»» Nội dung bài viết:
Đọc – hiểu văn bản:
Những đứa con trong gia đình
(Nguyễn Thi)
I. Tìm hiểu chung.
1. Tác giả: Nguyễn Thi.
– Nguyễn Thi (1928 – 1968), tên khai sinh là Nguyễn Hoàng Ca, bút danh là Nguyễn Ngọc Tấn, quê tỉnh Nam Định.
– Nguyễn Thi là người miền Bắc nhưng gắn bó sâu sắc với nhân dân Nam bộ, ông thực sự trở thành nhà văn của người nông dân Nam Bộ trong thời kì chống Mĩ cứu nước.
– Nhân vật tiêu biểu nhất của ông là những người nông dân Nam Bộ có lòng căm thù giặc sâu sắc, vô cùng gan góc, kiên cường, thuỷ chung son sắt với quê hương và cách mạng.
– Là cây bút có năng lực phân tích tâm lí sắc sảo. Ông có khả năng thâm nhập vào đời sống nội tâm của nhân vật, phân tích và diễn tả chính xác những quá trình tâm lí tinh vi của con người.
– Ngôn ngữ Nguyễn Thi phong phú, góc cạnh, giàu giá trị tạo hình và đậm chất Nam Bộ.
* Các tác phẩm chính: Nguyễn Thi sáng tác trên nhiều thể loại như thơ, truyện, kí, tiểu thuyết, …. Và ông để lại các tác phẩm tiêu biểu như: “Hương đồng nội”(1950), “Truyện và ký”(1978), …
* Phong cách nghệ thuật: Phong cách nghệ thuật: năng lực phân tích tâm lí nhân vật sắc sảo, văn phong vừa đằm thắm chất trữ tình vừa giàu chất hiện thực; Có khả năng tạo nên những nhân vật có cá tính mạnh mẽ, mang đậm tính cách Nam Bộ.
2. Tác phẩm: “Những đứa con trong gia đình”
– Xuất xứ: Những đứa con trong gia đình được viết trong những ngày chiến đấu ác liệt, khi ông công tác với tư cách là một nhà văn – chiến sĩ ở Tạp chí văn nghệ Quân giải phóng (tháng 2 – 1966). Sau được in trong Truyện và kí, NXB Văn học Giải phóng, 1978.
– Thể loại: truyện ngắn.
– Nội dung: Bức tranh hiện thực đau thương đầy hi sinh, gian khổ nhưng rất đỗi anh dũng, kiên cường, bất khuất của nhân dân miền Nam trong những năm chống Mĩ cứu nước. Sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình và tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ.
– Bố cục: 2 phần
+ Phần 1 (từ đầu đến bắt đầu xung phong): Việt bị thương ở chiến trường, ngất đi rồi tỉnh lại.
+ Phần 2 (còn lại): Kí ức của Việt về câu chuyện hai chị em tranh nhau đi tòng quân.
* Tóm tắt:
Truyện kể về gia đình anh giải phóng quân tên Việt. Việt được sinh ra trong một gia đình có truyền thống cách mạng, ba mẹ đều bị giết dưới bàn tay của kẻ thù. Chính mối thù sâu sắc với Mĩ- ngụy đã thôi thúc những người con trong gia đình ấy khát khao chiến đấu để trả thù nhà, nợ nước. Trong một trận đánh, Việt bị thương, bị lạc đồng đội. Việt ngất đi tỉnh lại nhiều lần. Cũng giống như những lần tỉnh dậy trước, hồi ức quá khứ, hiện tại luôn đan xen nhau. Lần tỉnh thứ 4 của Việt, kí ức về má hiện về, mấy hạt mưa làm Việt choàng tình hẳn. Việt sợ bóng tối, sợ ma hơn là sợ giặc. Dù bị thương nhưng phân biệt rất rõ đâu là tiếng súng nổ của ta, đâu là tiếng pháo lễnh lãng của giặc. Việt nhớ lại cảnh hai chị em tranh nhau đi tòng quân. Việt đòi đi nhưng chi Chiến không nghe, sau đó phải nhờ chú Năm phân giải. Chú Năm nhất trí cho cả hai đi. Trước khi lên đường, chị Chiến lo thu xếp công việc gia đình. Gửi em Út sang chú Năm, nhà cửa gửi cho các anh trong chi bộ làm nơi dạy học, ruộng trả lại cho xã, gởi bàn thờ má sang chỗ chú Năm. Đoạn trích kết thúc bằng hình ảnh hai chị em Việt- Chiến khiêng bàn thờ má sang gửi chú Năm.
II. Đọc hiểu văn bản.
1. Hình ảnh hai chị em Chiến và Việt.
a. Nét tính cách chung của hai chị em.
– Hai chị em đều rất trẻ: nên tính tình ngây thơ, hồn nhiên và dễ thương: Giành nhau chuyện bắt ếch, đánh tàu giặc, giành nhau đi tòng quân. Hay cãi nhau….
