Qua bài thơ Đồng chí của Chính Hữu, hãy làm sáng tỏ ý kiến: “… Nền tảng của bất kì tác phẩm nào phải là chân lí được khắc họa bằng tất cả tài nghệ của nhà văn. Cần phải hát đúng giai điệu về thời đại mình và phải miêu tả nó một cách trung thực bằng những hình ảnh hấp dẫn, không một chút giả tạo” (Ra-xun Gam-da-tốp).
GỢI Ý LÀM BÀI:
1. Trình bày ý hiểu về ý kiến:
– Nền tảng của bất kì tác phẩm nào phải là chân lí được khắc họa bằng tất cả tài nghệ của nhà văn: điều cốt lõi, cơ bản đầu tiên tạo nên giá trị của tác phẩm chính là hiện thực cuộc sống khách quan được phản ánh một cách trung thực, sinh động đúng như chúng vốn có, nên có, bằng tài năng nghệ thuật của người nghệ sĩ. (0,25 điểm)
– Muốn vậy người nghệ sĩ “cần phải hát đúng giai điệu về thời đại mình” (thể hiện được không khí, hơi thở của thời đại mình) miêu tả nó một cách trung thực bằng những hình ảnh hấp dẫn, không một chút giả tạo (phản ánh chính xác, khách quan bằng những hình ảnh tự nhiên, chân thực, có sức lôi cuốn).
2. Phân tích “Đồng chí” của nhà thơ Chính Hữu làm sáng tỏ ý kiến:
– Tác giả Chính Hữu (1926-2007) tên khai sinh là Trần Đình Đắc, quê huyện Can Lộc, Hà Tĩnh; gia nhập Trung đoàn thủ đô năm 1946 và hoạt động trong quân đội suốt 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ. Thơ ông hầu như chỉ viết về người lính và chiến tranh;
– Hoàn cảnh sáng tác: Chính Hữu là chính trị viên đại đội thuộc Trung đoàn Thủ đô, cùng đồng đội tham gia chiến đấu trong chiến dịch Việt Bắc. Khi ấy, bộ đội ta còn hết sức thiếu thốn; nhưng nhờ tinh thần yêu nước, ý chí chiến đấu và tình đồng đội, họ đã vượt qua tất cả để làm nên chiến thắng. Sau chiến dịch Việt Bắc, Chính Hữu viết bài thơ “Đồng chí” vào đầu năm 1948, tại nơi ông nằm điều trị bệnh.
– Chân lí được khắc họa trong bài thơ “Đồng chí” một cách trung thực, bằng tất cả tài nghệ của nhà thơ; ông đã hát đúng giai điệu của thời đại mình bằng những hình ảnh trung thực, hấp dẫn, không một chút giả tạo:
+ Chân lí đó trước hết là hiện thực cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ, khó khăn, thiếu thốn của người lính thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp (thông qua những hình ảnh chân thực, sinh động, chọn lọc: “đêm rét chung chăn, sốt run người, áo anh rách vai, quần tôi vài mảnh vá, chân không giày, rừng hoang sương muối”).
+ Chân lí sâu sắc, cảm động hơn cả chính là vẻ đẹp tình đồng chí đồng đội của những người lính:
- Cơ sở của tình đồng đội bắt nguồn sâu xa từ sự tương đồng về cảnh ngộ xuất thân nghèo khó Quê hương anh nước mặn đồng chua. Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá; từ chung nhiệm vụ sát cánh bên nhau trong chiến đấu Súng bên súng, đầu sát bên đầu; đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới, sự sẻ chia mọi gian lao cũng như niềm vui, mối tình tri kỉ Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ…
- Những biểu hiện cụ thể cảm động của tình đồng chí như sự cảm thông sâu xa những nỗi lòng, tâm tư của nhau Ruộng nương anh…nhớ người ra lính, đồng cam cộng khổ: Áo anh…không giày, Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh…, sự gắn bó sâu nặng Thương nhau…bàn tay.
