Di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh Vườn Quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng tỉnh Quảng Bình.
- Mở bài:
Trong các vườn quốc gia ở Việt Nam, Phong Nha Kẻ Bàng tỉnh Quảng Bình là vườn quốc gia lớn nhất, đa dạng nhất, độc đáo nhất và được bảo tồn tốt nhất ở nước ta.
- Thân bài:
Vườn quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng nằm ở phía Bắc dãy núi Trường Sơn, thuộc địa phận các xã Tân Trạch, Thượng Trạch, Phúc Trạch, Xuân Trạch và Sơn Trạch thuộc huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình.
Vườn Quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng được thành lập năm 2001, có tiền thân là khu rừng đặc dụng Phong Nha. Đây là khu rừng đặc dụng đầu tiên của tỉnh Quảng Bình nhằm bảo tồn hệ sinh thái rừng nguyên sinh trên núi đá vôi gắn liền với các di tích lịch sử của dân tộc Việt Nam.
Dãy núi đá vôi Phong Nha Kẻ Bàng là hoang mạc đá vôi lớn nhất thế giới. Đó là kết quả tiến hóa tự nhiên cách đây gần 400 triệu năm. Quá trình tạo sơn phức tạp đã tạo cho Phong Nha Kẻ Bàng địa thế hiểm trở, ẩn chứa một quần thể hang động kỳ vĩ, những tượng thạch nhũ đẹp nhất và những dòng sông tối ngầm dài nhất thế giới. Năm 1920, khu vực này được biết đến với những hang động nổi tiếng và được người Pháp tổ chức khai thác du lịch từ năm 1937. Gần đây, Đoàn thám hiểm Hang động Hoàng gia Anh phối hợp với Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội, đã tìm kiếm và khám phá thêm nhiều hang động mới.
Bao quanh khối đá vôi là các tầng địa hình phi carbonat, là điều kiện thu nước tốt cho khối đá vôi hình thành hang động, đồng thời tăng tính đa dạng sinh học trong khu vực. Hệ thống hang động Phong Nha Kẻ Bàng thuộc loại cổ nhất Đông Nam Á, được hình thành do các đứt gãy kiến tạo trong kỷ Đệ Tam khoảng 35 triệu năm trước, đồng thời với pha tách giãn hình thành Biển Đông. Hệ thống hang động ở đây được phát triển trên một khối đá vôi lớn nhất Đông Nam Á.
Khu Phong Nha Kẻ Bàng có một quần thể hơn 300 hang động lớn nhỏ phong phú, kỳ vỹ được mệnh danh là “vương quốc hang động”, nơi tiềm ẩn nhiều điều kỳ lạ và hấp dẫn, là thiên đường cho các nhà khoa học hang động, các nhà thám hiểm và du lịch. Các hang động này có thể chia thành ba hệ thống chính: hệ thống động Phong Nha, hệ thống hang Vòm và hệ thống hang Rục Mòn. Tất cả đều là những kì quan, tuyệt cảnh hiếm có trên trái đất.
Sự phong phú của địa chất, địa mạo đã tạo cho Phong Nha Kẻ Bàng có 15 kiểu sinh cảnh rộng lớn, với 10 kiểu thảm thực vật quan trọng. Độ che phủ của rừng đạt tới 93,57%, trong đó diện tích rừng nguyên sinh đạt trên 83,74%, lớn nhất trong các khu bảo tồn thiên nhiên ở Việt Nam.
Phong Nha Kẻ Bàng chứa đựng tính đa dạng của các hệ sinh thái tự nhiên, bao gồm rừng trên núi đá vôi, rừng trên núi đất và vùng chuyển tiếp, sông suối, hang động và các hệ sinh thái thứ sinh. Tại đây có rừng tự nhiên trên núi đá vôi chiếm diện tích lớn nhất trong các khu rừng trên núi đá vôi ở Việt Nam. Đặc biệt, ở đây tồn tại kiểu rừng kín thường xanh nhiệt đới trên núi đá vôi, độc đáo nhất ở Việt Nam và trên thế giới. Nơi đây đã phát hiện rừng cây “bách xanh núi đá” trên núi đá vôi, đã được xác định là loài mới và đặc hữu trên núi đá vôi của Việt Nam, cũng là kiểu rừng duy nhất trên thế giới có tầm quan trọng đặc biệt toàn cầu. Ngoài ra, sông suối trên núi đá vôi và 36 hang động trong khu vực Phong Nha Kẻ Bàng cũng là sinh cảnh hết sức độc đáo.
