Mỗi truyện ngắn của Nguyễn Thành Long tương tự một trang đời, một mảng, một nét của cuộc sống chắt ra. Ta thường gặp ở Nguyễn Thành Long những nhận xét nho nhỏ, như nhắc khẽ người đọc” (Tô Hoài)
Theo em, nhận xét trên có đúng với truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long không ? Hãy phân tích truyện ngắn này để làm rõ ý kiến của em.
- Mở bài
Nguyễn Thành Long là một cây bút chuyên viết truyện ngắn. Tính cách ông đằm thắm, nhẹ nhàng như những gì ông viết. Ông đưa cả cuộc sống vào những trang văn. Nhận xét về truyện ngắn của Nguyễn Thành Long, Tô Hoài có ý kiến như sau “Mỗi truyện ngắn của Nguyễn Thành Long tương tự một trang đời, một mảng, một nét của cuộc sống chắt ra. Ta thường gặp ở Nguyễn Thành Long những nhận xét nho nhỏ, như nhắc khẽ người đọc”. Ý kiến ấy thật đúng với truyện ngắn “Lặng lẽ Sa pa” – một tác phẩm nhẹ nhàng, giàu chất thơ, khắc họa chân thực cuộc sống của con người ở chốn Sa Pa lặng lẽ, được Nguyễn Thành Lòng viết sau chuyến đi thực lên Lào Cai.
- Thân bài
Lặng lẽ Sa Pa tương tự một trang đời, một mảng, một nét của cuộc sống chắt lọc ra. Trong truyện, ta bắt gặp một trang đời, một mảng hoặc một nét của cuộc sống của miền Bắc trong giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội và chống chiến tranh phá hoại của giặc Mĩ. Đó là một họa sĩ già xin anh em ở cơ quan hoãn bữa tiệc tiễn ông vé hưu để đi “thực tế” một lần cuối ở Tây Bắc trước khi nghỉ công tác. Đó là một cô kĩ sư trẻ, lẩn đầu rời Hà Nội đi nhận công tác ở Lai Châu. Đó là một anh cán bộ trẻ làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu, đã mấy năm sống một mình trên đỉnh Yên Sơn, cao hai nghìn sáu trăm mét. Đó là người lái xe già hiếu khách, ân cần niềm nở.
Đó còn là mối thân tình giữa các con người đáng yêu, đáng mến ấy trong một lần gặp gỡ tình cờ trên một chuyến ô tô đi Tây Bắc; là mẩu chuyện lập chiến công của hai cha con anh thanh niên làm khí tượng; là việc làm thầm lặng kiên nhẫn của một ông kỉ sư ở vườn rau dưới Sa Pa, của một đồng chí nghiên cứu khoa học; là việc người họa sĩ già vẽ anh thanh niên làm khí tượng nhưng anh xin ông đừng vẽ vì còn những người khác xứng đáng được vẽ hơn.
Những tình cảm ấm áp, thắt chặt tình người. Đó là việc cô kĩ sư lén gửi làm kỉ niệm chiếc khăn mùi xoa nhưng anh thanh niên làm khí tượng lại vô tình đưa trả lại. Đó là những món quà của anh thanh niên làm khí tượng (củ tam thất cho vợ bác lái xe vừa ốm dậy, làn trứng, bó hoa tiễn người họa sĩ già, cô kĩ sư trẻ tiếp tục cuộc hành trình…).
Tất cả đều được chát lọc từ cuộc sống, vừa tinh tế, vừa đẹp. Đó là vẻ đẹp tâm hổn của những con người đáng yêu, đáng mến, làm việc hết mình và sống đầy tình nghĩa, không ồn ào mà thầm lặng. Những con người và việc làm đã kể ra ở trên cho ta thấy rõ điều đó.
Có một vài chi tiết tuy nhỏ nhưng lại có giá trị khắc họa sâu sắc tính cách và tôn vinh phẩm chất nhân vật, nếu không tinh thì dễ bỏ qua. Đó là hình ảnh “anh thanh niên đang nói dừng lại. Và tại sao họa sĩ cảm giác mình bối rối ? Vì nhác thấy người con gái nhỏ nhẻ, e lệ, đứng giữa các luống dơn, không cần hái hoa nữa, ôm nguyên bó hoa trong tay, lắng tai nghe ? Vì họa sĩ đã bắt gặp một điều thật ra ông vẫn ao ước được biết, ôi, một nét thôi đủ khẳng định một tâm hổn, khơi gợi một ý sáng tác, một nét mới đủ là giá trị một chuyến đi dài”. Đó là hình ảnh cô kĩ sư trẻ khi từ biệt: “Cô chìa tay ra cho anh nám, cẩn trọng, rõ ràng như người ta cho nhau cái gì, chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thảng vào mát anh – những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy”.