- Sức mạnh của tình đồng đội qua 3 câu cuối: không gian đầy khắc nghiệt “rừng hoang sương muối”, nhưng họ vẫn kề vai sát cánh đứng bên nhau chờ giặc tới, lạc quan tin tưởng vào ngày mai tươi sáng, thực hiện hành động bảo vệ tổ quốc, hiện thực hóa lí tưởng hòa bình.
+ Tài nghệ của tác giả bài thơ “Đồng chí” trong việc khắc họa chân lí cuộc sống, con người, thời đại những năm đầu cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ mà vĩ đại của dân tộc Việt Nam, không chỉ tập trung ở cách xây dựng hình ảnh thơ tự nhiên, chân thực, giản dị (phân tích trong các ý trên) mà còn ở cách lựa chọn thể thơ tự do, cách cấu trúc bài thơ một cách sáng tạo (từ đồng chí vừa làm nhan đề, vừa làm một dòng thơ riêng biệt trong bải, như bản lề đóng mở hai nửa bài thơ)…
3. Đánh giá.
– Ý kiến của Ra-xun Gam-da-tốp đề cập đến vấn đề cốt tủy của văn chương đó là tính chân thực và tính nghệ thuật: văn học trước hết phải là tấm gương trung thành soi chiếu con người và thời đại mà nó ra đời. Bởi vì văn học nghệ thuật bao giờ cũng bắt rễ từ đời sống hàng ngày, lấy vật liệu thực trong cuộc sống xung quanh (ý Nguyễn Đình Thi, Tiếng nói văn nghệ). Để tác phẩm hấp dẫn được bạn đọc, nhà văn nhất thiết phải có tài năng, phải thể hiện linh hồn của thời đại mình bằng hình tượng nghệ thuật hấp dẫn, độc đáo. Và xây dựng những hình ảnh tự nhiên, chân thực, không giả tạo chính là một phương diện thể hiện tài nghệ của người viết, bên cạnh những phương diện khác: cách xây dựng kết cấu, tạo thi tứ, tình huống, chi tiết, sử dụng ngôn từ, thể loại,…
– Liên hệ mở rộng để khẳng định bài thơ “Đồng chí” thực sự là một minh chứng tiêu biểu cho ý kiến của Ra-xun Gam-da-tốp: người lính là một đề tài quen thuộc, nhưng sở dĩ bài “Đồng chí” có sức sống lâu bền, trước hết là bởi bài thơ đã hát đúng giai điệu của buổi đầu, ngay sau ngày lập nước, quân đội Việt Nam vô cùng non trẻ, thiếu thốn mọi mặt; họ nghèo nàn về quân trang quan bị, nhu yếu phẩm nhưng giàu tình đồng chí, giàu nhiệt huyết cứu nước và tinh thần vượt khó, sẵn sàng hi sinh cho Tổ quốc. Cùng với “Đồng chí” có “Ngày về” (Chính Hữu), “Cá nước”, “Phá đường” (Tố Hữu), “Đèo Cả” (Hữu Loan), “Tây Tiến” (Quang Dũng)… nhưng bài thơ “Đồng chí” quả đúng như Ra-xun Gam-da-tốp nói, đạt thành công nổi bật về nghệ thuật xây dựng hình ảnh chân thực, tự nhiên, hấp dẫn – như bứng ra từ cuộc sống, tươi ròng chất nhựa cuộc đời; nhưng không vì thế mà thô ráp, thiếu đi chất thơ, ngược lại vẫn giàu sức gợi, sức biểu cảm, đạt đến độ hàm súc, mang tính biểu tượng. Đó là kết tinh của những cảm xúc mãnh liệt, chân thành, sâu lắng, nảy nở trong quá trình trải nghiệm cuộc sống chiến đấu của một người chiến sĩ thực thụ; được thăng hoa bởi một tài nghệ đích thực trong văn chương.
