Diễn biến tâm trạng của ông Hai qua cuộc trò chuyện với đứa con trai út.
Xây dựng hình ảnh nhân vật ông Hai với tình yêu làng, yêu nước sâu đậm, thiết tha là một thành công của nhà văn Kim Lân. Trải qua những biến cố dữ dội, tình yêu làng, yêu nước của ông Hai bị thử thách cao độ nhưng cuối cùng ông vẫn một lòng gắn bó với làng, với nước, thủy chung với cách mạng. Đặc biệt là sự chuyển biến mới mẻ từ tình yêu làng, yêu nước tự phát (vốn là tình cảm cố hữu của người nông dân) đến tình yêu làng, yêu nước tự giác (ý thức đấu tranh chống giặc cứu nước dưới sự dẫn dắt của cách mạng) làm sáng rõ tấm lòng của ông Hai. Tinh thần tự giác ấy được thể hiện sâu sắc qua cuộc trò chuyện giữa ông Hai với đứa con út.
Khi nghe tin làng theo giặc, ông Hai rơi vào tình trạng bế tắc, tuyệt vọng khi nghĩ tới tương lai. Để vợi bớt nỗi đau đớn, dằn vặt trong lòng và yên tâm về quyết định của mình, ông Hai tâm sự với đứa con trai út (thằng Húc). Qua lời tâm sự với con, ông Hai bày tỏ tình yêu sâu nặng với làng Chợ Dầu (nhà ta ở làng Chợ Dầu), bày tỏ tấm lòng thủy chung son, sắt với kháng chiến, với Cụ Hồ (chết thì chết có bao giờ dám đơn sai), một lòng sống vì đất nước (làng thì yêu thật nhưng làng theo Tây thì phải thù)
Dù cái tin làng chợ Dầu theo giặc cứ chồng chéo đan xen trong lòng ông lão nhưng trong ông vẫn cháy lên một niềm tin tưởng sắt đá, tin tưởng vào Cụ Hồ, tin tưởng vào cuộc kháng chiến của dân tộc. Niềm tin ấy đã phần nào giúp ông có thêm nghị lực để vượt qua khó khăn này.
Ở nhân vật ông Hai, tình yêu làng thống nhất, hòa quyện trong tình yêu nước. Từ tình yêu làng thiết tha, chuyển biến lên thành tình yêu nước sâu đậm. Tình yêu nước được đặt cao hơn tình làng. Đây là nét đẹp truyền thống mang tinh thần thời đại. Ông Hai là hình ảnh tiêu biểu của người nông dân trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