Đó là một vài nét chấm phá của cảnh sắc thiên nhiên núi rừng Sa Pa qua góc nhìn của người nghệ sĩ: “Nắng bây giờ bắt đầu lan tới đốt cháy rừng cây. Những cây thông chi cao quá đầu. rung tít trong nắng những ngón tay bàng bạc dưới cái nhìn bao che của những cây tử kinh thỉnh thoảng nhô cái đấu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng”. “Lúc bấy giờ nắng đã mạ bạc cả con đèo, đốt cháy rừng cây hừng hực như một bó đuốc lớn. Nắng chiếu làm cho bo’ hoa càng thêm rực rỡ và làm cho cô gái cảm thấy mình rực rỡ theo”.
Những vẻ đẹp của tâm hồn con người và cảnh sắc thiên nhiên được tái hiện trong tác phẩm bằng một ngôn ngữ hàm súc, trong sáng, thơ mộng: “Sau hai ngày, qua ngót bốn trăm cây số đường dài cách xa Hà Nội đứng trông mây mù ngang tầm với chiếc cầu vồng kia, bỗng nhiên gặp lại hoa dơn, hoa thược dược, vàng, tím, đỏ, hổng, phấn, tổ ong… ngay lúc dưới kia là mùa hè, đột ngột và mừng rỡ, quên mất e lệ, cô chạy đến bên người con trai đang cắt hoa. Anh con trai, rất tự nhiên như với một người bạn đã quen thân : trao bó hoa đã cắt cho người con gái, và cũng rất tự nhiên, cô đỡ lấy”. “Những cây thông… rung tít trong nắng những ngón tay bằng bạc…”. “Lúc bấy giờ nấng đã mạ bạc cả con đèo, đốt cháy rừng cây hừng hực như một bó đuốc lớn”. Tất cả dệt nên những sắc màu tươi đẹp trong tâm hồn người đọc về một Sa Pa tuy vắng lặng nhưng ấm áp.
Lặng lẽ Sa Pa có những nhận xét nho nhỏ, như nhắc khẽ người đọc. Đó là những nhận xét nhỏ rút ra từ những sự việc, cảnh đời đã trải qua lời của người họa sĩ già nói với cô kĩ sư trẻ: “Đối với một nghệ sỉ, trong cuộc đời, có hai hôi thích nhất : đó là hồi mình còn trẻ, và hồi này của tôi. Mình có thể năng nổ đi vẽ như thời thanh niên. Mình có thêm sự chín chắn hồi ấy mình chưa có”. “Đối với một người khao khát trời rộng, sự dứt bỏ một tình yêu nhiều khi lại nhẹ nhàng”.
Lời anh thanh niên làm khí tượng nói với người họa sĩ già và cô kĩ sư trẻ: “Xách đèn ra vườn (để làm nhiệm vụ trong đêm), gio’ tuyết và lặng im ở bên ngoài như chỉ chực đợi mình ra là ào ào xô tới. Cái lặng im lúc đó mới thật dễ sợ : nó như bị gió chặt ra từng khúc, mà gió thì giống những nhát chổi lớn muốn quét đi tất cả, ném vứt lung tung… Những lúc im lặng lạnh cứng mà lại hừng hực như cháy” khiến ta không ngừng suy nghĩ về trách nhiệm trong công việc mà chúng ta cần cố gắng hoàn thành tốt nhất trong cuộc đời mình. Anh phân trần vè công việc của mình một cách hóm hỉnh: “Công việc của cháu gian khổ thế đấy chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất. Con người thì ai mà chả “thèm” hở bác ? … Cháu bỗng dưng tự hỏi : cái nhớ xe, nhớ người ấy thật ra là cái gì vậy ? Nếu là nỗi nhớ phồn hoa đô thị thì xoàng…”. Anh khâm phục tinh thần làm việc của đồng nghiệp: “Ông kĩ sư (ở vườn rau dưới Sa Pa) làm cháu thấy cuộc đời đẹp quá”.
Từ những gì mắt thấy, tai nghe, ông họa sĩ cũng đã suy ngẫm: “Những điều suy nghĩ đúng đắn bao giờ cũng có những vang âm, khơi gợi bao điều suy nghĩ khác trong óc người khác, có sẵn mà chưa rõ hay chưa được đúng”. “Thanh niên bây giờ lạ thật ? Các anh chị cứ như con bướm. Mà đã mười một giờ, đến giờ “ốp” đâu ? Tại sao anh ta (anh thanh niên làm khí tượng) không tiễn mình đến tận xe nhỉ ?”.
