Phân tích đoạn trích “Lục Vân Tiên gặp nạn”.
- Mở bài:
Truyện thơ nôm Lục Vân Tiên là tác phẩm xuất sắc của Nguyễn Đình Chiểu, một nhà văn, nhà thơ, nhà yêu nước lớn thế kỉ XIX. Đoạn trích “Lục Vân Tiên gặp nạn” nằm ở phần thứ hai của truyện. Qua khổ nạn của Lục Vân Tiên, tác giả lên cái xấu, cái ác đồng thời thể hiện niềm tin vào những điều tốt đẹp ở đời.
- Thân bài:
Hoàn cảnh của Lục Vân Tiên: tiền hết, mù loà, bơ vơ nơi đất khách; Trịnh Hâm đã “giúp đỡ” Lục Vân Tiên. Việc làm có sự sắp xếp, chuẩn bị, mưu tính trước sau (lừa tiểu đổng vào rừng trói lại… ra nói với Vân Tiên rằng tiểu đổng bị cọp vổ. Hắn đưa Vân Tiên lên thuyền rổi hứa đưa bạn về quê nhà, sau đó hắn ra tay hãm hại bạn).
Chủ đề ở đoạn thơ này là sự đối nghịch giữa thiện và ác, tác giả thể hiện niềm tin vào những điều tốt đẹp ở đời. Do ganh ghét, đố kỵ tài năng của Lục Vân Tiên nên khi Vân Tiên đang bơ vơ nơi đất khách quê người lại tàn tật, Trịnh Hâm đã trở thành một kẻ độc ác, nhẫn tâm hãm hại Lục Vân Tiên ngay cả khi Vân Tiên đã không còn có thể đe dọa đến bước đường công danh của hắn. Hành động đó chứng tỏ sự mưu mô, xảo quyệt, độc ác, bất nhân, bất nghĩa dường như đã ngấm vào máu thịt hắn, đã trở thành bản chất con người hắn Trịnh Hâm.
Tâm địa độc ác của Trịnh Hâm được phơi bày qua hành động hãm hại bạn mình là Lục Vân Tiên. Độc ác, bất nhân vì hắn dang tâm hãm hại một con người tội nghiệp, đang cơn hoạn nạn, không nơi nương tựa, không có gì để chông đỡ. Bất nghĩa vì Vân Tiên vốn là bạn của hắn, từng “trà rượu” và làm thơ với nhau, lại đã có lời nhờ cậy: “tình trước ngãi sau – Có thương xin khá giúp nhau phen này”, và hắn cũng từng hứa hẹn: “Người lành nỡ bỏ người đau sao đành”.
Hành động hãm hại Lục Vân Tiên của Trịnh Hâm có toan tính, có âm mưu, kế hoạch sắp đặt khá kĩ lưỡng, chặt chẽ. Thời gian gây tội ác là giữa đêm khuya, khi mọi người đã yên ngủ trên thuyền. Hắn lợi dụng giữa khoảng trời nước mênh mông để ra tay nhằm che đậy tội lỗi. Bởi thế, người bị xô ngã xuống “vời” thì bất ngờ không kêu lên một tiếng. Đến lúc biết không ai còn có thể cứu được Vân hắn mới “giả tiếng kêu trời”, la lối um sùm lên, rồi “lấy lời phôi pha” kể bịa đặt để che lấp tội ác của mình. Kẻ tội phạm, nhờ gian ngoa xảo quyệt đã phủi sạch tay, không mảy may cắn rứt lương tâm.
Chỉ có tám dòng thơ để kể về một tội ác tày trời và lột tả tâm một kẻ bất nghĩa, bất nhân. Nguyễn Đình Chiểu đã thành công ở sắp xếp các tình tiết hợp lý, diễn biến hoạt động nhanh gọn, lời thơ vẫn giữ được vẻ mộc mạc, giản dị vốn có của tác phẩm. Cái thiện, cái tốt, việc thiện, việc tốt cũng được ngợi ca. Vân Tiên được ông Ngư cứu. Đó là việc làm nhân đức cùng cuộc sống trong sạch, nhân cách cao cả của ông Ngư.
