Phân tích sắc đẹp và tài năng của Thúy Kiều qua đoạn trích “Chị em Thúy Kiều”.
- Mở bài:
Kiệt tác “Truyện Kiều” cho đến ngày nay vẫn còn là niềm say mê của biết bao người. Chính tài nghệ miêu tả và tấm lòng thương người bao la của đại thi hào Nguyễn Du là sợi dây truyền cảm, gắn kết con người qua nhiều thế hệ, là nguồn sức mạnh để Truyện Kiều còn mãi lưu truyền trong nhân gian. Tài năng nổi bậc của Nguyễn Du được khẳng định trước hết là ở việc miêu tả bức chân dung có một không hai và tài năng vượt trội của nhân vật Thúy Kiều.
- Thân bài:
Đoạn trích “Chị em Thúy Kiều” là một trong những đoạn trích tiêu biểu cho tài năng nghệ thuật miêu tả bậc thầy của Nguyễn Du trong việc sử dụng những hình ảnh tượng trưng, ước lệ thường thấy trong thơ ca cổ điển để từ đó khắc họa một cách thành công bức chân dung tố nữ vô cùng xinh đẹp của hai người con gái tài sắc nhà họ Vương đó là Thúy Vân và Thúy Kiều. Đặc biệt, ở nhân vật Thúy Kiều, không những tác giả đã vẽ nên bức chân dung tuyệt sắc mà còn bộc lộ tài năng xuất sắc của nàng. Ẩn trong những hình ảnh tượng trưng, ước lệ ấy là một tình yêu thương con người bao la rộng lớn, một thái độ trân trọng, ngợi ca của nhà thơ trước tài năng và sắc đẹp của con người.
Ở bốn câu thơ đầu, vẻ đẹp của Thúy Kiều được giới thiệu khái quát cùng với Thúy Vân:
Đầu lòng hai ả tố nga
Thúy Kiều là chị, em là Thúy Vân
Mai cốt cách, tuyết tinh thần
Mỗi người một vẻ mười phân vẹn mười.
Thúy Kiều được miêu tả là người có cốt cách thanh cao, đẹp đẽ như dáng mai. Tâm hồn hai thiếu nữ trắng trong hơn băng tuyết, chưa hề bị vẫn đục bởi bụi trần. Thủ pháp ước lệ gợi cho người đọc hai hình dung tuyệt đẹp cả về hình dáng lẫn tâm hồn. Vẻ đẹp ấy đạt đến chuẩn mực mà xã hội phong kiến xưa cần có. Một vẻ đẹp hài hòa và toàn vẹn “mười phân vẹn mười”, chẳng ai bì kịp.
Chỉ bằng hai dòng thơ mở đầu, với hai hình ảnh tượng trưng, ước lệ “mai cốt cách, tuyết tinh thần”, Nguyễn Du đã khắc họa được vẻ đẹp từ hình dáng cho đên tâm hồn của hai chị em Kiều. Đó là một vẻ đẹp thanh tao, đài các, cao sang, lịch lãm của những người con gái vốn xuất thân trong những gia đình trung lưu khá giả, nề nếp, gia phong. Dù là xinh đẹp hay kiều diễm đến mức nào thì cũng phải có giới hạn bởi dù sao Thúy Kiều Và Thúy Vân là con người chứ không phải là tiên nữ giáng trần. Thế nhưng, ở đây, Nguyễn Du muốn phá vỡ giới hạn đó. Ông muốn tạo ra một ngoại lệ, đưa vẻ đẹp của hai nàng đến độ hoàn hảo, hiếm có.
Nếu vẻ đẹp của Thúy Vân là cái đẹp hiền từ, phúc hậu, trang nhã, đài các, khiến cho cỏ cây, hoa lá yêu mến mà phải “thua” phải “nhường”, phải thẹn thì vẻ đẹp của Thúy Kiều hiện lên muôn phần sắc sảo, mặn mà vượt trội:
“Kiều càng sắc sảo mặn mà
So bề tài sắc lại là phần hơn”
“Sắc sảo” là cái đẹp toàn vẹn, không chút khiếm khuyết, gây ấn tượng mạnh mẽ đối với cái nhìn của người khác. “Mặn mà” là cái đẹp của tâm hồn vừa nồng thắm của cung cách vừa sâu sắc của trí tuệ và tài năng. Nguyễn Du đã rất tài tình khi tạo được một “lực đẩy”, tiếp tục cho người đọc chiêm ngưỡng hai tuyệt phẩm của đất trời.