Đối với cô gái, “những điều cô cùng nghe, cộng với những điều cô khám phá lấy trên hai trang sách hay đang đọc giở của người con trai (người thanh niên làm khí tượng) làm cô bàng hoàng… Một ấn tượng hàm ơn khó tả dạt lên trong lòng cô gái. Không phải chỉ vì bó hoa rất to sẽ đi theo cô trong chuyến đi thứ nhất ra đời. Mà vì một bó hoa nào khác nữa, bó hoa của những háo hức và mơ màng ngẫu nhiên anh cho thêm cô”.
Những lời nhận xét nhỏ đó như nhắc nhở người đọc hãy biết tự nhìn vào mình để sống tốt và sống đẹp hơn. (Những con người trong truyện tình cờ gặp nhau rồi lại chia tay nhau, ấy thế mà họ lại thân tình với nhau đến thế). Và nhìn vào mọi người để thấy hết vẻ đẹp trong những điều tưởng là nhỏ nhặt, dễ bỏ qua. Rồi sẽ làm gì, dù là một ý nghĩ tốt lành, một việc nhỏ, cho những người khác được vui hơn, hạnh phúc hơn.
- Kết bài:
Nguyễn Thành Long đã chắt lọc từ cuộc sống tạo nên những trang viết với một vài trang đời, mảng, nét của cuộc sống đẹp một cách tinh tế và thơ mộng. Qua những trang truyện Lặng lẽ Sa Pa, người đọc thú vị và thấm thìa trước “những nhận xét nho nhỏ” của nhà văn. Mỗi người đọc tự rút ra cho mình một vài lời khuyên (lời “nhắc khẽ”) lí thú và bổ ích. Thực ra, một vài trang đời, mảng, nét của cuộc sống cùng với “những nhận xét nho nhỏ, như nhắc khẽ người đọc” ấy, tuy nhẹ nhàng mà sâu sắc, tuy nhỏ mà không nhỏ một chút nào cả. Từ những “trang đời” đẹp và thơ mộng, Lặng lẽ Sa Pa nâng cao và mở rộng tâm hổn người đọc, hãy yêu thương và sống đẹp hơn.
Bài tham khảo:
Phân tích ý nghĩa và giá trị truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long
- Mở bài:
Nguyễn Thành Long là cây bút chuyên viết về truyện ngắn và ký. Nét đặc sắc trong truyện ngắn của ông là luôn tạo được hình tượng đẹp, ngôn ngữ giàu chất thơ, trong trẻo, nhẹ nhàng. “Lặng lẽ Sa Pa” là tác phẩm thành công nhất của Nguyễn Thành Long trong cuộc vận động viết về đời sống xây dựng và kiến thiết đất nước của nhân dân miền Bắc sau giải phóng.
- Thân bài:
Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa là kết quả của chuyến đi lên Lào Cai mùa hè năm 1970. Qua hình ảnh nhân vật anh thanh niên làm khí tượng thủy văn kiêm vật lí địa cầu trên đỉnh cao Yên Sơn, nhà văn đã ca ngợi những con người lao động thầm lặng cống hiến cho đất nước.
Không quá khoa trương, Nguyễn Thành Long nhẹ nhàng để cho nhân vật anh thanh niên hiện dần lên qua lời kể của bác lái xe, người đã gặp gỡ anh nhiều lần, với đoàn khách. Từ lời kể của bác lái xe, các vị khách bước đầu hình dung về chàng trai thú vị ấy. Thật không ngờ, bác lái xe nhiệt tình còn dẫn đoàn khách gặp gỡ anh thanh niên. Cuộc gặp gỡ tình cờ trên đỉnh Yên Sơn đã để lại trong lòng mọi người biết bao tình cảm tốt đẹp về anh thanh niên, về những con người đang thầm lặng cống hiến cho đất nước bằng đôi tay lao động và sự hi sinh của mình trên mọi miền đất nước.
Trước hết, anh thanh niên hiện len với những suy nghĩ đẹp giản dị mà sâu sắc của anh về công việc mà anh gắn bó. Một mình trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m, quanh năm chỉ “bốn bề cây cỏ” và núi rừng Sa Pa. Công việc của anh là “đo gió, đo mưa, đo nắng, đo chấn động mặt đất” nhằm phục vụ sản xuất, phục vụ chiến tranh. Công việc đòi hỏi phải tỉ mỉ, chính xác và có tinh thần trách nhiệm cao.
Anh đã vượt qua hoàn cảnh bằng lòng yêu nghề. Anh thấy được ý nghĩa cao quý của cồn việc thầm lặng. Khi kể về công việc, không tô đậm cái gian khổ mà lại nhấn mạnh niềm hạnh phúc khi công việc của mình gắn bó với cuộc sống sôi động dưới xuôi. Anh suy nghĩ: “khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi làm một mình được? Huống chi việc của cháu gắn liền với công việc của bao anh em đồng chí dưới kia. Công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn chết mất”. Công việc là niềm vui, là người bạn của anh.
