Phân tích đặc điểm nhân vật Dế Mèn trong đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên
Dàn bài:
I. Mở bài:
– Giới thiệu nhân vật Dế Mèn: Nhân vật Dế Mèn là nhân vạt chính trong đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên trích phần đầu truyện Dế Mèn phiêu lưu kí của nhà văn Tô Hoài.
– Nêu ý kiến của người viết về đặc điểm của nhân vật Dế Mèn: Qua đoạn trích, nhân vật Dế Mèn hiện lên với ngoại hình cường tráng, hành động mạnh mẽ, tính cách kiêu căng, hống hách, xốc nổi, ích kỉ, cậy sức bắt nạt kẻ yếu.
II. Thân bài:
Ý kiến 1: Dế Mèn là một chàng dế có ngoại hình cường tráng, hành động mạnh mẽ.
– Dế Mèn được khắc họa đầu tiền qua vẻ đẹp ngoại hình cường tráng với một đôi càng “mẫm bóng” cùng “những cái móng vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt”, chẳng khác nào một lưỡi kiếm, chỉ cần lia qua là những ngọn cỏ đã ngã rạp xuống. Đôi cánh dài, kín xuống tận chấm đuôi. Thân hình mang một màu nâu bóng mỡ, có thể soi gương được trông rất khỏe khoắn
– Không chỉ vậy, đầu của Dế Mèn còn “to ra và nổi từng tảng, rất bướng”, hai cái răng thì đen nhánh và “lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc” cùng với sợi râu “dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng”.
– Với những cái móng vuốt nhọn hoắt của mình, Dế Mèn đã “co cẳng lên đạp phanh phách vào các ngọn cỏ” để muốn thử sự lợi hại của chúng. Hay như: “Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu”, “thỉnh thoảng, tôi ngứa chân đá một cái”. Dế Mèn rất hãnh diện về bản thân mình, bởi vậy mỗi bước đi của Mèn cũng trở nên trịnh trọng, khoan thai cho ra dáng kiểu cách con nhà võ. Với dáng đi oai vệ, mỗi bước đi rất hùng dũng, khiến các con vật khác e sợ, né tránh.
→ Nhận xét: Qua những chi tiết trên cho ta thấy Dế Mèn là một chàng thanh niên trẻ trung, cường tráng, mạnh mẽ, yêu đời, tự tin, luôn tự hào về vẻ bề ngoài và sức mạnh của mình. Tất cả đặc điểm trên nhằm làm nổi bật nét tính cách của Dế Mèn: kiêu ngạo, tự phụ, hống hách và xốc nổi.
Ý kiến 2: Dế Mèn là một người kiêu ngạo, hống hách, cậy sức bắt nạt kẻ yếu, hèn nhát, ích kỷ, chỉ biết đến bản thân mình, vô tình gây nên cái chết đáng thương của Dế Choắt.
– Dế Mèn luôn tự hào về ngoại hình và sức mạnh của bản thân. Lại thêm ở trong xóm ấy không có ai mạnh mẽ như Dế Mèn. Chính điều ấy làm cho Dế mèn ngày càng trở nên kiêu ngạo, hợm hĩnh, xem thường người khác. Chi tiết thể hiện cái tính ấy là khi đi lúc nào Dế Mèn cũng kiễng chân cao, bước đi oai vệ kiểu con nhà võ. Vì nghĩ mình hơn mọi người nên Dế Mèn cũng rất hống hách, gặp ai cũng quát nạt ra oai, cậy sức bắt nạt kẻ yếu. Nhất là đối với mấy con vật hiền lành và yếu đuối như mấy chị cào cào, anh gọng vó, gặp Dế Mèn đều khiếp sợ.
– Dế Mèn có tính kiêu căng tự phụ, ích kỉ, không quan tâm đến người khác, chỉ biết đến bản thân mình. Dù Dế Choắt đã hết lời cầu xin nhưng Dế mèn vẫn dửng dưng, không chịu giúp Dế Choắt làm nhà hay đào một cái ngách nhỏ thông sang nhà Dế Mèn, dù chỉ là một việc cỏn con đối với Dế Mèn. Dáng vẻ yếu đuối, gầy gò của Dế Choắt không hề khiến cho một anh chàng mới lớn, khoẻ khoắn như Dế Mèn phải bận tâm.
