Không gian tình yêu trong thơ Phạm Tiến Duật

Không gian tình yêu trong thơ Phạm Tiến Duật

Không gian tình bạn, tình đồng chí là không gian lý tưởng của thơ cách mạng nói chung, thơ chống Mỹ nói riêng. Các nhà thơ trẻ chống Mỹ bên cạnh những bài thơ hay về tình yêu, vẫn dành sự quan tâm đặc biệt hướng về tình đồng đội đồng chí chiến đấu.

Không gian tình yêu là không gian đặc trưng của Phạm Tiến Duật, dù thơ anh có không gian thời sự là không gian chiến tranh. Với tình yêu, Phạm Tiến Duật đã khơi dậy những thèm muốn rất người khiến thơ anh mới lạ so với giọng điệu chung của thơ ca chống Mỹ. Vì nhìn chung các nhà thơ giai đoạn này không thể hiện tình yêu một một đậm đặc như Phạm Tiến Duật. Phạm Tiến Duật đã biến không gian công cộng của chiến tranh thành không gian riêng tư của hai người yêu nhau. Đồi núi Trường Sơn với anh, anh chỉ biết và chỉ thấy có hai người đang nhớ  thương nhau:

Cùng mắc võng trên rừng Trường Sơn
Hai đứa ở hai đầu xa thẳm
Đường ra trận mùa này đẹp lắm
Trường Sơn đông nhớ Trường Sơn tây

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Trường Sơn mênh mông trở thành cái phông nền đặc biệt của những mối tình thăm thẳm. Vì thế không gian thơ da diết riêng tư và khắc khoải nỗi nhớ mong. Thơ anh có một lối riêng đi vào trái tim người đọc, gợi nhắc nhiều xao xác, bâng khuâng. Với không gian riêng tư, Phạm Tiến Duật không chỉ nói về tình đồng đội, đồng chí đoàn kết dựng bức thành đồng quyết thắng. Anh chạm đến được nỗi lòng thẳm sâu của những người trẻ một cách thành thực. Đó là những tình cảm trong sáng, nhân bản của con người. Những tình cảm đó khiến người ta sống tốt hơn lên, có ý nghĩa hơn.

Nếu như tình yêu của người lính trong thơ Việt Nam trước đó, hay cùng thời thường viết về những mối tình hậu phương – quân đội, thì thơ Phạm Tiến Duật anh và em cùng có mặt nơi tiền tuyến, họ gặp nhau ngay trong cuộc chiến và giữ lại cho mình những khoảnh khắc riêng tư hiếm hoi, bất chợt:

Nhớ nhau cả buổi mưa dầm
Căn nhà dột tóc em ướt hết
Anh ngồi nghĩ gì em em chẳng biết
Cứ hát tràn những câu hát bâng quơ.
Nhớ trưa đỉnh đèo ta đứng vẩn vơ
Nhìn mây trắng chân đèo ngỡ biển
Biển đông thì rất xa biết ta nhìn chẳng đến
Nhưng em đang vui anh kể chuyện em nghe.

(Cô bộ đội ấy đã đi rồi)

Đó là khoảng lặng giữa đại ngàn, là phút giây bình yên giữa cuộc chiến tranh. Không gian riêng tư làm dịu đi cuộc chiến tranh tàn khốc, cho anh và em được trở lại đời thường bình dị dù chỉ là phút giây.

Tình yêu trong thơ Phạm Tiến Duật đi qua những năm dài của chiến tranh nên không gian tình yêu trong thơ anh da diết những kỷ niệm, là không gian kỷ niệm để thương nhớ, để hy vọng và tìm nhau trong cuộc chiến tranh:

Áo có quen anh không, áo có nhớ anh không?
Dẫu có gặp rồi mà giờ nhìn chẳng biết
Cái đêm mưa bến phà cả đoàn người ướt hết
Bao dáng áo làm đường, ở đó có em không?

(Áo của hôm nào, người của hôm nay)

Kỷ niệm khiến thơ anh man mác hồi ức và rất nhiều nhung nhớ. Hoài niệm, ký ức khắc khoải trái tim đa cảm của những người trẻ. Nó khác xa về hình dung của chúng ta về người lính cách mạng “rắn như thép, vững như đồng”. Nó khác xa về dòng thơ kháng chiến với hình tượng những người lính ra đi dường như chỉ biết có ngày mai. Thơ Phạm Tiến Duật đưa ta đến gần hơn với đời sống tâm hồn chân thực của con người mà có lúc vì điều kiện nào đó chúng ta đã không dám chạm tới.

