»» Nội dung bài viết:
Đọc hiểu văn bản:
Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu
(Trần Tế Xương)
* Nội dung chính: Văn bản miêu tả tình trạng thảm hại của kỳ thi năm Đinh Dậu (1897), đồng thời thể hiện sự đau đớn, xót xa của nhà thơ đối với tình cảnh hiện thực nhốn nháo và bất ổn của xã hội thực dân nửa phong kiến.
I. Trước khi đọc.
Câu hỏi 1. Nhà nước phong kiến xưa tổ chức các kì thi cho sĩ tử tham gia nhằm mục đích gì?
Trả lời:
– Nhà nước phong kiến xưa tổ chức các kì thi cho sĩ tử tham gia nhằm chọn ra những người tài giỏi để phục vụ đất nước.
Câu hỏi 2. Sau cuộc thi (thể thao, nghệ thuật, giáo dục…) thường sẽ có một buổi lễ xướng danh và trao giải. Mục đích của lễ xướng danh là gì?
Trả lời:
– Mục đích của lễ xướng danh là khen ngợi những người có tài, đỗ đạt cao đồng thời tuyên truyền để các thế hệ sau học tập, rèn luyện và noi theo.
II. Đọc văn bản.
1. Theo dõi: Các chi tiết miêu tả con người và khung cảnh lễ xướng danh.
Trả lời:
– Con người: Luộm thuộm sĩ tử vai đeo lọ
– Khung cảnh: Trường Nam thi lẫn với trường Hà; quan trường miệng thét loa.
2. Chú ý: Sự xuất hiện của các nhân vật người nước ngoài trong kì thi.
Trả lời:
Các nhân vật nước ngoài: quan sứ và mụ đầm.
III. Sau khi đọc.
Câu 1. Bố cục bài thơ gồm mấy phần. Đó là những phần nào.
Trả lời:
Bố cục 4 phần.
– Phần 1: Hai câu đề: Giới thiệu về khoa thi năm Đinh Dậu.
– Phần 2: Hai câu thực: Cảnh trường thi trong thực tế.
– Phần 3: Hai câu luận: Cảnh người nước ngoài xuất hiện.
– Phần 4: Hai câu kết: Tâm trạng, nỗi lòng của nhà thơ.
Câu 2. Hai câu đề cho biết điều gì về chế độ thi cử ở nước ta cuối thế kỉ XIX?
Trả lời:
Chế độ thi cử ở nước ta cuối thế kỉ XIX qua hai câu đề:
– Thời gian: Ba năm mở một khoa
– Hình thức: Trường Nam thi lẫn với trường Hà.
→ Thể hiện sự lộn xộn, thiếu nề nếp, quy củ, phơi bày sự đổ nát của kì thi quốc gia và phê phán nhà nước vô trách nhiệm.
Câu 3. Biện pháp tu từ nào đã được sử dụng trong cách diễn đạt “Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ” và “Ậm ọe quan trường miệng thét loa”? Nêu rõ tác dụng của biện pháp tu từ đó trong việc tái hiện hình ảnh các sĩ tử và quan viên người Việt.
Trả lời:
– Biện pháp đảo ngữ: Lôi thôi sĩ tử; ậm ọe quan trường.
– Tác dụng:
+ Thể hiện vẻ nhếch nhác, không gọn gàng, không đúng tư thế của những sĩ tử đi thi, của người làm chủ kiến thức trong kì thi.
+ Làm nổi bật đối tượng người coi thi không đúng chuẩn mực: nói năng ậm ọe, ấp úng, ra oai gượng gạo.
Câu 4. Phân tích tác dụng của phép đối được tác giả sử dụng trong hai câu thực.
Trả lời:
– Tác dụng của phép đối được tác giả sử dụng trong hai câu thực:
+ Câu thơ “Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ” là một cảnh hài hước, chua chát. Đảo ngữ hai chữ “lôi thôi” lên đầu câu thơ gây ấn tượng nhếch nhác đáng buồn “vai đeo lọ”.
+ “Ậm oẹ” nghĩa là ra bộ nạt nộ, hăm doạ. Cấu trúc câu thơ đảo ngữ đưa hai tiếng tượng thanh “ậm oẹ” lên đầu câu thơ để làm nổi bật hình ảnh các quan trường “miệng thét loa”.
Câu 5. Tiếng cười trào phúng được thể hiện như thế nào qua việc đặc tả, nhấn mạnh hai hình ảnh mang tính chất “ngoại lai” là quan sứ và mụ đầm?
