
– Khi đọc truyện lịch sử, các em cần lưu ý:
+ Truyện viết về sự kiện gì? Cốt truyện, bối cảnh, nhân vật chính trong truyện liên quan như thế nào với lịch sử của dân tộc?
+ Chủ đề, tư tưởng, thông điệp nội dung mà văn bản truyện muốn thể hiện.
+ Một số đặc điểm hình thức nổi bật của truyện (sự kiện, nhân vật, ngôn ngữ mang không khí và dấu ấn lịch sử)
+ Những tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người viết thể hiện qua văn bản truyện.
– Đọc trước văn bản Quang Trung đại phá quân Thanh; tìm hiểu thêm thông tin về nhóm tác giả Ngô gia văn phái.
Trả lời:
– Truyện viết về sự kiện Quang Trung đại phá quân Thanh năm 1789. Cốt truyện, bối cảnh, nhân vật chính có liên quan trực tiếp đến sự kiện có thật trong lịch sử dân tộc.
– Chủ đề: Sự kiện lịch sử Quang Trung đại phá quân Thanh (1789)
– Nội dung: Chiến thắng của Tây Sơn dưới sự lãnh đạo của vua Quang Trung trước quân Thanh
– Sự kiện, nhân vật trong truyện là những sự kiện, nhân vật có thật trong lịch sử.
– Ngôn ngữ truyện mang không khí và dấu ấn lịch sử, phù hợp với bối cảnh và thời đại.
– Tác giả thể hiện sự ngợi ca, tự hào với chiến thắng của vua Quang Trung và nhà Tây Sơn trước quân Thanh.
– Nhóm tác giả Ngô gia văn phái là một nhóm tác giả Việt Nam thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội). Người đề xướng và dựng lên Văn phái (về sau được mệnh danh là Ngô gia văn phái) là Ngô Chi Thất và Ngô Trân. Ngô gia văn phái gồm 20 tác giả thuộc 9 thế hệ trong đó hai tác giả chính là Ngô Thì Chí (1753 – 1788) làm quan thời Lê Chiêu Thống và Ngô Thì Du (1772-1840), làm quan dưới triều nhà Nguyễn.
2. Đọc hiểu
* Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1. Phần (1) kể về tuyến nhân vật nào?
Trả lời:
– Phần 1 kể về tướng nhà Thanh Tôn Sĩ Nghị.
Câu 2. Tóm tắt ý chính lời dụ của Quang Trung.
Trả lời:
– Lời phủ dụ khẳng định chủ quyền dân tộc của nước ta, đồng thời lên án tội ác của giặc, khơi dậy tinh thần yêu nước, lòng căm thù giặc. Nhà vua kêu gọi binh sĩ đánh giặc, đề ra kỷ luật rất nghiêm.
Câu 3. Ý nào trong lời của Quang Trung thể hiện tầm nhìn, biết “lo xa”?
Trả lời:
– Ông đã dự định để Ngô Thì Nhậm, một người khéo lời lẽ ra dẹp việc binh đao vì ông biết quân Thanh sau khi thua trận chắc chắc sẽ thẹn mà tìm cách báo thù, khi ấy nhân dân ta lại rơi vào lầm than.
Câu 4. Cách đánh giặc của Quang Trung có gì đặc biệt?
Trả lời:
Nét độc đáo trong cách đánh giặc của Quang Trung Hoàng đế trong đại phá quân Thanh:
Quân sự | Chính trị |
| + Chiến lược hành quân thần tốc, đảm bảo yếu tố bất ngờ + Khả năng đánh đồn giặc chớp nhoáng, khiến giặc không kịp trở tay. + Quang Trung có những trận chiến sòng phẳng với quân Thanh, đánh theo lối tổng tấn công, chứ không du kích như các triều đại trước đây. | + Nhanh chóng lấy lòng nhân sĩ và nhân dân Bắc Hà. + Lên ngôi hoàng đế sớm để thể hiện tính chính danh |
Câu 5. Phần (3) có thể coi là một tuyến truyện không? Vì sao?
Trả lời:
– Có vì trong phần này đã tái hiện những diễn biến phức tạp của nhân vật Vua Lê. Câu 6 (trang 62 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):
Hình dung thái độ và hành động của vua Lê.
