TỐT-TÔ-CHAN (TOTTO-CHAN) BÊN CỬA SỔ: KHI TRẺ CON LỚN LÊN TRONG TÌNH THƯƠNG
(Theo Phạm Ngọ)
Ra đời cách đây gần 40 năm, Tốt-tô-chan bên cửa sổ đã trở thành một hiện tượng văn học Nhật Bản với số lượng phát hành kỉ lục 4,5 triệu bản trong năm đầu tiên. Khi đến Việt Nam, Tốt-tô-chan bên cửa sổ cũng trở thành quyển sách gối đầu giường của rất nhiều thiếu nhi.
Lớp học của những toa tàu.
Tốt-tô-chan bên cửa sổ là tự truyện về quãng đời tiểu học của nữ tác giả Ku-rô-gia-na-ghi Tét-su-kô (Kuroyanagi Tetsuko). Từ một bài tiểu luận về trường Tô-mô (Tomoe) của Tét-su-kô trên một tạp chí, các biên tạp viên đã đề nghị bà viết thành sách. Tuy nhiên, phải mất đến hai mươi năm, Tét-su-kô mới viết xong cách chương của quyển truyện thiếu nhi này và đăng trên các số từ tháng 2/1979 đến tháng 12/1980 của Tạp chí Người phụ nữ trẻ. Sau đó, bà còn cất công chọn lựa các bức tranh thiếu nhi của cố họa sĩ I-qua-sa-ki Chi-hi-rô (Iwasaki Chihiro) để minh họa cho tác phẩm của mình. Và những bức tranh ấy đã trở thành một phần không thể thiếu của tác phẩm.
Ngôi trường Tô-mô mà Ku-rô-gia-na-ghi Tét-su-kô giới thiệu trong sách do thầy hiệu trưởng Kô-ba-gia-sơ-ki Sô-sa-ki (Kobayaski Sosaku) thành lập từ năm 1937 và bị thiêu rụi trong chiến tranh vào năm 1944. Ngôi trường ấy thật đặc biệt với các lớp học được thiết kế nằm trong toa tàu điện cũ, cùng những phương pháp giáo dục đổi mới so với bối cảnh nước Nhật trước Chiến tranh Thế giới thứ hai. Tác giả Ku-rô-gia-na-ghi Tét-su-kô đã “hóa thân” thành Tốt-tô-chan, một cô bé vừa vào học lớp Một được vài ngày đã bị cho thôi học vì quá hiếu động, làm ảnh hưởng đến các bạn khác. Mẹ của Tốt-tô-chan buộc phải đưa em đến trường Tô-mô.
“Bên cửa sổ” là một thành ngữ phổ biến ở Nhật, được dùng để chỉ những người đang ở trên mép cửa, sắp bị đẩy ra đường. Đây cũng chính là hoàn cảnh của Tốt-tô-chan: bị hắt hủi, xa lánh ở ngôi trường đầu tiên. Với Ku-rô-gia-na-ghi Tét-su-kô, tựa truyện còn có ý nghĩa là “cửa sổ của hạnh phúc”, “một thiên đường mới” sẽ mở ra cho cô bé Tốt-tô-chan.
“Ước mơ của các em còn lớn hơn kế hoạch của cô giáo”.
Có lẽ, điều thú vị nhất ở ngôi trường Tô-mô là các em nhỏ luôn được thầy hiệu trưởng Kô-ba-gia-sơ-ki và các giáo viên tôn trọng, lắng nghe. Ngay từ buổi đầu tiên đến trường, gặp thầy hiệu trưởng, cô bé hiếu động Tốt-tô-chan đã không phải trả lời những câu hỏi theo khuôn khổ, ngược lại, em được thầy khuyến khích kể bất cứ chuyện gì mình thích. Buổi kể chuyện kéo dài gần bốn tiếng ấy đã để lại cho Tốt-tô-chan cảm giác yên tâm, đầm ấm và hạnh phúc, khiến em muốn mãi mãi ở bên thầy.