– Dế Mèn hành động ngông cuồng, dại dột chỉ vì muốn thể hiện với Dế Choắt rằng nó chẳng sợ một ai đã trêu tức chị Cốc khiến chị ta nổi giận. Tuy bề ngoài cường tráng và mạnh mẽ đến như vậy nhưng Dế Mèn lại là người hèn nhát trước kẻ mạnh. Khi nghe chị Cốc quát, ngay lập tức nó chạy thẳng vào hang sâu trốn biệt. Để rồi, Dế Choắt yếu ớt bị vạ lây, bị chị Cốc mổ cho đến chết. Cái mỏ của chị Cốc cứ thế giáng xuống thân hình gầy gò của Dế Choắt, đến khi chị đi rồi nó mới dám ra ngoài. Nó nhìn thấy bạn của mình không thể dậy được nữa cùng với những lời trăng trối, Dế Mèn vô cùng đau khổ, ân hận. Cái chết của Dế Choắt khiến cho Dế Mèn tỉnh ngộ, nhận ra sai lầm của bản thân.
→ Nhận xét: Dế Mèn là người ngông cuồng, dại dột, sĩ diện, ích kỉ, đáng trách, đáng ghét, chỉ vì cái tính nghịch ngợm hay trêu chọc người khác mà đã gây ra cái chết oan ức cho Dế Choắt. Tính cách và hành động của Dế Mèn thật đáng trách.
2. Bài học rút ra từ tác phẩm.
– Không kiêu căng, ngạo mạn, bắt nạt người khác mà hãy luôn quan tâm, giúp đỡ mọi người xung quanh.
– Không trêu chọc, khiến người khác tức giận vì những trò đùa của mình. Không nên có thói hung hăng bậy bạ, phải suy nghĩ trước khi hành động kẻo rước họa vào thân
– Phải biết yêu thương, đoàn kết, gắn bó với mọi người. Biết cảm thông, chia sẻ, hỗ trợ lẫn nhau trong khó khăn, hoạn nạn.
III. Kết bài:
– Khẳng định: Như vậy, từ đoạn trích, chúng ta thấy rõ, Dế Mèn là một nhân vật có ngoại hình đẹp đẽ, mạnh mẽ, tính cách và hành động vừa đáng trách vừa đáng yêu. Đáng trách ở tính cách xốc nổi, kiêu căng, hay bắt nạt khác. Đáng yêu bởi cái siêng năng, biết tự lập, biết ăn nă, hối hận khi gây ra sai lầm.
– Liên hệ bản thân: Là học sinh, chúng ta không nên kiêu căng, coi thường người khác, luôn chăm chỉ trong học tập, tôn trọng, giúp đỡ bạn bè cùng nhau tiến bộ.
Bài văn tham khảo:
- Mở bài:
Bài học đường đời đầu tiên (tên do người biên soạn đặt) trích từ chương I của tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu kí, một sáng tác tiêu biểu của nhà văn Tô Hoài. Đoạn trích miêu tả sinh động vẻ đẹp ngoại hình cường tráng, mạnh mẽ của chàng dế mới lớn nhưng tính nết còn kiêu căng, xốc nổi, sau một lần ngỗ nghịch dại dột đáng ân hận suốt đời đã rút ra bài học đầu tiên cho chính mình. Hành động dại dột và sự hối hận của Dế Mèn sau cái cái chết của Dế Choắt để lại trong lòng người đọc nhiều cảm xúc sâu sắc.
- Thân bài:
Chuyện kể về nhân vật Dế Mèn, một chàng dế thanh niên cường tráng nhưng có tính tình kiêu căng, tự phụ luôn nghĩ mình “là tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ”. Một lần, vì tính nghịch ngợm, Dế Mèn trêu chọc chị Cốc, khiến chị Cốc nổi giận gây ra cái chết oan cho Dế Choắt, một người hàng xóm của Dế Mèn. Sau khi chôn cất Dế Choắt, Dế Mèn vô cùng ân hận và suy nghĩ về bài học đường đời đầu tiên của mình.
