Thực hành tiếng Việt Bài 10: Sắc thái nghĩa của từ ngữ, Câu hỏi tu từ (Ngữ văn 8, tập 2, Chân Trời Sáng Tạo)

Câu 1. Nhận xét về sắc thái nghĩa của từ ngữ in đậm trong các trường hợp sau.

a. Có lúc vểnh râu vai phụ lão
Cũng khi lên mặt dáng văn thân.

(Trần Tế Xương, Tự trào)

b. Quả cau nho nhỏ, miếng trầu hôi,
Này của Xuân Hương đã quệt rồi.

(Hồ Xuân Hương, Mời trầu)

c. Ghế tréo lọng xanh ngồi bảnh choẹ,
Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi.

(Nguyễn Khuyến, Tiến sĩ giấy)

Trả lời:

a. Có lúc vểnh râu vai phụ lão.

→ Thái độ lên mặt, coi thường mọi thứ.

Cũng khi lên mặt dáng văn thân.

→ Thái độ coi mình hơn người, tự tin quá mức.

b. Này của Xuân Hương đã quệt rồi.

→ Sắc thái thách thức.

c. Ghế tréo lọng xanh ngồi bảnh choẹ,

→ Tư thế ngồi tự mãn, bề trên.

Câu 2.

Có thể thay từ “bác” bằng từ “bạn” trong câu thơ sau không? Vì sao?

Đã bấy lâu nay, bác tới nhà.

(Nguyễn Khuyến, Bạn đến chơi nhà)

Trả lời:

– Không thể thay từ “bác” bằng từ “bạn” trong câu thơ sau vì nó sẽ làm mất đi sắc thái biểu cảm của tác giả.

Câu 3. Cho câu thơ sau:

Ghé mắt trông ngang thấy bảng treo,

(Hồ Xuân Hương, Để đền Sầm Nghi Đống)

Theo em, có thể thay từ “ngang” bằng từ “lên” không? Vì sao?

Trả lời:

– Không thể thay từ “ngang” bằng từ “lên” bởi “nhìn lên” thể hiện thái độ ngưỡng mộ, ngưỡng vọng còn “nhìn ngang” thể hiện thái độ coi thường, phù hợp với nội dung của văn bản.

Câu 4. Thay thế từ “cheo leo” trong câu thơ sau bằng một hoặc một số từ có nghĩa tương tự. Từ đó, chỉ ra cái hay trong việc sử dụng từ ngữ của Hồ Xuân Hương.

Kìa đền Thái thú đứng cheo leo.

(Hồ Xuân Hương, Đề đền Sầm Nghi Đống)

Trả lời:

– Thay thế từ “cheo leo” trong câu thơ bằng một hoặc một số từ có nghĩa tương tự như: cao ngất, cao vút, ngất ngưởng

– Việc thay thế là không phù hợp bởi nào làm mất đi nét nghĩa trong câu thơ, không phản ánh đúng suy nghĩ, thái độ của tác giả, việc chọn lựa và sử dụng từ ngữ cho chúng ta thấy cái hay trong sử dụng từ ngữ của Hồ Xuân Hương.

Câu 5. Chỉ ra biện pháp tu từ được sử dụng trong hai câu thơ sau và nêu tác dụng của biện pháp ấy:

Sống lâu, lâu để làm gì nhỉ?
Lâu để mà xem cuộc chuyển vần.

(Trần Tế Xương, Tự trào I)

Trả lời:

– Biện pháp tu từ được sử dụng trong hai câu thơ: Câu hỏi tu từ “Sống lâu, lâu để làm gì nhỉ?”

– Tác dụng: Việc sử dụng câu hỏi tu từ giúp tăng sắc thái biểu cảm cho việc diễn đạt, thể hiện thái độ tự trào của tác giả trước cuộc đời, là bức chân dung tự họa chính mình. Đặc biệt, đó còn là những sự đổi thay, biến chuyển của đời sống xã hội lúc bấy giờ.