Không gian kỷ niệm làm mềm lòng người đọc về vẻ đẹp của tình yêu thủy chung. Tình yêu đã vượt qua tất cả, thời gian dằng dặc của cuộc chiến, không gian cách trở của Trường Sơn, những thử thách sống chết rình rập:

Một dãy núi mà hai màu mây
Nơi nắng nắng nơi mưa khí trời cũng khác
Như anh với em như Nam với Bắc
Như Đông với Tây một dải rừng liền

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Không gian kỷ niệm cũng làm nhói lòng người đọc nỗi đau chiến tranh. Chiến tranh khiến cho tình cảm cách chia. Những đôi lứa thương nhau chỉ biết gần nhau bằng kỷ niệm, bằng nhớ nhung và chờ đợi:

Anh đã đi rất nhiều, rất nhiều
Những con đường như tình yêu mới mẻ
Đất rất hồng và người rất trẻ
Nhưng chẳng thấy em cô gái ở Thạch Nhọn Thạch Kim

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Không gian kỷ niệm không làm cho thơ Phạm Tiến Duật nhuốm màu sắc hoài cổ như thơ Bà Huyện Thanh Quan hay thơ lãng mạn 1930 -1945. Trong thơ anh kỷ niệm không làm nặng lòng hay chùn bước người ra trận, nó chỉ có thể là hành trang tinh thần thắm đượm tình người của những người lính trẻ. Nhưng chút hoài niệm ấy đã làm cho thơ anh thêm nhiều cảm xúc và dư ba. Bởi trong sâu lắng hồn ta, ai chẳng thương nhớ những ngày đã qua trong cuộc đời mình.

Tình yêu trong thơ Phạm Tiến Duật là những kỷ niệm trong không gian thời chiến với những con đường và cánh rừng của Trường Sơn. Tình yêu nối liền những con đường, anh tìm em hướng theo những con đường mới mở, những con đường bất tận trong bao la Trường Sơn. Không gian tình yêu trong thơ Phạm Tiến Duật là không gian biến ảo của những con đường mặt trận giữa đại ngàn trùng điệp:

Áo thanh niên xung phong phơi ở nông trường
Cái túi chéo làm sao mà lẫn được
Nhìn cái áo phơi thương thương như thuở trước
Trời sắp mưa rồi, người bỏ áo đi đâu.
Muốn kéo áo hộ người mà thấy ngỡ ngàng sao
Dẫu người cũ, đất vẫn là rất lạ
Không phải hoang vu cái cùng toàn núi đá
Và một con đường không ngớt tiếng bom rung

(Áo của hôm nào, người của hôm nay)

Tình yêu của anh và em như một trò ú tim đầy chất thơ lãng mạn mà đau đáu nỗi niềm. Những con đường, những cánh rừng đưa em và anh đến những miền xa của mặt trận, rồi chiến tranh chia xa, họ đi tìm nhau, tìm nhau suốt cả cuộc chiến tranh:

Chiếc võng bạt trên đường hành quân
Anh đã buộc qua nhiều cây xoan, cây ổi
Lại đường mới và hàng nghìn cô gái
Ở đâu, em tinh nghịch của anh?

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Không gian Trường Sơn là không gian thực của đời sống. Hiện thực chiến tranh với những cung đường bí mật mở trong rừng giữa đại ngàn Trường Sơn khơi gợi cho Phạm Tiến Duật những tứ thơ đẹp và giàu thương cảm. Không gian biến ảo khiến con đường ra mặt trận thành không gian đầy thơ mộng và hấp dẫn của tình yêu. Nhưng chính nó cũng đưa anh và em bước vào mê cung bất tận để rồi cứ mãi tìm kiếm nhau suốt dọc đường chiến tranh. Chỉ khi những con đường này cập bến hòa bình họ mới có thể gặp lại nhau. Tình yêu đuổi bắt kia vừa thi vị vừa xót xa, day dứt.

Hướng về tình yêu và kỷ niệm, không gian thơ Phạm Tiến Duật đậm chất lãng mạn. Phạm Tiến Duật làm thơ chính trị mà vẫn tươi mát trữ tình. Thơ anh như tiếng hát của người con gái cất lên giữa rừng trong bài thơ anh viết:

“Giữa một vùng đất bụi khô rang
Em bỗng đến như dòng sông đầy nước”

(Nghe em hát trong rừng).

Dòng sông thơ trong lành đó đã tưới mát tâm hồn, cùng con người vượt lên gian nan thử thách và làm nên chiến thắng:

“Cây cúc đắng quên lòng mình đang đắng
Trổ hoa vàng dọc suối để ong bay”

(Đi trong rừng).

• Ý nghĩa nhan đề Bài thơ về tiểu đội xe không kính
• Cảm nhận vẻ đẹp tâm hồn sôi nổi của tuổi trẻ, tình đồng chí, đồng đội sâu sắc của người lính trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính