Mùa vò vẽ chín
Tôi vẫn thường nghe chim tu hú kêu trên những sườn đồi hay dưới mấy lùm cây xanh cạnh bờ sông trong những ngày hè rực nóng. Người ta nói tu hú kêu là đến mùa vải chín. Đó là chuyện ở miền Bắc, nơi có trồng nhiều cây vải. Ở quê tôi, khi nghe tu hú kêu là đến mùa cây vò vẽ kết mật. Đó là một loài thân dây, thường mọc ở vùng đất đồi nhiều sỏi khô cằn. Chúng không có thân chủ mà phải bám vào các cây khác để vươn lên.
Cây vò vẽ có sức sống phi thường đến kì lạ. Từ lớp đất sỏi cứng, chúng vươn mầm xanh ngắt. Theo tháng ngày, mầm xanh dần lớn lên. Cứ thấy chúng cằn cõi, lầm lì dưới tán rậm, ấy thế mà chỉ sau một cơm mưa là người ta đã thấy chúng vút ngọn lên cành cao. Rồi mấy ngày sau nữa sau khi được cơn mưa tưới mát chúng vươn cành sum suê, lá non mơn mởn trên tít tận lùm cao.
Quả cây vò vẽ gần giống với quả cây vú bò nhưng khác ở chỗ trên đầu quả có mấy vành khuyên tai, trong giống như chiếc bánh nở giữa chừng rồi dòng lại không nở nữa trong rất buồn cười. Quả thường kết lại thành chùm treo lủng lẳng trên cao. Lúc còn non nó có một màu vàng tươi thật bắt mắt. Khi chín quả chuyển thành màu vàng thẩm đượm ngọt. Vị ngọt gắt chan chát càng ăn càng thấy thích.
Mùa hè, khi nghe tiếng tu hú kêu trên những ngọn đồi sau nhà là biết vò vẽ đã chín. Bọn trẻ chúng tôi mỗi buổi chăn bò đều rủ nhau đi hái vò vẽ. một đứa được phân công ở lại trong bò, không cho chúng phá phách bãi mía nhà người ta, còn mấy đứa khác chia nhau đi tìm hái quả. Chỉ loáng một cái là có đứa đã trở về với một bọc quả vàng trong áo. Chưa ăn vội, chúng đợi cả bọn tụ về rồi cùng mở một bữa tiệc vò vẽ ngọt đượm trên môi trong tiếng cười giòn thỏa thích.
Lớn lên đi xa, tôi vẫn còn nhớ mãi ngày ấy. Nhớ ngọn đồi nắng cháy khô khốc và những cây vò vẽ oằn mình vươn lên. Nhớ chùm quả vàng ươm treo lủng lẳng trên cành và tiếng cười giòn tan xao động nắng trưa của bọn trẻ. Tiếng tu hú kêu khắc khoải ngọn đồi, hay bên dòng sông chuyên chở ân tình trăm năm.
Mấy năm nay trở lại, tôi không còn thấy cây vò vẽ nữa, cũng không còn nghe tu hú kêu. Giờ đây, những ngọn đồi đã được cày xới trồng mì, đất bạc trắng. Những ngày nắng gắt, gió cuốn bụi bay mù mịt. Cây vò vẽ cũng bị đào xới tận gốc không còn thấy mầm xanh nữa. Bọn trẻ không còn chỗ thả bò, chúng phải lùa xuống tận ven bãi bồi sông hoặc mãi ở trong rừng.
