Vẻ đẹp của bài thơ Cảnh khuya (Lê Trí Viễn) (Ngữ văn 8, Cánh Diều)
* Nội dung chính: Với sự yêu quý, thái độ trân trọng những vần thơ hay của chủ tịch Hồ Chí Minh, tác giả Lê Trí Viễn đã thể hiện vẻ đẹp của thiên nhiên, đặc sắc nghệ thuật của bài thơ Cảnh khuya.
1. Chuẩn bị
– Xem lại phần kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
– Khi đọc văn bản nghị luận văn học, các em cần chú ý:
+ Vấn đề chính mà văn bản đưa ra để bàn bạc, trao đổi là gì (xác định luận đề)?
+ Có những luận điểm nào được sử dụng trong văn bản?
+ Các luận điểm, lí lẽ và bằng chứng góp phần làm sáng rõ cho luận điểm như thế nào?
+ Quan điểm, thái độ của tác giả được thể hiện trong văn bản như thế nào?
+ Đọc trước văn bản Vẻ đẹp của bài thơ “Cảnh khuya”; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Lê Trí Viễn.
Trả lời:
– Vấn đề chính văn bản đưa ra: bàn về vẻ đẹp của bài thơ Cảnh khuya.
– Các luận điểm được sử dụng trong văn bản:
+ Yếu tố nghệ thuật trong câu thơ đầu tiên
+ Vẻ đẹp của thiên nhiên trong câu thơ thứ hai
+ Mối quan hệ giữa người và cảnh trong văn bản.
– Các luận điểm, lí lẽ, bằng chứng đưa ra để làm sáng rõ vẻ đẹp của bài thơ Cảnh khuya.
– Tác giả thể hiện quan điểm, thái độ trân trọng, yêu quý với những vần thơ của chủ tịch Hồ Chí Minh.
– Tác giả Lê Trí Viễn:
+ Sinh ngày:10 tháng 3 năm 1919, mất ngày 3 tháng 2 năm 2012
+ Là giáo sư, nhà giáo nhân dân, đồng thời cũng là một nhà nghiên cứu đi tiên phong trong việc vận dụng quan điểm Mác-xít trong nghiên cứu và đã đóng góp cho lĩnh vực văn học Việt Nam hơn 40 công trình khoa học giá trị.
+ Ông là hiệu trưởng sáng lập Trường Trung học cơ sở – Trung học phổ thông Nguyễn Khuyến, một ngôi trường nổi tiếng ở Thành phố Hồ Chí Minh với tỷ lệ đậu Đại học cao và lượng thủ khoa, á khoa các trường Đại học nhiều nhất nước.
+ Ông đã được nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2012.
2. Đọc hiểu
* Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1: Tác giả đã giới thiệu bài thơ bằng cách nào?
Trả lời:
– Tác giả đã giới thiệu bài thơ bằng cách giới thiệu xuất xứ, thời gian sáng tác, bối cảnh ra đời bài thơ Cảnh khuya.
Câu 2: Yếu tố nghệ thuật nào trong câu thơ đầu được tác giả đặc biệt quan tâm khi phân tích?
Trả lời:
– Yếu tố nghệ thuật: tiếng suối được so sánh với tiếng hát.
Câu 3: Tác giả cảm nhận vẻ đẹp của câu thơ chủ yếu bằng cách nào?
Trả lời:
– Vẻ đẹp của câu thơ được cảm nhận chủ yếu bằng cách tưởng tượng khung cảnh thiên nhiên có ánh trăng và cổ thụ, khóm hóa. Từ đó, cảm nhận vẻ đẹp khung cảnh thiên nhiên đẹp như một bức tranh thủy mặc.
Câu 4: Tác giả đã nhấn mạnh điều gì ở phần (5)?
Trả lời:
– Sự nhịp nhàng, hài hòa, một thế cân bằng tuyệt đỉnh trong bài thơ Cảnh khuya.
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1: Văn bản Vẻ đẹp của bài thơ “Cảnh khuya” bàn về vấn đề gì? Dựa vào đâu để em có thể nhận ra nhanh nhất điều này?
Trả lời:
– Văn bản bàn về vẻ đẹp của bài thơ Cảnh khuya.
– Ta dựa vào nhan đề của văn bản để nhận ra nhanh nhất điều này.
Câu 2: Bài thơ Cảnh khuya được tác giả Lê Trí Viễn phân tích theo trình tự nào? Nêu tác dụng của việc phân tích theo trình tự đó
Trả lời:
– Trình tự phân tích của tác giả: câu đầu – câu thứ hai – hai câu cuối.
– Việc phân tích theo trình tự các câu thơ giúp bài phân tích có chiều sâu và phân tích được mạch cảm xúc xuyên suốt bài thơ mà tác giả muốn bày tỏ.
Câu 3: Đọc kĩ các phần của văn bản và thực hiện những yêu cầu sau:
a. Xác định nội dung chính của mỗi phần. Tính lô gích giữa các phần được thể hiện như thế nào?
b. Chỉ ra một ví dụ thể hiện mối quan hệ chặt chẽ giữa nội dung chính của một phần với lí lẽ, bằng chứng được sử dụng trong đó.
c. Nêu một điểm chung về thái độ, quan điểm của tác giả thể hiện ở các phần trong văn bản.
Trả lời:
a. Nội dung chính của mỗi phần
+ Phần 1: Giới thiệu bài thơ Cảnh khuya.
+ Phần 2: Phân tích câu thơ thứ nhất trong bài thơ Cảnh khuya.
+ Phần 3: Phân tích câu thơ thứ hai trong bài thơ Cảnh khuya.
+ Phần 4: Phân tích hai câu thơ cuối trong bài thơ Cảnh khuya.
+ Phần 5: Sự cân bằng trong bài thơ Cảnh khuya.
b. Tính logic giữa các phần
– Các luận điểm có sự gắn bó mật thiết với luận đề và được sắp xếp theo hệ thống hợp lí (phân tích bài thơ theo trình tự các câu thơ) giúp người đọc dễ theo dõi, cảm nhận. Luận đề của văn bản được làm sáng tỏ, thuyết phục.
– Các lí lẽ giải thích, làm rõ luận điểm, tăng sức thuyết phục, cho bài viết.
Ví dụ: Phần 2 có nội dung chính là phân tích câu thơ thứ nhất trong bài thơ Cảnh khuya. Trong phần này, tác giả tập trung phân tích vẻ đẹp của cảnh vật, thiên nhiên trong câu thơ thứ nhất của bài Cảnh khuya.
Lí lẽ:
+ Câu thơ vang lên hai thứ tiếng: tiếng suối và tiếng hát.
+ Tiếng suối rất trong ấy văng vẳng mơ hồ như một tiếng hát từ xa vọng lại.
+ Dù sao đó vẫn là một hồi âm, một tưởng tượng mĩ lễ xứng đáng với một tâm hồn đẹp và một cảnh khuya tao nhã.
Dẫn chứng:
+ Tác giả so sánh tiếng suối trong bài thơ Cảnh khuya với tiếng suối trong các bài thơ khác như tiếng suối trong bài Côn Sơn của Nguyễn Trãi, tiếng suối trong thơ của Bạch Cư Dị.
c. Điểm chung về thái độ, quan điểm
Tác giả trân trọng, khâm phục trước nghệ thuật tả cảnh trong bài thơ Cảnh khuya của Bác.
Câu 4: Hãy dẫn ra một đoạn văn cho thấy tác giả đã phân tích các yếu tố nghệ thuật để làm nổi bật nội dung của bài thơ.
Trả lời:
“Câu thơ vang lên những hai thứ tiếng: tiếng suối và tiếng hát… tĩnh mịch, sâu lắng của cảnh khuya”.
→ Tác giả so sánh tiếng suối và tiếng hát để làm nổi bật không gian của văn bản.
Câu 5: Một trong những cách bình luận thơ là so sánh sự thể hiện của tác giả này với tác giả khác về cùng một vấn đề. Em hãy nêu nhận xét về tác dụng của cách bình luận đó trong phần (2) văn bản Vẻ đẹp của bài thơ “Cảnh khuya”.
Trả lời:
– So sánh tiếng suối trong bài thơ Cảnh khuya của Bác với tiếng suối trong bài thơ của Bạch Cư Dị, Thế Lữ và tiếng suối trong thơ của Nguyễn Trãi, tác giả đã làm nổi bật lên cái hay, cái đẹp của tiếng suối trong thơ của Bác.
→ Tiếng suối của Bác thể hiện một tâm hồn đẹp của người thi sĩ..
Câu 6 : Trước và sau khi học văn bản nghị luận này, cảm nhận của em về bài thơ Cảnh khuya có gì khác nhau? Chỉ ra nguyên nhân tạo nên sự khác biệt ấy.
Trả lời:
– Trước khi đọc văn bản: Chưa có cảm nhận sâu sắc về bài thơ bởi lẽ bài thơ này đã được sáng tác từ rất lâu trước đây.
– Sau khi học văn bản: Hiểu sâu hơn về tác phẩm. Em biết được đặc sắc trong nghệ thuật của bài thơ, hiểu sâu hơn về nội dung tác phẩm đồng thời cũng cảm nhận được rõ nét tâm hồn, tâm trạng của chủ tịch Hồ Chí Minh trong bài thơ.