Không giống như Thúy Vân, Thúy Kiều có mang vẻ đẹp sắc xảo mặn mà hơn nhiều lần. Sắc xảo là cái đẹp của tư dung thể hiện qua khuôn mặt, ánh mắt, giọng nói,…
“Làn thu thủy, nét xuân sơn
Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh
Một hai nghiêng nước nghiêng thành
Sắc đành đòi một, tài đành họa hai”.
Ánh mắt nàng trong trẻo như mặt nước hồ thu (làn thu thủy) trong ngày gió lặng. Chân mày của nàng cong vút như dáng núi mùa xuân (nét xuân sơn) tràn đầy sức sống. Toàn thân nàng toát lên sức cuốn hút đến mê mị lòng người. Vẻ đẹp ấy đã khiến cho hoa ghen tức vì “thua thắm”, liễu hờn giận vì “kém xanh”.
Cũng là những hình ảnh thiên nhiên tượng trưng, ước lệ “làn thu thủy, nét xuân sơn”, cũng cỏ cây hoa lá xanh thắm mà tại sao gợi lên hình ảnh một người con gái đẹp đến vô cùng “mặn mà”, “sắc sảo” khiến cho người ta phải say đắm, nghiêng ngả. Miêu tả vẻ đẹp của Thúy Kiều, Nguyễn Du dùng một hệ thống ngôn ngữ trừu tượng hơn khiến cho vẻ đẹp của Thúy Kiều đạt đến độ siêu phàm, như có mà như không có, như hiện mà lại ẩn sâu:
“Làn thu thủy, nét xuân sơn
Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh”
Đôi mắt nàng trong sáng, long lanh hơn cả mặt nước hồ thu êm đềm, phẳng lặng. Nếu đem so sánh với nhau thì mặt nước hồ thu như lờ đục đi. Đôi lông mày nàng tươi đẹp, thanh tân, tràn đầy sức sống. Nếu đem so sánh với ngọn cỏ xanh rờn trên đỉnh núi mùa xuân thì cỏ xuân có phần phải nhạt đi. Nàng đẹp đến nỗi cỏ cây, hoa lá vốn là vật vô tri vô giác cũng phải sinh lòng ghen ghét đố kị vì không tươi thắm và đẹp đẽ bằng nàng. Sắc đẹp của nàng là sắc đẹp tột bậc của những trang giai nhân thủa trước. Liếc mắt nhìn một cái là làm cho nghiêng ngả thành người, liếc mắt nhìn cái nữa là làm cho mất cả nước người. Sắc đẹp ấy dẫu là bậc anh hùng, hào kiệt thì cũng phải xiêu lòng gục ngã.
Qua sự miêu tả của Nguyễn Du, hoàn toàn có thể khẳng định đó là một vẻ đẹp toàn bích, trác việt, ngoại hạng; một vẻ đẹp có sức quyến rũ và chinh phục lòng người. Và còn hơn thế nữa, đó là một vẻ đẹp chưa từng có ở trên đời: “Sắc đành đòi một, tài đành họa hai”. Điều này có nghĩa là nếu trên đời này, về sắc đẹp có thể tìm thấy người đẹp như Thúy Kiều thì về tài năng thực là không thể có ai hơn nàng. Nguyễn Du đã dành những từ ngữ đẹp nhất của mình dành tặng ca ngợi vẻ đẹp và tài năng của nhân vật Thúy Kiều. Sự biểu đạt ấy, tuy có phần ca ngợi quá mức nhưng không có nghĩa là không có lí.
Nghệ thuật nhân hóa (“hoa ghen” – “liễu hờn”) kết hợp với nghệ thuật nói quá (“Nghiêng nước nghiêng thành”) vừa có tác dụng gợi tả vẻ đẹp của Kiều; lại vừa có tác dụng dự đoán về số phận, cuộc đời của nàng. Bốn câu thơ thì hết ba câu Nguyễn Du dùng biện pháp liệt kê tiểu đối để đặc tả vẻ đẹp của nàng Kiều, khiến cho vạn vật trời đất sinh lòng ghen ghét đố kị. Vẻ đẹp ấy phải chăng như dự báo cuộc đời nàng sau này sẽ gặp biết bao đắng cay, ê chề, tủi nhục, bị người ta hãm hại, lừa gạt, vu oan, không giờ phút nào yên ổn:
“Hết nạn nọ đến nạn kia
Thanh lâu hai lượt, thanh y hai lần”.