Khắc họa nhân vật Dế Mèn, nhà văn chú trọng miêu tả ngoại hình và hành động. Về ngoại hình, Dế Mèn là một chàng dế thanh niên khỏe mạnh, cường tráng. Những đặc điểm được nhà văn miêu tả một cách chi tiết. Đôi càng “mẫm bóng” với “những cái móng vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt”. Thân hình “rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn”. Cái đầu “to ra và nổi từng tảng, rất bướng”. Hai cái răng thì đen nhánh và “lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc” cùng với sợi râu “dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng”.
Không chỉ ngoại hình, hành động của Dế Mèn cũng toát ra vẻ khỏe mạnh. Với cái móng vuốt nhọn hoắt, Dế Mèn đã “co cẳng lên đạp phanh phách vào các ngọn cỏ” để thử sự lợi hại của chúng. Những cử chỉ như “chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu”, “thỉnh thoảng, tôi ngứa chân đá một cái” đã góp phần thể hiện sự khỏe khoắn, mạnh mẽ của Dế Mèn.
Nhà văn vừa tả hình dáng vừa chọn lọc những chi tiết tiêu biểu của con dế; vừa miêu tả ngoại hình vừa diễn tả cử chỉ, hành động để bộc lộ vẻ đẹp sống động, cường tráng và cả tâm tính của một chú dế mới lớn, mới được bố mẹ cho phép sống tự lập. Đây là một đoạn văn miêu tả hết sức đặc sắc và độc đáo. Việc sử dụng hệ thống tính từ để miêu tả hình dáng và tính cách Dế Mèn góp phần quan trọng khắc họa hình ảnh của chàng Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng, đây kiêu ngạo và tự phụ: Mẫm bóng nhọn hoắt, hun hoắn, dài bóng mỡ, đen nhánh, ngoàm ngoại… Nhờ cách miêu tả chân thực, sinh động này của nhà văn Tô Hoài mà người đọc đã cảm nhận được vẻ đẹp oai phong, lẫm liệt của chàng Dế Mèn đang độ tuổi thanh niên cường tráng, sung sức.
Cùng với ngoại hình, Dế Mèn còn được khắc họa qua nét tính cách hết sức độc đáo. Nhà văn Tô Hoài có “biệt tài” khi xây dựng nhân vật Dế Mèn ở chỗ: qua việc miêu tả ngoại hình và hành động của Dế Mèn còn bộc lộ được tính tiết và thái độ của nhân vật. Sau các chi tiết, hình ảnh và trong giọng kể của Dế Mèn về bản thân, ta nhận thấy chàng Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng nhưng cũng thấy được cả vẻ kiêu căng, tự phụ (đến mức nghĩ “mình có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi”, ngộ nhận về sức mạnh của mình: “Mỗi bước đi, tôi làm điệu dún dấy các khoeo chân, rung lên rung xuống hai chiếc râu”, “Tôi đã quát mấy chị Cào Cào… ngứa chân đá một cái, ghẹo anh Gọng Vó “). Những nét chưa đẹp trong tính cách của Dế Mèn sẽ dẫn đến những hậu quả khó lường.
Đối với Dế Choắt, một người hàng xóm, thái độ của Dế Mèn tỏ ra coi thường, trịch thượng. Dế Mèn đặt tên cho anh bạn hàng xóm cùng tuổi nhưng yếu đuối, gầy gò là Dế Choắt một cách chế giễu. Một lần sang chơi nhà Choắt, Dế Mèn lên tiếng chê bai: “Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế. Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng… Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn..”. Cách xưng hô kể cả – gọi Dế Choắt là chú mày, giọng điệu khinh rẻ, nhạo báng: “Chú mày sinh sống quá cầu thả.., … chú mày có lớn mà chẳng có khôn…,.. chú mày hội như cú mèo…… im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi…, gương mặt ra xem tạo trêu con mụ Cốc đây này…”. Thái độ ngông nghênh, không coi Dế Choắt ra gì: Hếch răng lên, xì một hơi rõ dài khi Dế Choắt nhờ Dế Mèn; quắc mắt, mắng Dế Choắt khi Dế Choắt biết sợ, không dám trêu tức chị Cốc cùng Dế Mèn;…
Sở dĩ Dế Mèn có thái độ như vậy cũng bởi vì Dế Mèn tự phụ, huênh hoang về ngoại hình và sức lực của mình. Nếu đem so sánh cách Dế Mèn nhìn ngoại hình Dế Choắt (đoạn “Cái chàng Dế Choắt… ngơ ngơ”) với thái độ “tự ngắm nghía” một cách thái quá của Dế Mèn (phần đầu đoạn trích) ta sẽ nhận ra hai nhân vật” này được nhà văn miêu tả trong tương quan đối lập: Nếu Dế Choắt gầy gò, ốm yếu, nhìn cái cũng sợ thì Dế Mèn hung hăng, ngỗ nghịch. Thái độ của Dế Mèn là thái độ của kẻ không coi ai ra gì.