Vân Tiên khi bị đẩy xuống sông, chàng được Giao Long “dìu đỡ” vò bờ, được ông Ngư và gia đình cứu sống. Ông Ngư:
“Hối con vấy lửa một giời
Ông hơ bụng dạ, mụ hơ mặt mày”.
Cảnh ông Ngư vớt Vân Tiên lên và cả gia đình chạy chữa cho chàng một cách ân cần, chu đáo (ông, bà, con). Cả nhà dường như nhốn nháo, hối hả lo chạy chữa đế cứu sống Vân Tiên. Vân Tiên được ông Ngư cứu. Đó là việc làm nhân đức cùng cuộc sống trong sạch, nhân cách cao cả của ông Ngư. Từ ngữ mộc mạc, không gọt giũa, trau chuốt kể lại sự việc. Cả nhà nhốn nháo, hối hả lo chạy chữa để cứu sống Vân Tiên, mỗi người một việc. Đó chính là tình cảm chân thành của gia đình ông Ngư đối với người bị nạn.
Sau khi cứu sống Vân Tiên, biết tình cảnh khốn khó của chàng, ông Ngư sẵn lò cưu mang chàng, dù chỉ là chia sẻ một cuộc sống đói nghèo “hẩm hút tương rau”, nhưng chắc chắn sẽ đầm ấm tình người: “Hôm mai hẩm hút với già cho vui”. Ông cũng chẳng hề tính toán đến cái ơn cứu mạng Vân Tiên.
Cuộc sống lao động của ông Ngư là một cuộc sống trong sạch, ngoài vòng danh lợi ô trọc; một cuộc sống tự do phóng khoáng giữa trời cao rộng, hòa nhập bầu bạn với thiên nhiên, thảnh thơi giữa sông nước, gió trăng, và do thế cũng đầy ắp niềm vui, bởi con người lao động tự do, tự làm chủ mình, có thể ứng phó với mọi tình thế. Cuộc sống hoàn toàn xa lạ với những toan tính nhỏ nhen, ích kỷ, mưu danh, tư lợi, sẵn sàng chà đạp lên cả đạo đức, nhân nghĩa…
Tấm lòng bao dung, nhân ái, hào hiệp của ông Ngư đối lập với tính ích kỉ, nhỏ nhen, độc ác của Trịnh Hâm. Cuộc sống của Ngư ông: “Rày doi mai vịnh vui vầy… chơi ”. Lời thơ thanh thoát, uyển chuyển, hình ảnh đẹp, gợi cảm. Cuộc sống phóng khoáng, bầu bạn với thiên nhiên. Đó là cuộc sống trong sạch, ngoài vòng danh lợi, hoàn toàn xa lạ với những toan tính nhỏ nhen, ích kỉ, mưu danh.
Từng trải đời, Đồ Chiểu hiểu rất rõ cái xấu, cái ác thường lẩn khuất sau những mũ cao, áo dài của bọn người có địa vị cao sang (như Thái sư đương trào, Võ Công, Trịnh Hâm, Kiệm…) nhưng vẫn còn những cái tốt đẹp, đáng kính trọng, đáng khát, tồn tại bền vững nơi những con người nghèo khổ mà nhân hậu, vị tha, trọng nghĩa khinh tài (những ông Ngư, ông Tiều, chú tiểu đồng, bà dệt vải trong rừng,…).
- Kết bài:
Với cách kể chuyện kết hợp với tả nhân vật qua hành động, ngôn ngữ, lời thơ giàu cảm xúc, bình dị, dân dã, giàu màu sắc Nam Bộ, đoạn trích “Lục Vân Tiên gặp nạn” là biểu hiện sự đối lập giữa thiện và ác, giữa nhân cách cao cả và những toan tính thấp hèn, qua đó thể hiện thái độ, tình cảm và lòng tin của tác giả đối với nhân dần lao động. Qua đoạn trích, Nguyễn Đình Chiểu gửi gắm khát vọng vào niềm tin về cái thiện, vào con người động bình thường.