Những giá trị nổi bật trong quá trình phát triển về địa chất, địa mạo, khí hậu, thủy văn đã tạo môi trường lý tưởng cho đa dạng sinh học và giúp Phong Nha Kẻ Bàng trở thành một trong 200 trung tâm có giá trị đặc biệt về đa dạng sinh học trên thế giới. Phong Nha và Kẻ Bàng được Tổ chức Bảo tồn Chim quốc tế đánh giá là 2 trong số 60 vùng chim quan trọng của Việt Nam.
Nơi đây vẫn còn lưu trữ rất nhiều các loài thực vật và động vật được ghi trong Sách đỏ Việt Nam, có giá trị kinh tế và khoa học cao đang bị đe dọa nguy cấp ở mức toàn cầu, như voọc Hà Tĩnh, chà vá chân nâu, vượn đen má trắng, hổ, sao la, sóc bay đen trắng, chó sói, gà lôi, rùa… Đặc điểm về vị trí địa lý tạo cho Phong Nha Kẻ Bàng trở thành địa điểm quan trọng đối với công tác bảo tồn các loài sinh vật đặc hữu hiếm có ở Việt Nam và trên thế giới.
Cũng tại khu vực địa lý – lịch sử đặc biệt này, vào đầu thế kỷ XX, các nhà thám hiểm và học giả Anh, Pháp phát hiện một số di tích Chăm, Việt cổ, như bàn thờ của người Chăm, chữ của người Chăm khắc trên vách đá, gạch, tượng đá, tượng Phật, mảnh gốm và nhiều bài vị… Có thể dấu tích nhiều mảnh thân và miệng các bình gốm có tráng men của Chăm với các mảnh gốm thô sơ có lõi đen, có vòng phân miệng loe rộng so với thân, tạo một góc gần vuông ở hang Bi Ký trong động là một thánh đường của Chăm từ thế kỷ IX – XI. Ngoài ra còn có các gốm hoa văn miệng hình cánh sen, màu xanh ngọc, màu lông thỏ hồng nhạt… Ngoài ra, khu vực này còn là nơi đang bảo tồn những bản sắc văn hóa của hai tộc người có dân số ít nhất ở Việt Nam và trên thế giới, đó là người Arem và người Rục.
Khu vực rừng Phong Nha Kẻ Bàng cũng là nơi hiện còn lưu lại nhiều dấu tích lịch sử oai hùng từ thời kháng chiến chống Mỹ, như đường mòn Hồ Chí Minh (Đông Trường Sơn), các di tích hang Tám cô, hang Chín tầng, bến phà Nguyễn Văn Trỗi, các kho hàng hoá trong hệ thống hang động ở Tuyên Hoá, Minh Hoá… Động Phong Nha có một thời được bộ đội Đoàn 559 dùng làm nơi cất giấu hàng hoá, những chiếc phà sắt để vận chuyển xe, hàng ra tiền tuyến.
Trong khu vực vường quốc gia có 3 dân tộc chính là Kinh, Bru – Vân Kiều và Chứt. Đời sống của người Chứt và Bru – Vân Kiều có nhiều sắc thái văn hoá đặc sắc, cho đến nay họ còn lưu giữ nhiều đặc điểm sinh hoạt của thời nguyên thuỷ. Mỗi tộc người trong vùng đều có những tập quán sinh sống và bản sắc văn hoá như: Lễ Đập trống của người Ma Coong, hát Tuồng bội của người Kinh ở Khương Hà… Văn hoá vật thể và phi vật thể của họ là đối tượng nghiên cứu của nhiều khoa học và đồng thời là địa chỉ hấp dẫn của loại hình du lịch văn hoá dân tộc ít người ở vùng Phong Nha-Kẻ Bàng.
Tháng 7 năm 2003, Vườn Quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng đã được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới. Các nhà khoa học khẳng định rằng, Vườn Quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng còn nhiều tiềm ẩn về đa dạng sinh học cho công tác nghiên cứu khoa học.
- Kết bài:
Vườn Quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng là một di tích và danh thắng hội tụ được nhiều giá trị nổi bật. Chính những giá trị này đã mang lại cho Phong Nha Kẻ Bàng một sự hấp dẫn đặc biệt riêng. Vì vậy, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Vườn Quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng là di tích quốc gia đặc biệt