Thúy Kiều sở hữu một vẻ đẹp vượt qua mọi giới hạn mà có lẽ phải có duyên cơ ta mới được chiêm ngưỡng. Thế nên, vẻ đẹp độc nhất vô nhị ấy khiến cho đất trời nảy sinh đố kị, lòng người ganh đua. Điều đó dự báo một cuộc đời trắc trở, đầy sống gió mà Kiều sẽ trải qua. Cuộc đời vốn đa đoan, tài năng và xinh đẹp không phải là tội lỗi nhưng lòng người khó đoán, mệnh số trắc trở. Quân tử đa nan, hồng nhan bạc mệnh cũng là lẽ thường tình. Đó cũng là điều mà tác giả muốn gửi gắm khi xây dựng nhân vật này.
Nếu như khi tả Vân, nhà thơ chỉ chú trọng vào khắc họa vẻ đẹp nhan sắc mà không chú trọng tới miêu tả tài năng và tâm hồn thì khi tả Kiều, nhà thơ chỉ tả sắc một phần, còn lại dành phần nhiều vào tài năng: “Sắc đành đòi một tài đành họa hai”. Thúy Kiều không chỉ đẹp mà còn là người con gái tài hoa, thông minh xuất chúng. Về sắc chỉ mình nàng là nhất, còn về tài họa may mới có một người bằng nàng nữa là hai:
“Thông minh vốn sẵn tính trời
Pha nghề thi họa, đủ mùi ca ngâm
Cung thương lầu bậc ngũ âm
Nghề riêng ăn đứt Hồ cầm một trương.”
Nàng đã đẹp mà còn được trời phú cho bản chất thông minh, thiên tư mẫn tiệp. Những thú tiêu dao cao quý của người xưa (cầm, kì, thi, họa) nàng đều thành thạo hơn người. Âm luật xưa nay nàng đều thấu rõ. Năm cung bậc trong âm luật (cung, thương, giốc trủy, vũ) xếp theo giọng đục trong, cao thấp nàng đều rất am tường. Lại thêm có tài trích âm tạo nên bản “Bạc mệnh” vô cùng tha thiết đến sầu não nhân gian. Khúc đàn ấy trăm vần thê lương, âm điệu ảo não khiến người nghe phải buồn bã, ủ ê, động lòng thương xót:
“Khi tựa gối, khi cúi đầu
Khi vò chín khúc, khi chau đôi mày”.
Có thể nói, nàng có tất cả các kĩ năng về nghệ thuật và ở lĩnh vực nào nàng cũng đạt đến tuyệt đỉnh. Thúy Kiều không chỉ là người con gái tài hoa, thông minh mà còn đa tình đa cảm, dễ dàng rung động trước những khổ đau, oan trái. Phải chăng, Nguyễn Du vì quá yêu mến nhân vật của mình mà đã dành cho nàng sự tôn vinh tột bậc đến thế?
Hãy để ý những từ ngữ Nguyễn Du dùng để miêu tả tài năng của Thúy Kiều. Khi thì ông rất mực đề cao “vốn sẵn tính trời”, “đủ mùi”, “làu”, “ăn đứt”, không ai sánh kịp. Khi thì ông lại nhún nhường khiêm tốn “pha nghề thi họa” nhưng thật ra lồng trong đó là cả một sự thán phục, nâng niu, trân trọng của nhà thơ trước tài năng hiếm có, vô song của một con người. Ở nàng Kiều đúng là một con người đa tài đa nghệ, mà tài nào cũng đạt đến mức phi thường, điệu nghệ khiến người ta phải nể, phải kính trọng, đúng như sau này Hoạn Thư mặc dù trong lòng ghen ghét, đố kị nhưng vẫn phải thừa nhận:
“Khen rằng gái lợp Thịnh Đường
Tài này, sắc ấy nghìn vàng chưa cân
Thật là tài tử giai nhân
Châu trần còn có Châu Trần cao hơn”
Nàng là con người tài sắc lại có phẩm hạnh sạch trong:
“Phong lưu rất mặc hồng quần
Xuân xanh xấp xỉ tới tuần cập kê
Êm đềm trướng rủ màn che
Tường đông ong bướm đi về mặc ai”
Nàng quả là người con gái tài mạo phong nhã rất mực quần hồng, xuân xanh đến tuổi quấn tóc, cài trâm nhưng hàng ngày vẫn vui sống êm đềm lặng lẽ nơi trướng rủ màn che, mặc cho bao kẻ bướm ong đi về dòm ngó nàng vẫn không bận tâm để ý. Người con gái đứng đắn, nề nếp gia phong, giữ gìn khuôn phép không phải là hạng gái lẳng lơ, liễu ngõ tường hoa, tầm thường dung tục.