Từ đây, hành trình đến trường của Tốt-tô-chan trở thành những ngày tháng thú vị, không còn bị mọi người chê trách như ở trường cũ. Trường Tô-mô khuyến khích học sinh vui chơi bên cạnh việc học. Không có đồng phục, hiệu trưởng yêu cầu phụ huynh cho trẻ mặc các bộ đồ cũ, thoải mái để các em vui chơi mà không sợ bị lấm bẩn hay làm rách quần áo. Ngôi trường đó cũng không bó buộc học sinh phải ngồi một chỗ suốt năm học và cũng không có thời khóa biểu cố định mỗi ngày. […] Sau giờ học buổi sáng là những buổi chiều đi dạo, hái rau, vẽ tranh, nghe thầy cô kể chuyện, ca hát. Quả là một ngôi trường đáng mơ ước. Thầy Kô-ba-gia-sơ-ki luôn nói với các giáo viên: “Không được gò bó các em vào kế hoạch của cô giáo. Phải cho các em vui chơi thoải mái trong thiên nhiên. Ước mơ của các em còn lớn hơn nhiều kế hoạch của cô giáo”.
“Con thật là một cô bé ngoan”.
Bài học lớn mà Ku-rô-gia-na-ghi Tét-su-kô nhận được khi theo học ở ngôi trường của những toa tàu là tình yêu và sự kết nối với thiên nhiên. Sau giờ học, học sinh theo thầy cô lên ngọn đồi cạnh trường để khám phá cây, cỏ hay đến một khuôn viên xanh mát của ngôi chùa cổ kính,… Sau mỗi niên khóa là những chuyến vui chơi ở cùng biển hay suối nước nóng để khám phá thiên nhiên. Ngay cả trong buổi ăn trưa của các em, thầy hiệu trưởng cũng đưa thiên nhiên vào với cách diễn đạt đơn giản, chia thức ăn thành các món của đất và biển. Đây là cách để phụ huynh chuẩn bị bữa ăn vừa đủ chất dinh dưỡng vừa giúp học sinh có thêm kiến thức một cách sinh động.
Như chia sẻ của tác giả: “Thầy hiệu trưởng lúc nào cũng canh cánh trong lòng nỗi lo là làm thế nào để người lớn nuôi dưỡng được những tổ chất bẩm sinh ở trẻ em mà không phá hỏng chúng. […] Chính vì thế, xuyên suốt câu chuyện, độc giả thường gặp nhiều chuyện xảy ra hằng ngày ở trường Tô-mô thể hiện tinh thần này. Ngay cả với chuyện rất lớn như Tốt-tô-chan lật tung nhà vệ sinh để tìm chiếc ví, thầy hiệu trưởng vẫn tin tưởng em sẽ giải quyết ổn thoả, trả lại mọi thứ như cũ thay vì can ngăn hay la mắng, tức giận. Dù không tìm được chiếc ví nhưng đêm đó Tốt-tô-chan cảm thấy rất vui vì thầy đã tin tưởng, coi mình như một người lớn.
Lời khen tặng “con là một cô bé ngoan” của thầy hiệu trưởng đã là động lực để cô bé Tốt-tô-chan trở thành một người thành công và hạnh phúc. “Nếu tôi không đến trường Tô-mô và gặp ông Kô-ba-gia-sơ-ki thì rất có thể tôi sẽ bị coi là “một cô bé hư” đầy mặc cảm và nhút nhát”, bà chia sẻ.
“Sức lan toả của cuốn sách”.
Sau khi xuất bản lần đầu vào năm 1981, cuốn sách đã gây được tiếng vang lớn không chỉ ở Nhật Bản mà còn trên toàn thế giới. Tính đến năm 2001, tổng số bản sách bán ra ở Nhật đã lên đến 9,3 triệu bản, Tốt-tô-chan bên cửa sổ trở thành một trong những cuốn sách bán chạy nhất trong lịch sử ngành xuất bản nước này. Cuốn sách đã được dịch ra 35 thứ tiếng (Anh, Pháp, Đức, Hàn Quốc, Trung Quốc,…).
Năm 1988, cuốn sách Tốt-tô-chan bên cửa sổố đến với độc giả Việt Nam với sự đồng ý của chính tác giả, khi ấy đang là Đại sứ thiện chí của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc đến thăm Việt Nam. Bản dịch đầu tiên của Phí Văn Gùng và Phạm Duy Trọng có tên Tốt-tô-chan cô bé ngồi bên cửa sổ. Không chỉ là một quyển truyện dành cho thiếu nhi, cuốn sách dường như dành cho mọi người, mở ra những cách nhìn mới về giáo dục trẻ em.
(Ngữ văn 8, tập 2, Chân Trời Sáng Tạo)
Soạn bài:
