Phân tích vẻ đẹp hình tượng các nhân vật trong truyện ngắn “Những đứa con trong gia đình” của Nguyễn Thi
- Mở bài:
Nguyễn Thi là một trong những nhà văn nổi bậc nhất của nền văn học miền nam Việt Nam trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Ông đặc biệt gắn bó với nhân dân miền Nam bằng một tình cảm thuỷ chung giàu ân nghĩa mà ông muốn trút cả vào những trang viết của mình. Tác phẩm của ông vừa giàu chất trữ tình vừa đầy chất sống hiện thực, với những hình tượng, những tính cách gân guốc, có cá tính mãnh liệt. Những đứa con trong gia đình thể hiện sâu sắc phong cách sáng tác của Nguyễn Thi.
- Thân bài:
Những đứa con trong gia đình kể lại câu chuyện của gia đình anh giải phóng quân tên Việt. Nhân vật này rơi vào một tình huống đặc biệt: trong một trận đánh bị thương nặng phải nằm lại giữa chiến trường, anh nhiều lần ngất đi, tỉnh lại, tỉnh rồi lại ngất. Truyện được kể theo dòng nội tâm của nhân vật khi đứt (ngất đi), khi nối lại (tỉnh lại) theo dòng ý thức của nhân vật.
Truyện được trần thuật chủ yếu qua dòng hồi tưởng miên man, đứt nối của nhân vật Việt khi bị trọng thương nằm lại ở chiến trường. Cách trần thuật này đem đến cho tác phẩm màu sắc trữ tình đậm đà, tự nhiên, sống động, đồng thời cũng tạo điều kiện cho nhà văn có thể thâm nhập sâu vào thế giới nội tâm của nhân vật, làm hiện lên vừa cụ thể vừa sinh động những gương mặt tiêu biểu của một gia đình (từ ông nội – chú và thím năm, ba và má Việt đến thế hệ hôm nay như Việt và Chiến) và khắc hoạ được tính cách nhân vật rất rõ nét. Vì thế mà câu chuỵện hết sức linh hoạt, không phụ thuộc vào trật tự của thời gian, có thể xáo trộn không gian và thời gian.
Những con người ấy có những nét chung. Họ có lòng căm thù giặc sâu sắc. Họ là những người gan góc, dũng cảm, khao khát được chiến đấu giết giặc. Ở họ rất giàu tình nghĩa, rất mực thuỷ chung son sắt với quê hương và cách mạng. Nhà văn đã dựng nên được hình tượng những con người trong một gia đình nông dân Nam Bộ, có những nét chung thống nhất. Đây chính là nét đặc sắc trong nghệ thuật của Nguyễn Thi.
Chú Năm là người hay kể sự tích gia đình. Chú là tác giả cuốn sổ gia đình ghi chép tội ác của giặc và chiến công của các thành viên trong gia đình. Lịch sử và truyền thống của gia đình được chú ghi chép cẩn thận, tỉ mỉ. Nhân vật chú Năm còn hiện lên là người lao động chất phác nhưng giàu tình cảm. Tâm hồn chú Năm bay bổng, dạt dào cảm xúc khi cất lên tiếng hò. Những lúc đó, chú Năm như đặt cả trái tim vào trong câu hò, tiếng hát
Trong dòng sông truyền thống gia đình, chú Năm là khúc sông thượng nguồn, là nơi kết tinh đầy đủ hơn cả truyền thống của gia đình. Chú là người đại diện cho truyền thống và lưu giữ truyền thống. Chú Năm từng nói: “Chuyện gia đình nó cũng dài như sông, để rồi chú chia cho mỗi đứa một khúc mà ghi vào đó”. Sự giống nhau ở lòng yêu nước là sợi dây gắn kết các thành viên trong gia đình để gìn giữ dòng chảy thiêng liêng ấy. Tuy nhiên, trong cái dòng sông truyền thống của gia đình “mỗi người một khúc”, mỗi người đều có nét tính cách riêng, không ai giống ai. Đó chính là điểm nói lên tài năng của Nguyễn Thi.
