Đề thi HSG Ngữ văn 10. Chủ đề 1: Trở thành người bình thường hay người đặc biệt? Chủ đề 2: “Văn học làm cho con người thêm phong phú, tạo khả năng cho con người lớn lên, hiểu được con người nhiều hơn”. (M.L.Kalinine).

– Có kĩ năng viết bài văn nghị luận xã hội, biết huy động các kiến thức sách vở, kiến thức đời sống và những trải nghiệm của riêng mình để làm bài.

– Vận dụng các thao tác lập luận phù hợp, lí lẽ xác đáng, trình bày khoa học, diễn đạt lưu loát, không mắc lỗi chính tả, dùng từ, đặt câu.

– Bài văn có cảm xúc, thể hiện được những suy nghĩ, quan niệm của người viết.

II. Yêu cầu về kiến thức: Học sinh có nhiều cách trình bày khác nhau, song cần đạt được những nội dung cơ bản sau:

– Tóm tắt nội dung câu chuyện : Cuộc trò chuyện giữa triết gia và chàng thanh niên về quan niệm sống.

– Người bình thường :Con người sống cuộc đời bình thường, không nổi trội. Theo triết gia, người bình thường không có nghĩa là không có tài cán gì, chỉ là người không phô trương sự vượt trội của bản thân, chấp nhận bản thân.

– Người đặc biệt : Con người sống cuộc đời khác thường, đặc biệt ; có hành động, trí tuệ nổi bật ; có những đóng góp lớn lao, phi thường. Theo quan niệm của chàng thanh niên, người đặc biệt có cuộc đời không nhàm chán.

→ Bằng hình thức là một cuộc đối đáp, trò chuyện giữa một triết gia (con người nhiều trải nghiệm, hiểu biết sâu sắc), với một chàng thanh niên (con người trẻ tuổi, nhiều hoài bão, khát vọng), câu chuyện đưa ra quan niệm về giá trị con người.

HS đưa ra phương án lựa chọn của mình theo yêu cầu đề bài. Theo phương án đã lựa chọn, HS phải đưa ra các lí lẽ, dẫn chứng hợp lí, thuyết phục, có vận dụng quan điểm từ câu chuyện.

* Trở thành người bình thường

– Khẳng định giá trị của lựa chọn :

+ Trở thành người bình thường, là dám chấp nhận giá trị bản thân mình : không kiêu ngạo về những thành tựu, không tự ti về những điểm yếu, khiếm khuyết… Nhận thức rõ về bản thân và chấp nhận bản thân là cách để sống trọn vẹn nhất cuộc đời mình.

+ Trở thành người bình thường, sẽ tránh được những mong muốn, khát vọng cực đoan, không quá kì vọng vào cuộc đời, không quá thất vọng trước những trắc trở, vui lòng với những thành tựu đạt được.

+ Sống cuộc đời bình thường, con người dễ cân bằng các yếu tố, các mặt của đời sống : cống hiến và hưởng thụ, làm việc và vui chơi, học tập và nghỉ ngơi… để có chất lượng cuộc sống tốt.

– Để trở thành người bình thường: Đòi hỏi sự cố gắng không ngừng. Con người luôn có khát vọng trở nên đặc biệt, nên dám làm người bình thường cũng là một lựa chọn dũng cảm.

* Trở thành người đặc biệt

– Khẳng định giá trị của lựa chọn :

+ Trở thành người đặc biệt, là để sống một cuộc đời khác thường, tạo ra những giá trị phi thường, trở nên khác biệt với mọi người.

+ Trở thành người đặc biệt, là cách khẳng định giá trị bản thân một cách triệt để nhất.

+ Sống cuộc đời đặc biệt, con người sẽ được tôn vinh, ghi nhớ.

– Để trở thành người đặc biệt: Phải sống với những mục tiêu và lí tưởng lớn.

(Học sinh nêu dẫn chứng và phân tích. Có thể kết hợp liên hệ bản thân, bộc lộ quan điểm cá nhân)

– Ở mỗi lựa chọn, chỉ ra những hạn chế :

+ Trở thành người bình thường, rất dễ nhầm là sống cuộc đời nhàm chán, lười biếng, vô giá trị.

+ Trở thành người đặc biệt có thể làm con người quên mất những giá trị, ý nghĩa bình thường nhưng cần thiết của đời sống.

– Dù lựa chọn trở thành người thế nào, cũng cần hiểu đúng, sống đúng, sống tích cực và trân trọng cuộc đời mình.

– Câu chuyện đem lại những suy nghĩ, nhận thức về sự lựa chọn cho cuộc đời.

– Suy nghĩ, nhận thức đúng đắn về bản thân.