Anh quan niệm về hạnh phúc thật giản dị nhưng hết sức cao đẹp. Đó là được lao động, được cống hiến hết mình cho đất nước. Anh thường nghĩ mình sinh ra làm gì? Mình đẻ ở đâu? Mình vì ai mà làm việc?… Công việc của anh là câu trả lời cho những câu hỏi đó. Chính công việc đã làm cho anh được hạnh phúc.
Dù đang sống một mình, nhưng anh tự hiểu mình cùng bao người khác làm việc, làm việc vì con người, vì cuộc sống, nên không còn thấy cô đơn. Âm thầm, anh đã gửi những thông số kỹ thuật chính xác về đài để góp phần dự báo thời tiết. Nhờ những con số đấy là mùa màng miền Bắc thuận lợi hơn. Đặc biệt anh thật sự hạnh phúc khi chiến công bộ đội biên phòng bắn rơi máy bay Mỹ tại Cầu Hàm Rồng có sự góp phần nhỏ bé của mình.
Anh là người có ý chí, nghị lực, tinh thần tự giác cao trong công việc. Công việc của anh là làm bạn với rừng xanh, mây trắng, gió tuyết, sương rơi để đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo trấn động mặt đất. Công việc ấy tuy đơn giản, tẻ nhạt nhưng anh phải làm việc trong những giờ giấc khó chịu. Có những đêm mưa tuyết và gió lạnh “nghe tiếng chuông báo thức reo, chỉ muốn đưa tay tắt đi”. Nhưng anh đã vùng dậy, chiến thắng chính bản thân mình để gửi về đài những con số chính xác. Anh là tấm gương về ý thức trách nhiệm, sự tự giác và tính kỷ luật lao động cao. Làm việc độc lập không người kiểm tra, anh đã chiến thắng chính bản thân. Một mình anh âm thầm lập chiến công về ý chí và nghị lực.
Sự cơi mở, chân thành thể hiện trong tình thân của anh đối với bác lái xe. Anh đào củ tam thất làm quà cho vợ bác lái xe vừa ốm dậy. Anh vui mừng đến luống cuống khi tiếp đón những người khách quí. Anh chân thành bộc lộ niềm vui một cách hồn nhiên, thành thật đến cảm động. “Anh nói to những điều lẽ ra người ta chỉ nghĩ”. Anh đếm từng phút vì sợ mất hết 30 phút gặp gỡ quý báu: ” trời ơi chỉ còn có 5 phút”. Khi chia tay, anh xúc động đến nổi “phải quay mặt đi, không dám tiễn khách ra xe dù chưa đến giờ “ốp”.
Anh còn là người khiêm tốn và thành thực. Anh tự nhận thấy công việc và sự đóng góp của mình vô cùng bé nhỏ. Khi người hoạ sĩ vẽ chân dung anh, anh nói: “không, bác đừng vẽ cháu. Để cháu giới thiệu cho bác những người xứng đáng hơn cháu rất nhiều”. Anh kể về ông kĩ sư vườn rau, anh cán bộ nghiên cứu sét, người thanh niên trên đỉnh Pan- xi – phăng,… Anh kể về họ với tất cả sự say mê hào hứng và lòng cảm phục, chân thành. Mỗi suy nghĩ của anh đều thấm đẫm tình yêu con người, cuộc sống, mến yêu và tự hào với mảnh đất mà mình đang sống.
- Kết bài:
Nguyễn Thành Long đã rất thành công khi xây dựng cốt truyện đơn giản, xoay quanh một tình huống không có gì gây cấn nhưng chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc. Từ câu chuyện về anh thanh niên, ta còn biết được nhiều câu chuyện của bao người khác, sự nảy nỏ tình cảm mới trong lòng các vị khác. Ý nghĩa câu chuyện có sức lan tỏa mãnh liệt không chỉ đối với đoàn khách mà cả trong lòng người đọc. Cách xây dựng nhân vật chân dung, nhân vật được ghi lại được đánh giá qua những cảm nhận trực tiếp nhưng không hề nhạt nhòa bởi được khắc họa qua nhiều điểm nhìn và miêu tả tinh tế. Ngôn ngữ giản dị, có kết hợp giữa yếu tố trữ tình, nghị luận và tự sự, đi sâu vào đọc thoại nội tâm của nhân vật (ông họa sĩ) đã tạo nên sức cuốn hút và độ trầm sâu của tác phẩm này.
