Ý nghĩa nhan đề truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”.
Nguyễn Thành Long lại đặt tên cho thiên truyện của mình là “Lặng lẽ Sa Pa” là mọt dụng ý nghệ thuật độc đáo. Sa Pa – nơi heo hút trong sương mù tận phía bắc của Tổ Quốc – nhưng lại là trung tâm của sự chú ý, kiếm tìm của con người. Trong cái lặng im của Sa Pa, dưới những dinh thự của Sa Pa, Sa Pa mà chỉ nghe tên, người ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi; luôn có những người làm việc hăng say cho đất nước”.
Nhan đề truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” gợi về những năm 1970, nước ta vừa chống Mỹ cứu nước, vừa xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đặc biệt, cuộc sống sản xuất, chiến đấu của miền Bắc lúc đó đã trở thành bối cảnh trực tiếp sản sinh những tác phẩm văn chương có giá trị như “Lặng lẽ Sa Pa”. Ở đó, các hình tượng đều tỏa sáng một tinh thần lạc quan và chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Thật là nhầm lẫn nếu chỉ nghĩ rằng Sa Pa là nơi an dưỡng, nghỉ ngơi. Nguyễn Thành Long đã cho thấy rõ hơn một Sa Pa có những con người lao động nhiệt tình, hăng say, luôn sống hết mình cho Tổ Quốc. Tác giả đã rất thành công trong việc phản ánh hiện thực này.
Tập trung và rõ nét nhất là hình tượng anh thanh niên – một chàng trai hai mươi bảy tuổi, làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu trên đỉnh Yên Sơn cao 2.600m. Một mình anh sống tách biệt nơi núi cao, rét mướt, sương tuyết đầy khó khăn thử thách vậy mà anh vẫn hoàn thành nhiệm vụ tốt đẹp. Làm được điều đó, anh phải có một bản lĩnh vững vàng lắm.
Càng đi sâu vào cuộc sống của anh, người đọc càng thêm mến phục, tin yêu anh hơn không chỉ ở nhiệt tình cách mạng, ở sự cống hiến vô tư cho đất nước mà còn ở tấm lòng nhân ái, cởi mở và một tâm hồn say mê nghệ thuật và khoa học. Một mình trên đỉnh núi, mọi ngày bốn lần vào “ốp” để góp phần dự báo thời tiết. Nếu không ý thức được trách nhiệm đối với công việc, người ta sẽ thấy tẻ nhạt và nhàm chán, sẽ bị bao nhiêu nhu cầu đời thường lôi kéo… Nhưng với anh công việc là niềm hào hứng đầy thú vị: “công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ rất nó đi cháu buồn chết mất”. Lạ nữa là anh không hề thấy mình cô độc, vì “mình với công việc là đôi” .
Bên cạnh anh luôn có một người bạn lớn: đó là sách. Thời gian rỗi ở trên đỉnh núi anh đã sử dụng vào việc hữu ích. Anh trồng hoa, trồng cây thuốc, chăn nuôi gà và đọc sách nên cuộc sống của anh trở nên phong phú và đầy ý nghĩa tích cực. Chính suy nghĩ không bao giờ thấy mình đơn độc mà luôn gắn liền với bao nhiêu con người như mình đã giúp anh yên tâm và say mê làm việc hơn.
Ông họa sỹ cứ tưởng tượng về một căn nhà luộm thuộm… thì lại bắt gặp một vườn hoa đù sắc màu, một căn nhà gọn gàng ngăn nắp với rất nhiều sách, chứng tỏ chủ nhân phải tháo vát khéo léo, sống nền nếp và nhất là phải có tâm hồn khoáng đạt, yêu thiên nhiên, yêu đời lắm.
Nguyễn Thành Long không quên những chi tiết nhỏ nhặt, ý nhị, bồi đắp cho nhân vật của mình một cách khéo léo: một gói tam thất, một bó hoa tươi, một làn trứng, một ánh mắt vui mừng, một cái bắt tay lưu luyến, một lời tự bộc bạch chân thành… của anh thanh niên, càng làm cho ta mến yêu anh bởi tấm lòng nhân ái, cởi mở đến hồn hậu.