Trả lời:
– Vua Lê lúc vội vã cùng triều thần bỏ chạy vì lo lắng quân Tây Sơn sắp đuổi đến
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1. Văn bản Quang Trung đại phá quân Thanh kể về những sự kiện gì? Các sự kiện ấy liên quan đến những tuyến nhân vật nào?
Trả lời:
Văn bản Quang Trung đại phá quân Thanh kể về 3 sự kiện chính:
– Tướng giặc Tôn Sĩ Nghị chủ quan, hống hách, bắt nạt triều đình vua Lê
– Quang Trung thần tốc ra Bắc đánh tan quân Thanh
– Vua Lê cùng một số triều thần chạy trốn lên biên giới phía bắc
Các sự kiện ấy liên quan đến những tuyến nhân vật: Quang Trung, vua Lê Chiêu Thống, Ngô Thì Nhậm, tướng nhà Thanh như Tôn Sĩ Nghị, Sầm Nghi Đống,..
Câu 2. Đặt tên và nêu nội dung chính của mỗi phần trong đoạn trích.
Trả lời:
– Phần 1 (Từ đầu đến ngày “25 tháng chạp năm Mậu Thân 1788”): Quân Thanh chiếm thành Thăng Long, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế.
– Phần 2 (Từ đoạn “Vua Quang Trung tự mình đốc suất đại binh” đến “vua Quang Trung tiến binh đến Thăng Long, rồi kéo vào thành): Cuộc hành quân và chiến thắng vang dội của vua Quang Trung và nghĩa quân Tây Sơn.
– Phần 3 (Còn lại): Sự thảm hại của vua tôi Lê Chiêu Thống.
Câu 3. Phân tích một số chi tiết trong văn bản để làm rõ đặc điểm tính cách của hai nhân vật Quang Trung và Lê Chiêu Thống.
Trả lời:
Vua Quang Trung:
– Mỗi hành động của Quang Trung- Nguyễn Huệ đều rất quả quyết, mạnh mẽ phi thường khiến cho tướng sĩ tin tưởng hết sức:
+ Nhận được tin giặc chiếm Thăng Long, quân Tây Sơn mất cả một vùng đất rộng lớn ông không hề nao núng nhưng “giận lắm”, “định thân chinh cầm quân đi ngay”. Nhờ tướng sĩ can ngăn, ông lấy lại bình tĩnh, mở cuộc luận bàn kế sách đánh giặc. Sau khi kế hoạch diệt giặc đã chu tất, ông nhanh chóng tiến hành. Chỉ trong vòng hơn một tháng, Nguyễn Huệ đã làm rất nhiều việc lớn: tế cáo trời đất, lên ngôi hoàng đế để “chính vị hiệu”, “giữ lấy lòng người”, chiêu mộ nhân tài ra giúp nước. Khi tiến quân, ông tự mình “đốc suất đại binh” ra Bắc.
+ Đi đến đâu, ông chiêu mộ binh sĩ đến đó. Chính sách cũng hết sức hài hòa, lấy dân làm gốc, không bao giờ cưỡng bách dân chúng. Nghe tin đất Hà Tĩnh có cao nhân Nguyễn Thiếp, ông năm lần bảy lược đến thỉnh cầu, thực tâm mời Nguyễn Thiếp ra giúp sức. Trước khi tiến quân đến Bắc Hà, ông tổ chức tổng lực duyệt binh, củng cố đội hình, ra hịch chiêu dụ tướng sĩ, nâng cao tinh thần sĩ khí, quyết tâm diệt giặc xâm lăng.
– Nguyễn Huệ rất sáng suốt trong việc xét đoán và dùng người: Khi Sở và Lân mang gươm đến chịu tội vì để giặc chiếm vùng Tam Điệp. Ông giận lắm nhưng vì hiểu tường tận năng lực của bề tôi, nắm được thế giặc nên khen chê đúng người đúng việc.
– Quang Trung có tầm nhìn vượt thời đại, thật hiếm có trên đời: Mới khởi binh, chưa lấy được tấc đất nào, vậy mà Quang Trung đã tuyên bố chắc nịch “phương lược tiến đánh đã có sẵn”, “Chẳng qua mươi ngay có thể đuổi được người Thanh”.