– Có kĩ năng viết bài văn nghị luận văn học, biết huy động các kiến thức lí luận, kiến thức về tác phẩm để làm bài.

– Vận dụng các thao tác lập luận phù hợp, lí lẽ xác đáng, trình bày khoa học, diễn đạt lưu loát, không mắc lỗi chính tả, dùng từ, đặt câu.

– Bài văn có chất văn, thể hiện khả năng cảm thụ và diễn đạt về văn học.

II. Yêu cầu về kiến thức: Học sinh có nhiều cách trình bày khác nhau, song cần đạt được những nội dung cơ bản sau:

– Văn học là loại hình sáng tác tái hiện những vấn đề đời sống và con người.

–  Chức năng của văn học làm cho con người thêm phong phú:

+ Hiểu thêm về cuộc sống, con người mọi thời đại và có thêm nhận thức mới mẻ, thêm trải nghiệm về cuộc sống.

+ Cảm nhận được từng cung bậc tình cảm đa dạng trong thế giới nội tâm con người; tâm hồn con người sẽ phong phú hơn, bồi dưỡng cho con người những tình cảm cao đẹp

+ Có thêm những bài học, triết lí ý nghĩa sâu sắc mới mẻ về cuộc sống.

a. “Văn học làm cho con người thêm phong phú”

– Văn học là tấm gương phản ánh cuộc sống, là cuốn bách khoa toàn thư về cuộc sống. Qua văn học, con người có được những hiểu biết sâu sắc hơn về tự nhiên, về xã hội, về chính bản thân mình.

– Mặt khác, văn học là “tiếng nói của tình cảm, là sự giãi bày và gửi gắm tâm tư” (Lê Ngọc Trà), qua văn học, con người tìm thấy mình trong đó, cảm nhận được những cung bậc tình cảm đa dạng trong thế giới nội tâm con người, được giãi bày, được đồng cảm, được sẻ chia, được gợi ra những tình cảm chưa có, được trui rèn những tình cảm sẵn có.

– Hơn thế nữa, mỗi tác phẩm văn học là một cuộc trải nghiệm, là cơ hội để ta du hành qua không gian và thời gian, vượt qua mọi bờ cõi và giới hạn, trải nghiệm nhiều hơn, sống nhiều hơn qua những cuộc đời khác nhau, được nhìn cuộc đời dưới nhiều lăng kính, được lắng nghe nhiều luồng tư tưởng, được đối thoại với nhà văn… trở nên giàu có, phong phú hơn về trải nghiệm sống.

b. Chính vì vậy, văn học “tạo khả năng giúp con người lớn lên”

– Từ những trải nghiệm đó, văn học giúp con người lớn lên về mặt nhân cách, về mặt tâm hồn; sống cuộc đời phong phú hơn, có ý nghĩa hơn.

– Con người biết cảm thông, sẻ chia, biết đồng cảm với niềm vui, nỗi đau của con người.

– Đối tượng phản ánh của văn học chính là con người trong các mối quan hệ xã hội, soi chiếu dưới lăng kinh thẩm mỹ. Qua văn học, người đọc hiểu thêm về con người – cũng là hiểu thêm về chính mình.

c. Những chức năng, giá trị ấy của văn học chỉ có thể phát huy cao độ khi:

– Nhà văn phải là “người cho máu”, phải hiểu, thấu cảm và phản ánh được những buồn vui yêu ghét, lời ca tụng hân hoan hay tiếng thét khổ đau, những ước vọng tha thiết nhất của con người thời đại mình…; biết đặt ra những câu hỏi, và kiến giải một lối đi, một hướng phát triển cho thời đại.

– Người đọc, khi tiếp nhận tác phẩm, cũng phải chạm vào được những dây đàn nhà văn đã căng sẵn nơi tác phẩm, để nó ngân rung lên những âm thanh, giai điệu của nó. Hiểu được tác phẩm, đồng cảm được với nhà văn, người đọc mới hoàn tất được quá trình văn học làm con người lớn lên.

– Văn học làm cho con người phong phú về nhận thức, hiểu biết (xã hội, lịch sử, con người, triết lí cuộc sống)

– Văn học làm cho tâm hồn con người ngày càng phong phú, bồi dưỡng những tình cảm cao đẹp.

* Lưu ý: HS phải dẫn chứng tối thiểu ở hai tác phẩm khác nhau (thuộc văn học dân gian và văn học trung đại)

– Ý kiến trên đã khẳng định chức năng cao cả của văn học: phục vụ cho con người, hướng con người đến cái chân- thiện-mỹ.

– Từ nhận thức được chức năng của văn học cần ý thức vai trò quan trọng của học tác phẩm văn học, hình thành tình yêu, say mê học tập và trân trọng những giá trị văn học.