»» Nội dung bài viết:
Dàn bài phân tích bài thơ “CÂU CÁ MÙA THU” (Nguyễn Khuyến).
- Mở bài:
– Nguyễn Khuyến là bậc túc nho (nhà nho có học vấn uyên thâm) tài năng, có cốt cách thanh cao, có tấm lòng yêu nước thương dân nhưng bất lực trước thời cuộc. Với những bài thơ giản dị mà thâm thúy về làng quê Bắc Bộ, ông được mệnh danh là “nhà thơ của dân tình làng cảnh Việt Nam”.
– Bài thơ “Câu cá mùa thu” (Thu điếu) nằm trong chùm 3 bài thơ thu: “Thu Vịnh” (Vịnh cảnh mùa thu), “Thu điếu” (Câu cá mùa thu), “Thu ẩm” (Uống rượu mùa thu).
- Thân bài:
1. Hình ảnh bao quát ao thu (hai câu đề):
– Mùa thu gợi ra với hai hình ảnh vừa đối lập vừa cân đối hài hoà “ao thu”, “chiếc thuyền câu” bé tẻo teo:
“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo”.
+ Màu sắc “trong veo”: sự dịu nhẹ, thanh sơ của mùa thu.
+ Hình ảnh: Chiếc thuyền câu bé tẻo teo → rất nhỏ.
+ Cách gieo vần “eo”: giàu sức biểu hiện.
– Cũng từ ao thu ấy tác giả nhìn ra mặt ao và không gian quanh ao ⇒ đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ.
→ Bộc lộ rung cảm của tâm hồn thi sĩ trước cảnh đẹp mùa thu và của tiết trời mùa thu, gợi cảm giác yên tĩnh lạ thường.
2. Hình ảnh mặt nước ao thu (hai câu thực).
– Tiếp tục nét vẽ về mùa thu giàu hình ảnh:
“Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,
Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo”.
+ Sóng biếc: Gợi hình ảnh nhưng đồng thời gợi được cả màu sắc, đó là sắc xanh dịu nhẹ và mát mẻ, phải chăng là sự phản chiếu màu trời thu trong xanh.
+ Lá vàng trước gió: Hình ảnh và màu sắc đặc trưng của mùa thu Việt Nam.
– Sự chuyển động:
+ “hơi gợn tí” → chuyển động rất nhẹ → sự chăm chú quan sát của tác giả.
+ “khẽ đưa vèo” → chuyển động rất nhẹ rất khẽ → sự cảm nhận sâu sắc và tinh tế.
→ Nét đặc sắc rất riêng của mùa thu làng quê được gợi lên từ những hình ảnh bình dị, đó chính là “cái hồn dân dã”.
3. Hình ảnh bầu trời thu (hai câu luận).
– Cảnh thu đẹp một vẻ bình dị nhưng tĩnh lặng và đượm buồn:
“Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo”.
+ Không gian của bức tranh thu được mở rộng cả về chiều cao và chiều sâu.
+ Tầng mây lơ lửng: gợi cảm giác thanh nhẹ, quen thuộc gần gũi, yên bình, tĩnh lặng.
+ Hình ảnh trời xanh ngắt: sắc xanh của mùa thu lại được tiếp tục sử dụng, nhưng không phải là màu xanh dịu nhẹ, mát mẻ mà xanh thuần một màu trên diện rộng → đặc trưng của mùa thu.
+ Hình ảnh làng quê được gợi lên với “ngõ trúc quanh co”: hình ảnh quen thuộc.
+ Khách vắng teo: Gieo vần “eo” gợi sự thanh vắng, yên ả, tĩnh lặng.
→ Không gian của mùa thu làng cảnh Việt Nam được mở rộng lên cao rồi lại hướng trực tiếp vào chiều sâu, không gian tĩnh lặng và thanh vắng.
4. Hình ảnh người câu cá (hai câu kết).
– Xuất hiện hình ảnh con người câu cá trong không gian thu tĩnh lặng với tư thế “Tựa gối ôm cần”:
“Tựa gối, ôm cần lâu chẳng được,
Cá đâu đớp động dưới chân bèo”.
+ “tựa gối ôm cần”: chờ đợi
+ “Lâu chẳng được”: Không câu được cá
→ Đằng sau đó là tư thế thư thái thong thả ngắm cảnh thu, đem câu cá như một thú vui làm thư thái tâm hồn → sự hòa hợp với thiên nhiên của con người
– Toàn bài thơ mang vẻ tĩnh lặng đến câu cuối mới xuất hiện tiếng động:
+ Tiếng cá “đớp động dưới chân bèo” → sự chăm chú quan sát của nhà thơ trong không gian yên tĩnh của mùa thu, nghệ thuật “lấy động tả tĩnh”.
→ Tiếng động rất khẽ, rất nhẹ trong không gian rộng lớn càng làm tăng vẻ tĩnh vắng, “cái tĩnh tạo nên từ một cái động rất nhỏ”.
→ Nói câu cá nhưng thực ra không phải bàn chuyện câu cá, sự tĩnh lặng của cảnh vật cho cảm nhận về nỗi cô quạnh, uẩn khúc trong tâm hồn nhà thơ, đó là tâm sự đầy đau buồn trước tình cảnh đất nước đầy đau thương
5. Nghệ thuật biểu hiện.
– Bút pháp thuỷ mặc (dùng đường nét chấm phá) Đường thi và vẻ đẹp thi trung hữu hoạ của bức tranh phong cảnh.
– Vận dụng tài tình nghệ thuật đối.
– Nghệ thuật lấy “động” tả “tĩnh” được sử dụng thành công
– Cách gieo vần đặc biệt: Vần “eo” (tử vận) khó làm, được tác giả sử dụng một cách thần tình, ðộc đáo, góp phần diễn tả một không gian vắng lặng, thu nhỏ dần, khép kín, phù hợp với tâm trạng đầy uẩn khúc của nhà thơ
- Kết bài:
– Bài thơ đem đến cho độc giả những cảm nhận sâu lắng về một tâm hồn yêu nước thầm kín mà thiết tha. Không gian thu tĩnh lặng như sự tĩnh lặng trong tâm hồn nhà thơ, khiến ta cảm nhận về một nỗi cô đơn, man mác buồn, uẩn khúc trong cõi lòng thi nhân. Điều đó khẳng định ở Nguyễn Khuyến có một tâm hồn hồn gắn bó với thiên nhiên đất nước, một tấm lòng yêu nước thầm kín mà sâu sắc.