– Ông có trí tuệ của bậc quân vương biết lo xa, nhìn rõ toàn cục, định liệu như thần: Ông nghĩ xa đến việc chính sách ngoại giao của ta sau cuộc đại chiến: phương Bắc nước “lớn gấp mười nước mình”, bị thua một trận “ắt lấy làm thẹn mà lo mưu báo thù” khiến việc binh đao không bao giờ dứt nên sau chiến thắng để có thời gian “yên ổn mà nuôi dưỡng lực lượng”, làm cho nước giàu quân mạnh.
– Nguyễn Huệ là người có tài dụng binh như thần: Cuộc hành quân thần tốc của nghĩa quân Tây Sơn do đích thân vua Quang Trung chỉ huy. Từ Thanh Hóa ra đến Bắc Hà, vừa đi, vừa nghỉ với khí giới, quân trang, quân dụng nặng nề lại vừa phải đánh giặc phá thành, chiếm đóng, thế mà Quang Trung ấn định trong bảy ngày.
Lê Chiêu Thống:
– Trong phần 3 của văn bản có chi tiết khắc họa nhân vật Lê Chiêu Thống là: Vua Lê ở thành Thăng Long không nghe được tin cấp báo nên trong ngày Tết mọi người chỉ chăm chú vào tiệc yến mừng, không lo chi đến việc bất trắc.
– Sau khi biết tin: Vua Lê ở trong điện, nghe tin có việc biến ấy, vội vã cùng bọn Lê Quỳnh, Trịnh hiến đưa thái hậu ra ngoài. Cả bọn chạy đến bến sông thì thấy cầu phao đã đứt, thuyền bè cũng không, bèn gấp rút chạy đến Nghi Tàm, gặp được chiếc thuyền đánh cá vội cướp lấy rồi chèo sang bờ Bắc.
→ Vua Lê Chiêu Thống là một ông vua bù nhìn, đặt lợi ích cá nhân lên trước lợi ích của đất nước, cấu kết với nhà Thanh để đất nước rơi vào tay của kẻ thù phương Bắc. Ông không xứng đáng làm vua nước Nam nên kết cục ông phải trả giá. Ông đã bán sống bán chết chạy trốn, thậm chí còn bị đói chạy đến cửa ải để tìm đường sống và “nhìn nhau than thở, oán giận chảy nước mắt”.
Câu 4. Hãy làm sáng tỏ đặc điểm của một truyện lịch sử có cốt truyện đa tuyến qua đoạn trích (chú ý các yếu tố nhân vật và sự kiện chính).
Trả lời:
– Tác giả đã trình bày một chuỗi các sự kiện từ việc quân Thanh sang xâm lược đến việc Nguyễn Huệ lên ngôi vua dẫn quân đánh bại quân Thanh, vua Lê Chiêu Thống và quần thần tháo chạy.
– Đoạn trích của tái hiện những diễn biến phức tạp của nhiều nhân vật khác nhau:
+ Suy nghĩ, tâm trạng của nhân vật Tôn Sĩ Nghị
+ Các cảm xúc, suy nghĩ, hành động của Quang Trung
+ Diễn biến tâm trạng, cảm xúc, hành động của vua Lê Chiêu Thống
Câu 5. Theo em, qua đoạn trích, tác giả muốn gửi gắm đến người đọc thông điệp gì? Thông điệp ấy có giá trị với cuộc sống hôm nay như thế nào?
Trả lời:
– Theo em, qua đoạn trích, tác giả muốn gửi gắm đến người đọc thông điệp về lòng yêu nước và tôn trọng lịch sử dân tộc.
– Đến ngày nay tinh thần yêu nước và tự hào về lịch sử của dân tộc vẫn còn được lưu giữ và phát huy, thế hệ trẻ ngày càng có ý thức trong việc xây dựng và phát triển đất nước.
Câu 6. Để viết bài giới thiệu về nhân vật Quang Trung trong văn bản Quang Trung đại phá quân Thanh, em sẽ nêu những ý chính nào?
Trả lời:
– Giới thiệu khái quát thông tin về nhân vật.
– Phẩm chất con người của ông.
– Những chiến công của ông.
Xem thêm:
- Phân tích hình tượng người anh hùng Quang Trung Nguyễn Huệ
- Phân tích Hồi thứ mười bốn (trích Hoàng Lê nhất thống chí, Ngô Gia Văn Phái).
