Lòng tự hào về phong tục và truyền thống cao đẹp của quê hương qua lời dặn dò tha thiết của người cha trong bài thơ Nói với con.
- Mở bài:
Y Phương là nhà thơ dân tộc Tày. Ông luôn tự hào về truyền thống dân tộc và sống gắn bó với quê hương, đất nước. Ý chí mạnh mẽ và trong sáng của tâm hồn của người miền núi được ông chuyển tải vào thơ. Ông cũng hay viết về tình cảm gia đình ấm cúng, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mãnh liệt của quê hương và dân tộc. “Nói với con” là tác phẩm tiên biểu của hồn thơ Y Phương.
- Thân bài:
Lòng tự hào về sức sống mạnh mẽ, bền bỉ, về truyền thống cao đẹp của quê hương và niềm mong ước được thể hiện ở bài thơ qua lời dặn dò tha thiết của người cha. Người đồng mình là những con người giản dị, tài hoa trong cuộc sống lao động. Không chỉ vậy, họ còn là những con người biết lo toan và giàu mơ ước:
Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn
Nếu trên kia “yêu lắm con ơi”, tức là một cuộc sống bình dị mà vui tươi, cái thơ mộng của bản làng, những tấm lòng chân thật và nghĩa tình thì rất yêu thì đến đây người cha nói “thương lắm con ơi”. Từ “thương” đó chứa đựng tình yêu thương của con người đối với quê hương gian khó, vất vả .Trong các câu văn bằng cách tư duy của người miền núi. Từ “cao” và “xa” theo sự sắp xếp thứ tự tính từ trong sự tăng tiến, nhà thơ đã cho chúng ta thấy ý chí của con người càng mạnh mẽ khi các khó khan, thử thách càng lớn. Tương lai tốt đẹp của dân tộc, họ luôn tin tưởng vào nó, có thể nói bằng tất cả ý chí và nghị lực họ sẽ vượt qua tất cả cho dù người đồng mình còn nhiều nỗi buồn, còn nhiều bề bộn thiếu thốn trong cuộc sống.
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc
Y Phương đã gợi lên cuộc sống đói nghèo, khó khăn, cực nhọc bằng phép liệt kê với những hình ảnh ẩn dụ “đá gập ghềnh”, “thung nghèo đói”. Bao nỗi vất vả, lam lũ trong ý thơ, bằng cách vận dụng thành ngữ dân gian “lên thác xuống ghềnh”. Về cuộc sống trắc trở, gian nan, đói nghèo của quê hương, ấn tượng được tạo nên bởi những thanh trắc cùng với những câu thơ dài ngắn.
Y Phương đã nhấn mạnh bằng cách sử dụng điệp ngữ “sống”, “không chê” và điệp cấu trúc câu cùng hình ảnh đối xứng: về vật chất thì người đồng mình có thể thiếu thốn nhưng ý chí và quyết tâm thì họ không thiếu. Dẫu quê hương có đói nghèo, vất vả thì họ vẫn chấp nhận và thủy chung gắn bó cùng quê hương. Và phải chăng, họ vượt qua tất cả bằng sức mạnh được tạo nên từ tình yêu quê hương và cũng từ chí lớn được tôi luyện bởi chính cuộc sống nhọc nhằn, đầy vất vả khổ đau.
Vẻ đẹp tâm hồn và ý chí kiên cường, mạnh mẽ của người đồng mình được Y Phương gợi nên qua phép so sánh “sống như sông như suối”. Tuy muôn vàn gian khó nhưng trong họ là hình ảnh đại ngàn của sông núi tràn đầy sinh lực, tâm hồn lãng mạn, khoáng đạt. Trong trẻo, dạt dào như dòng suối, con sông là tình cảm của họ trước niềm tin yêu cuộc sống, yêu con người.
Giữa hình thức bên ngoài và giá trị tinh thần bên trong của phẩm chất con người quê hương đã được người cha ca ngợi qua cách nái đối lập tương phản, nhưng rất đúng với người miền núi:
Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Lời thơ với vẻ ngoài tuy mộc mạc, giản dị nhưng chứa chan bao tâm tình. Để ca ngợi tính mộc mạc, giản dị, chất phác, thật thà, chịu thương, chịu khó của những con người đó, đối với bà con dân tộc Tày cụm từ “thô sơ da thịt” là cách nói bằng hình ảnh cụ thể. Cụm từ “chẳng nhỏ bé” ở đây là để khẳng định sự lớn lao của ý chí, của nghị lực, cốt cách và niềm tin. Tầm vóc của người đồng mình đã được tôn lên nhờ sự tương phản này. Tuy họ mộc mạc nhưng giàu chí khí niềm tin. Họ không hề nhỏ bé về tâm hồn, về ý chí, về mong ước xây dựng quê hương mặc dù họ “thô sơ da thịt”:
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục
Lối nói độc đáo, bộc trực như tâm hồn người miền núi nhưng vẫn chứa đựng ý sâu xa. Hình ảnh “người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương” vừa mang tính tả thực, vừa mang ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc. bằng chính bàn tay và khối óc. Bằng sức lao động người đồng mình đã xây dựng và làm đẹp giàu cho quê hương. Xây dựng để nâng tầm quê hương. Điểm tựa tinh thần của con người chính là phong tục tập quán và truyền thống của dân tộc có vai trò nâng đỡ đưa con người tiến lên phía trước. Ý nghĩa nguồn cội, bảo tồn những truyền thống quê hương tốt đẹp của người đồng mình, về tinh thần tự tôn dân tộc, về ý thức bảo vệ câu thơ đã khái quát lên được điều đó.
Bài thơ giản dị, thể thơ tự do với những hình ảnh vừa cụ thể vừa mang ý nghĩa biểu tượng, giàu sắc thái biểu đạt và biểu cảm. Lời tâm tình mộc mạc mà sâu sắc của người cha đối với đứa con được tạo nên một giọng điệu riêng bởi cách nói giàu bản sắc của người miền núi. “Nói với con” không chỉ được Y Phương sắp xếp hành trang cho riêng đứa con yêu quý của mình mà cũng là hành trang ông muốn trao gửi cho tất cả những ai đang bước đi trên đường đời.
- Kết bài:
Tình cảm gia đình ấm áp, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương và dân tộc đã được thể hiện trong bài thơ “Nói với con . Bài thơ còn giúp ta hiểu thêm về sức sống và vẻ đẹp tâm hồn của một dân tộc miền núi, gợi nhắc tình cảm gắn bó với truyền thống, với quê hương và ý chí vươn lên trong cuộc sống.