Anh thanh niên trẻ tuổi ấy lại là người hét mực khiên tốn và chân thành. Khi anh thây ông họa sỹ vẽ mình, anh bảo: “Không, không đừng vẽ cháu! Để cháu giói thiệu những người khác đáng cho bác vẽ hơn”. Anh ít nghĩ đến mình, chi nghĩ đến người khác và thành tích người khác. Anh đã giới thiệu hai ông kỹ sư dưới Sa Pa… Những chi tiết bình thường đó cứ bồi đắp mãi cho tới một lúc ta bông thấy hình tượng anh thanh niên trở nên đẹp đẽ; phi thường đáng để người ta ngưỡng mộ.
Nhan đề truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” làm nổi lên mặt đối lập giữa cái con người nghĩ và cái con người nhìn thấy nơi Sa Pa. Sa Pa – nơi chỉ nghe tên người ta đã nghĩ đến chuyện nghi ngơi thì dưới ngòi bút Nguyễn Thành Long, Sa Pa hiện ra với hình tượng anh thanh niên sống và làm việc hết mình – Sa Pa quả là không lặng lẽ chút nào, mà không phải chỉ có thế, ta còn bắt gặp ông kỹ sư nông nghiệp ở vườn su hào, say mê làm việc để “củ su hào nhân dân miền Bắc ăn được to hơn, ngọt hơn”, hại còn ông kỷ sư làm bản đồ sét, say mê tim tòi cống hiến “suốt mười một năm không một ngày xa cơ quan, không đi đến đâu mà tìm vợ. Đồng chí cứ sợ nhỡ có sét lại vắng mặt mình”.
Ông họa sỹ già cũng phải xúc động sửng sốt trước những vẻ đẹp này, mà cây cọ lão luyện cũng e là bất lực. Nhưng đó lại chính là “một trang đời, một mảng, một nét của cuộc sống chắt lọc ra” (Tô Hoài) nên ông đã “chấp nhận thử thách”. Hình tượng hai ông kỹ sư chỉ được nói đến trong vài dòng truyện, vậy mà họ vẫn có một sức sống riêng, bởi vì họ hoàn toàn đồng điệu với anh thanh niên. Bàn tay và khối óc của họ cũng cống hiến hết mình cho đất nước, cũng một lòng nhiệt tình lao động, say mê khoa học như anh thanh niên trên đỉnh Yên Sơn. Và thế là, rất tự nhiên, một Sa Pa “có những người lảm việc và lo nghĩ như vậy cho đất nước” đã hiển hiện trong lòng người đọc. Vẻ đẹp cuộc sống cứ cất cánh từ thiên truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” rất tự nhiên và giản dị như chính cuộc sống vậy.
Với nhan đề truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” Nguyễn Thành Long đã đem đến cho người đọc những liên tưởng thú vị, đầy chất thơ. Mới đầu là về một Sa Pa – thành phố trong sương thơ mộng, với những đoạn tả phong cảnh rất tinh tế. Sa Pa quả là có như vậy. Nhưng sau đó người ta dần dần khám phá ra một bình diện khác. Bên trong cái lặng lẽ thơ mộng ấy là cả một nhịp điệu sống, làm việc cống hiến hết sức sôi động, khẩn trương của những con người bình thường mà cũng rất phi thường cao cả. Đúng như nhà văn Hoài Anh nhận xét: “Sa Pa không phải là nơi yên tĩnh. Bên dưới sự yên tĩnh ấy người ta làm việc”.
Gấp lại truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”, lòng ta cứ xao xuyến, vấn vương trước vẻ đẹp của những con người, trước những tình cảm chân tình, nồng hậu trong một cuộc sống đầy tin yêu. Viết về một mảng hiện thực trên miền đất Sa Pa trong giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội và chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mĩ, thiên truyện như muốn nói với ta rằng: bên trong vẻ lặng lẽ của núi rừng, cuộc sống ở đây chứa đựng bao vẻ đẹp đáng yêu, đang có không ít sự hi sinh thầm lặng. Dù được miêu tả nhiều hay ít, trực tiếp hay gián tiếp, nhân vật nào của “Lặng lẽ Sa Pa” cũng hiện lên với nét cao quý đáng khâm phục. Trong đó, anh thanh niên làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu nhân vật chính của tác phẩm đã để lại cho chúng ta nhiều ấn tượng khó phai mờ.