Má Việt là người rất gất gan góc và có lòng căm thù giặc sâu sắc. Má rất mực thương chồng, thương con, đảm đang, tháo vát. Cuộc đời của má lam lũ, vất vả, chồng chất đau thương, tang tóc nhưng má vẫn cắn răng nén chặt nỗi đau thương của mình để nuôi con, đánh giặc. “Một tay bồng con, một tay cắp rổ đi theo thằng giặc đòi đầu chồng; hiên ngang đối đáp với kẻ thù mà “hai bàn tay to bản” vẫn phủ trên đầu đàn con đang nép dưới chân”; Mỗi lần bọn lính bắn doạ “mắt má lại sắc ánh lên nhìn lại bọn lính, đôi mắt của người đã từng vượt sông, vượt biển”…
Hình tượng mang ý nghĩa biểu trưng về người phụ nữ ở đất nước ta: cuộc sống lam lũ, vất vả, chồng chất đau thương nhưng con người lại rất đỗi kiên cường, cao cả. Má Việt đã ngã xuống trong một cuộc đấu tranh, nhưng trái cà-nông má nhặt đem về vẫn còn nóng hổi. Như vậy trong quan niệm của Nguyễn Thi, người mẹ ấy cái phần thác chỉ là thể phách còn linh hồn thì bất tử, sống mãi trong những đứa con. Không phải ngẫu nhiên mà cái đêm sắp xa nhà đi chiến đấu, những đứa con đều cảm nhận không phải ai khác mà chính là người mẹ đã hiện về. Má Việt cũng là hiện thân của truyền thống gia đình. Khi người mẹ đã ngã xuống, thì dòng sông truyền thống vẫn chảy.
Hai chị em Chiến và Việt là thế hệ kế cận và kế thừa truyền thống anh hùng ấy. Chiến và Việt sinh ra trong một gia đình chịu nhiều mất mát, đau thương (cùng chứng kiến cái chết đau thương của ba và má). Hai chị em có chung một mối thù với bọn xâm lược. Tuy còn nhỏ nhưng chí căm thù đã thôi thúc hai chị em: phải trả thù cho ba má, và có cùng nguyện vọng được cầm súng đánh giặc
Tình yêu thương là vẻ đẹp tâm hồn của hai chị em. Tình cảm ấy thể hiện sâu sắc trong cái đêm chị em giành nhau ghi tên tòng quân. Hai chị em đều là những chiến sĩ gan góc, dũng cảm. Đánh giặc là niềm say mê lớn nhất của hai chị em “hạnh phúc của tuổi trẻ là trên trận tuyến đánh quân thù”
Cả hai đều có nét ngây thơ, thậm chí có phần trẻ con: giành nhau bắt ếch nhiều hay ít, giành nhau thành tích bắn tàu chiến giặc và giành nhau ghi tên tòng quân. Chiến và Việt đã có sự kế thừa truyền thống gia đình: sự gan góc, dũng cảm, lòng căm thù giặc sâu sắc
Tuy vậy, Chiến và Việt có những nét ring rất đáng yêu mến. Hơn Việt chừng một tuổi nhưng Chiến người lớn hơn hẳn. “Hai bắp tay tròn to, vạm đỏ, màu cháy nắng…thân người to và chắc nịch”. Chiến mang vóc dáng của má. Đó là vẻ đẹp của con người sinh ra để gánh vác, để chống chọi, để chịu đựng. để chiến đấu và chiến thắng.
Chiến có tính biết lo liệu, toan tính việc nhà y hệt như má. Chiến có giọng nói và cách nói giống in như má. Ở chiến có ý chí chiến đấu quyết liệt như câu nói với Việt: “đã làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất”. Chiến kế thừa ở mẹ những tố chất anh hùng, sự đảm đang, tháo vát, gan góc, dũng cảm. Chiến cũng học được cách nói “trọng trọng” của chú Năm
Tính cách của Chiến được khắc họa đa dạng. Ở Chiến vừa có tính khí của “trẻ con” (tranh giành với Việt) vừa có tính “người lớn” (thể hiện ở sự nhường nhịn). Qua hồi tưởng của Việt, Chiến hiện lên là một thanh niên vừa có cá tính vừa phù hợp với lứa tuổi.
Ở Việt, cái tính trẻ con nổi rõ hơn ở chị Chiến. Việt tính khí vô tư, ngây thơ và hiếu động, rất hay tranh giành với chị. Khi Chiến nói những lời nghiêm trang thì Việt lại “lăn kềnh ra ván cười khì khì”, lúc lại rình “chụp một con đom đóm úp trong lòng tay” rồi ngủ quên lúc nào không biết. Cách thương chị của Việt cũng rất trẻ con: “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị. Việt thích câu cá, bắn chim. Mọi việc trong nhà Việt đều phó thác cho chị.
Tuy nhiên, Việt vẫn đường hoàng, chững chạc trong tư thế của người chiến sĩ trẻ, dũng cảm, kiên cường, không bao giờ biết sợ trước sự tàn bạo. Lúc còn bé, Việt đã dám xông thẳng vào thằng giặc đã giết hại cha mình. Việt đã nằng nặc đòi đi tòng quân để trả thù cho ba má. Lớn lên, khi xông trận, Việt đã chiến đấu dũng cảm. Em đã dùng thủ pháo tiêu diệt được một xe bọc thép của địch. Khi bị thương, một mình nằm ở giữa chiến trường, hai mắt không còn nhìn tháy gì, toàn than đau điếng và rỏ máu…. Việt vẫn trong tư thế chờ tiêu diệt giặc: “Tao sẽ chờ mày!Trên trời có mày, dưới đất có mày, cả khu rừng này còn có mình tao. Mày có bắn tao thì tao cũng bắn được mày….thằng chạy”
Hình ảnh Việt hiện lên cụ thể và sinh động trước mắt ta, vừa là cậu con trai mới lớn, vừa là một chiến sĩ gan góc, dũng cảm, kiên cường. Chiến và Việt là những khúc sông tiếp nối đi dài hơn, xa hơn trong dòng sông truyền thống của gia đình. Có lẽ cảm động nhất đó là đoạn hai chị em khiêng bàn thờ sang gửi nhà chú Năm trong cái không khí vô cùng thiêng liêng ấy, con người ta bỗng thấy mình thành một người khác, trưởng thành và khôn lớn hơn. Một người hồn nhiên, vô tư như Việt, vào chính cái giờ khắc này mới thấy “thương chị lạ”, mới thấy rõ lòng mình và cảm thấy rõ mối thù thằng Mĩ như có hình khối, có trọng lượng cụ thể đè nặng ở trên đôi vai. Đây là một chi tiết chất chứa biết bao ý nghĩa, vừa là hành động cụ thể, vừa có yếu tố tâm linh, vừa nặng trĩu căm thù, vừa chan chứa yêu thương
Có thể nói hành động giết giặc để trả thù nhà, đền nợ nước đã trở thành một trong những thước đo quan trọng nhất về phẩm cách con người của nhân vật Nguyễn Thi. Trong Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi cũng đã rất thành công ở phương diện nghệ thuật biểu hiện. Nguyễn Thi đã biết vận dụng sức mạnh của ngôn ngữ để làm nổi rõ góc cạnh của cuộc sống, tạo được không khí hết sức chân thực và làm cho tất cả bỗng trở nên như có linh hồn, đậm chất Nam bộ. Nghệ thuật phân tích tâm lí nhân vật vô cùng sắc sảo.
Tác phẩm mang đậm chất sử thi hào hùng. Tính sử thi thể hiện qua cuốn sổ gia đình với truyền thống yêu nước,căm thù giặc. Cuốn số lịch sử gia đình mà qua đó thấy được lịch sử của một đất nước, một dân tộc trong cuộc chiến chống Mĩ. Số phận những thành viên trong gia đình cũng là số phận nhân dân miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. Truyện kể về một gia đình nhưng nhà văn muốn ta cảm nhận được cả một Tổ quốc đang hào hùng chiến đấu bằng sức mạnh sinh ra từ những đau thương. Mỗi nhân vật trong truyện đều tiêu biểu cho truyền thống gánh vác trên vai trách nhiệm với gia đình với Tổ quốc trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại.
- Kết bài:
Bằng nghệ thuật dựng chân dung nhân vật độc đáo, kết hợp thành công ngôn ngữ Nam Bộ và ngôn ngữ trần thuật hiện đại, Nguyễn Thi đã tạo nên một phong cách mới lạ. Việt là hiện thân của thế hệ trẻ miền Nam trong chiến tranh: gan góc, dũng cảm, khát khao chiến đấu để trả thù nhà nợ nước. Qua truyện ngắn Những đứa con trong gia đình, nhà văn muốn khẳng định rằng một khi lòng yêu nhà và yêu nước hài hòa trong một khối thống nhất, khi tình riêng và lý tưởng chung hòa quyện làm một thì không sức mạnh nào có thể chuyển dời.