Miêu tả bức chân dung của Thúy Kiều, Nguyễn Du đã vận dụng tài nghệ độc đáo. Ông không tả Thúy Kiều trước mà lại tả Thúy Vân là để muốn mượn nàng Vân làm cái phông nền để nổi bật nhan sắc mặn mà và tài năng hiếm có của Thúy Kiều. Nếu vẻ đẹp của Thúy Vân dường như đã đạt đến mức cao nhất mà tạo hoa ban tặng cho người phụ nữ thì Kiều mới là thật sự là tuyệt đỉnh của tài sắc, phá vỡ mọi khuôn khổ thường thấy từ trước đến nay. Bút pháp đòn bẩy được ảnh thơ vận dụng một cách nhuần nhuyễn, hết sức khéo léo. Thúy Kiều tuy xuất hiện sau mà muôn phần nổi bật, đẹp đẽ vô song.
Miêu tả hai người con gái đẹp mà mỗi người mỗi vẻ khác nhau. Nét bút chấm phá cũng rất linh hoạt lúc đậm, lúc nhạt. Tả Thúy Vân thì chỉ nghiêng về nhan sắc, tuyệt nhiên không nói tới tài năng. Tả Kiều thì chú trọng cả tài lẫn sắc nhưng có phần tả tài nhiều hơn sắc. Điều đó cho thấy quan niệm thẩm mỹ tiến bộ của Nguyễn Du về cai đẹp của con người không chỉ dừng lại ở hình thức bên ngoài, mà còn phải bao gồm cả cái đẹp trong tâm hồn, cái đẹp của tài năng đức hạnh. Phải là người đa tình đa cảm, tâm hồn dễ dàng rung động trước những khổ đau, bất hạnh, trước cái đẹp trong trời đất, cõi người thì Nguyễn Du mới trân trọng, thấu hiểu con người và lẽ đời đến vậy.
Tả sắc đẹp và tài năng của nhân vật để chuẩn bị, ngầm dự báo về cuộc đời, tương lai, số phận của nhân vật sau này, người ta gọi là lối viết phục bút. Qua đó nói lên thái độ trân trọng yêu thương của Nguyễn Du trước vẻ đẹp tài năng, phẩm hạnh của con người đồng thời thể hiện niềm thương cảm xót xa của ông dành cho những kiếp hồng nhan bạc mệnh chìm nổi truân chuyên, mà trong suốt cuộc đời ông không thể nào lí giải được. Thôi thì đành ngậm ngùi chua xót mà cho rằng đó là quy luật bù trừ khắc nghiệt của tạo hóa:
Đã cho lấy chữ hồng nhan
Làm cho cho hại, cho tàn, cho cân.
Đã đày vào kiếp phong trần
Sao cho sỉ nhục một lần mới thôi.
- Kết bài:
Trong sử sách xưa nay cũng có lắm người đẹp nhưng xinh đẹp. Nhưng xinh đẹp, tài năng và tâm hồn cao quý như Thúy Kiều thì chưa từng thấy bao giờ. Nhân vật Thúy Kiều kiểu nhân vật lý tưởng mà Nguyễn Du đã cố công xây dựng. Quan nhân vật, Nguyễn Du đề cao giá trị con người thường dân trong xã hội phong kiến. Đặc biệt là người phụ nữ. Đó là những con người có nhân phẩm cao đẹp, tài năng xuất chúng, khát vọng cao vời, ý thức cao độ về thân phận cá nhân,…nhưng lại không được nhận lấy cuộc sống xứng đáng mà đáng lẽ ra phải có.