Trả lời:
Tiếng cười trào phúng được thể hiện qua việc đặc tả, nhấn mạnh hai hình ảnh mang tính chất “ngoại lai” là quan sứ và mụ đầm là:
– Hình ảnh “Lọng cắm rợp trời” gợi tả cảnh đón tiếp dành cho “quan sứ”, lũ ăn cướp đất nước ta, một nghi lễ cực kì long trọng. Đó là nỗi đau mất nước. Từ xưa tới năm ấy (1897) chốn trường thi là nơi tôn nghiêm, lễ giáo phong kiến vốn trọng nam khinh nữ, đàn bà đâu được bén mảng đến nơi kén chọn nhân tài. Thế mà bây giờ, không chỉ “mụ đầm ra” mụ đầm đến với “váy lê quét đất” mà còn bày ra giữa thanh thiên bạch nhật một nghịch cảnh vô cùng nhục nhã.
Câu 6. Nhắc đến “nhân tài đất Bắc”, tác giả muốn ám chỉ những đối tượng nào? Em cảm nhận được thái độ gì của tác giả qua lời nhắn nhủ ấy?
Trả lời:
– Nhắc đến “nhân tài đất Bắc” tác giả muốn ám chỉ đến: những ông nghè, ông cống, những con người có lòng tự tôn dân tộc… ở vùng Sơn Nam, ở Kinh kì Thăng Long ngàn năm văn hiến, nơi hội tụ nhân tài, tinh hoa của đất nước.
– Thái độ của tác giả: căm ghét bọn thực dân xâm lược, thức tỉnh lòng tự tôn dân tộc.
Câu 7. Nhân vật nào trong bài thơ để lại ấn tượng cho em nhiều nhất? Vì sao?
Trả lời:
Nhân vật để lại ấn tượng sâu sắc nhất là sĩ tử. Vì:
– Sĩ tử là những học trò, người có học vấn, tầng lớp có học thức. Hàng ngàn “sĩ tử vai đeo lọ” thì lôi thôi thật, là bức tranh biếm họa để đời về anh học trò đi thi trong thời buổi thực dân nhô’ nhăng. Còn quan trường thì “ậm ọe” giọng như mửa.
Câu 8: Cảm xúc chủ đạo của tác giả trong bài thơ này là gì?
Trả lời:
Cảm xúc chủ đạo của tác giả:
+ Phê phán hiện thực đau buồn, nhốn nháo, nhố nhăng của sĩ tử và quan trường.
+ Thể hiện tâm trạng đau đớn, chua xót của nhà thơ trước hiện thực của đất nước.
IV. Viết kết nối với đọc.
Bài tập: Viết đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) phân tích một chi tiết có tính chất trào phúng mà em ấn tượng nhất trong bài thơ Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu.
Đoạn văn tham khảo.
Bài thơ Lễ xướng danh khoa Đinh Dậu là tác phẩm có tính trào phúng mà em ấn tượng nhất nhất là 2 câu “Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ, Ậm ọe quan trường miệng thét loa.” Từ “lôi thôi” được đặt lên đầu câu, nhấn mạnh vẻ lếch thếch, không gọn gàng của các vị “sĩ tử”. Bình thường, những người đi thi đều là những người đọc sách, những người luôn gọn gàng, chỉn chu. Vậy mà nay, thí sinh đi thi với vẻ xốc xếch, với lọ chai lỉnh kỉnh, không còn cái vẻ tao nhã của người đọc sách. Chỉ một đối tượng, nhưng cũng đủ để chỉ sự xuống cấp của toàn xã hội. Thí sinh không còn vẻ nho nhã trí thức thì những vị giám khảo cũng không còn vẻ nghiêm túc, đáng kính như trước nữa, chỉ còn cái dáng “thét loa” như ngoài chợ, mà nói thì cũng “ậm ọe” chẳng thành câu. Một lần nữa, tính từ miêu tả “ậm ọe” lại được cho lên đầu câu giống như từ “lôi thôi” ở trên để làm nổi bật lên sự bất tài của đám quan trông trường thi. Chúng chỉ là những kẻ vênh váo, dựa hơi, chẳng có tài năng cũng chẳng có thực quyền. Trước mắt người đọc hiện lên hình ảnh của một trường thi nhốn nháo, quan trông thi thì luôn miệng hống hách, quát tháo, sĩ tử đi thi thì lôi thôi, lếch thếch, xiêu vẹo lều chõng lọ giấy đi thi.