Bởi tính kiêu căng, Dế Mèn đã gây ra một tai họa. Cậu ta bày trò trêu chị Cốc khiến chị ta nổi giận. Nhưng sau đó, Dế Mèn lại trốn biệt trong hang. Ngay cả khi Dế Choắt bị vạ lây, bị chị Cốc mổ cho đến chết. Dế Mèn vẫn không dám ra cứu bạn. Đến khi chị Cốc bay đi, Dế Mèn mới ra khỏi hang, hỏi han Dế Choắt nhưng đã quá muộn. Sự việc này cho thấy Dế Mèn là một kẻ nhút nhát, dám làm không dám chịu.
Dế Mèn trêu chị Cốc vì hai lí do: Ngỗ nghịch và muốn chứng tỏ cho Dế Choắt biết mình chẳng sợ ai. Ở sự việc này, nhà văn miêu tả tâm lí Dế Mèn rất tinh tế, sinh động, hợp lí. Lúc đầu, Dế Mèn huênh hoang trước Dế Choắt: “Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa!”. Run sợ khi thấy chị Cốc “trợn tròn mắt, giương cánh lên”, liền “chui tọt ngay Vào hang”, khiếp sợ “nằm im thin thít” khi nghe chị Cốc mồ Dế Choắt (do tưởng Dê Choắt trêu chọc chị ta); biết chị Cốc đi rồi mới “mon men bò lên”. Khi thấy tình cảnh Dế Choắt thoi thóp thì hoảng hốt và vô cùng hối hận.
Trước khi chết, Dế Choắt đã đưa ra những lời khuyên chân thành cho Dế Mèn: “Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết suy nghĩ sớm muộn rồi cũng mang họa vào thân”. Câu nói của Choắt giống như một lời thức tỉnh cho Dế Mèn. Cậu ta đứng trước mộ của Choắt và nghĩ về bài học đường đời đầu tiên của mình.
Tuy ngỗ nghịch, hung hăng trước kẻ yếu, khiếp sợ trước kẻ mạnh nhưng nhân vật Dế Mèn không phải là kẻ ác. Trêu chị Cốc là vậy nhưng Dế Mèn không ngờ hậu quả lại dẫn đến cái chết thảm thương của Dế Choắt. Dế Mèn rất hối hận về hành động xốc nổi của mình, “đứng lặng giờ lâu” trước mộ Dế Choắt, nghĩ về “bài học đường đời đầu tiên”: Không được cậy khỏe bắt nạt yếu, hung hăng bậy bạ, trước khi làm việc gì cũng phải suy nghĩ cận thận kẻo mang va vào thân. Đó là điều đáng quý. Chúng ta tin rằng “bài học đường đời đầu tiên” từ lời khuyên và cái chết của Dế Choắt sẽ giúp Dế Mèn sống tốt hơn trong những chặng đời tiếp theo.
- Kết bài:
Đoạn trích miêu tả nhân vật Dế Mèn tuy cường tráng, mạnh mẽ nhưng tính tình lại kiêu căng, xốc nổi. Vì kiêu căng nên Dế Mèn trêu chị Cốc, vô tình gây ra cái chết của Dế Choắt. Dế Mèn hối hận và rút ra bài học cho mình. Qua đó cho thấy, Dế mèn vừa đáng trách vừa đáng quý. Đáng trách ở tính cách xốc nổi, kiêu căng, tự phụ hay bắt nạt khác, không coi ai ra gì. Đáng quý bởi cái siêng năng, biết tự lập, biết ăn năn, hối hận và quyết tâm sửa chữa bản thân khi gây ra sai lầm. Là học sinh, chúng ta không nên kiêu căng, tự phụ, coi thường người khác, luôn chăm chỉ trong học tập, tôn trọng, giúp đỡ bạn bè cùng nhau tiến bộ.
»»» Xem thêm:
