Thuyết minh về danh nhân Lương Văn Chánh.
- Mở bài:
Phú Yên trước đây là vùng giao tranh ác liệt của các tập đoàn phong kiến nước ta. Nơi đây núi non hiểm trở, vùng đất thiêng liêng đã ghi danh nhiều anh hùng hào kiệt. Có thể coi anh hùng Lương Văn Chánh là người đã khai hoang mở cõi vùng đất này.
- Thân bài:
Lương Văn Chánh là một võ quan nhà Lê và là người có công với sự nghiệp chiêu tập lưu dân khai khẩn, mở mang và phát triển vùng đất Phú Yên. Ông sinh khoảng thập niên 40 của thế kỉ thứ XVI, quê ở làng Tào Sơn, xã Ngọc Lĩnh, huyện Tĩnh Gia, Thanh Hóa. Năm 1558, Lương Văn Chánh đã theo Nguyễn Hoàng vào Thuận Hoá. Đến năm 1578, Lương Văn Chánh đem quân tiến đến sông Đà Diễn (hay Đà Rằng) đánh chiếm thành Hồ của Champa. Nhờ chiến công đó, ông được thăng Đặc tiến Phụ quốc Thượng tướng quân. Sau đó ông được giao trông coi huyện Tuy Viễn, trấn An Biên (giờ thuộc tỉnh Bình Định).
Đến năm 1597, ông Lương Văn Chánh đang là Tri huyện Tuy Viễn, trấn An Biên, nhận sắc lệnh của chúa Nguyễn Hoàng đưa chừng 4.000 lưu dân vào khai khẩn vùng đất phía nam của Đại Việt từ đèo Cù Mông đến đèo Cả (địa bàn tỉnh Phú Yên ngày nay). Ông cùng lưu dân từng bước khẩn hoang, lập ấp, từng bước tạo nên những làng mạc đầu tiên trên châu thổ sông Đà Diễn, sông Cái. Ông mất ngày 19.9 năm Tân Hợi (1611) tại thôn Long Phụng, thuộc xã Hòa Trị ngày nay và được nhân dân an táng, lập đền thờ nhớ ơn và suy tôn ông là Thành Hoàng. Từ đó trở về sau, ông được triều đình phong cho nhiều tước vị cao quý. Tước vị cuối cùng ông được phong là Dực bảo trung hưng thượng đẳng thần.
Mộ Lương Văn Chánh nằm trên một gò cao, quay mặt ra phía sông Bến Lội, hướng về núi Chóp Chài. Đền thờ Lương Văn Chánh nằm ở địa hình thông thoáng, phía trước là sông Bến Lội, phía sau là núi Cấm. Trong khuôn viên còn có cây bồ đề cổ thụ cành lá xum xuê, che mát cả một góc đền, được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận là cây Di sản Việt Nam năm 2014.
Để tưởng nhớ người có công khai hoang vùng đất Phú Yên, hàng năm, nhân dân địa phương tổ chức cúng tế, chăm lo giữ gìn, tôn tạo khu mộ và đền thờ Lương Văn Chánh. Với tầm vóc của một di tích lịch sử, Bộ VHTT đã công nhận khu mộ và đền thờ Lương Văn Chánh là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
- Kết bài:
Mảnh đất Phú Yên đã tồn tại trước đó rất lâu. Nhưng có thể nói, từ thời kì Lương Văn Chánh vào khai hoang mở cõi, trị thủy thì vùng đất này mới trở nên yên bình và thịnh vượng. Đối với Phú Yên, Lương Văn Chánh là một công thần. Người Phú Yên đời đời ghi nhớ công ơn của ông.