– Sinh ra trong một gia đình chịu nhiều mất mát, đau thương (cùng chứng kiến cái chết đau thương của ba và má). Có chung một mối thù với bọn xâm lược. Tuy còn nhỏ nhưng chí căm thù đã thôi thúc hai chị em: phải trả thù cho ba má, và có cùng nguyện vọng được cầm súng đánh giặc. Giành nhau đi tòng quân. Cùng ý nghĩ khi khiên bàn thờ sang gửi nhà chú Năm để chị em đi đánh giặc.
→ Cả hai đều giống nhau ở tấm lòng thương yêu cha mẹ, lòng căm thù giặc sâu sắc. Tình cảm nung nấu, hun đúc thành ý chí sắt đá, thành lòng quyết tâm cao.
– Tình yêu thương là vẻ đẹp tâm hồn của hai chị em → thể hiện sâu sắc trong cái đêm chị em giành nhau ghi tên tòng quân.
– Dù còn nhỏ tuổi nhưng hành động của họ thật đáng khâm phục: Hai chị em bắn được tàu chiến của giặc trên sông Đinh Thủy. Khi đi chiến đấu, Chiến là tiểu đội trưởng gương mẫu, Việt phá được xe tăng của địch. Dù bị thương và hôn mê, nhưng Việt vẫn để tay lên cò súng, sẵn sàng chiến đấu.
– Đều là những chiến sĩ gan góc, dũng cảm. Đánh giặc là niềm say mê lớn nhất của hai chị em “Hạnh phúc của tuổi trẻ là trên trận tuyến đánh quân thù”. Họ đều là những chiến sĩ dũng cảm, gan góc, lập được nhiều chiến công.
→ Cả hai đã có sự kế thừa truyền thống gia đình: sự gan góc, dũng cảm, lòng căm thù giặc sâu sắc.
b. Nét riêng ở Việt và Chiến.
* Nhân vật Chị Chiến:
– Hơn Việt chừng một tuổi nhưng Chiến người lớn hơn hẳn.
– “Hai bắp tay tròn to, vạm đỏ, màu cháy nắng…thân người to và chắc nịch”. Chiến mang vóc dáng của má. Đó là vẻ đẹp của con người sinh ra để gánh vác, để chống chọi, để chịu đựng. để chiến đấu và chiến thắng.
– Chiến đảm đang tháo vát: sắp xếp chuyện gia đình trước khi hai chị em đi tòng quân. Nét tính cách riêng của người con gái mới lớn hồn nhiên, dễ thương: thích soi gương. Chiến biết lo liệu, toan tính việc nhà y hệt như má.
– “Đã làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất”.
→ Chiến kế thừa ở mẹ những tố chất: sự đảm đang, tháo vát, gan góc, dũng cảm; học được cách nói “trọng trọng” của chú Năm.
– Tính cách đa dạng: vừa có tính khí của “trẻ con” (tranh giành với Việt) vừa có tính “người lớn” (thể hiện ở sự nhường nhịn).
– Ngoài khát vọng, mục đích, quyết tâm kiên cường chiến đấu, hành động này còn biểu hiện tấm lòng người chị thương em.
→ Qua hồi tưởng của Việt, Chiến hiện lên là một thanh niên vừa có cá tính vừa phù hợp với lứa tuổi.
* Nhân vật Việt:
– Tính khí “trẻ con” vô tư, ngây thơ và hiếu động – hay tranh giành với chị. Khi Chiến nói những lời nghiêm trang thì Việt lại “lăn kềnh ra ván cười khì khì”, lúc lại rình “chụp một con đom đóm úp trong lòng tay” rồi ngủ quên lúc nào không biết.
– Thích câu cá, bắn chim.
– Mọi việc trong nhà Việt đều phó thác cho chị.
– Cách thương chị cũng rất trẻ con: “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị.
– Tuy nhiên Việt vẫn đường hoàng, chững chạc trong tư thế của người chiến sĩ trẻ, dũng cảm, kiên cường, không bao giờ biết sợ trước sự tàn bạo:
+ Còn bé, Việt đã dám xông thẳng vào thằng giặc đã giết hại cha mình. Việt đã nằng nặc đòi đi tòng quân để trả thù cho ba má.
+ Lớn lên, khi xông trận: Việt đã chiến đấu dũng cảm, đã dùng thủ pháo tiêu diệt được một xe bọc thép của địch.
+ Khi bị thương, một mình nằm ở giữa chiến trường, hai mắt không còn nhìn tháy gì, toàn than đau điếng và rỏ máu…, Việt vẫn trong tư thế chờ tiêu diệt giặc: “Tao sẽ chờ mày!Trên trời có mày, dưới đất có mày, cả khu rừng này còn có mình tao. Mày có bắn tao thì tao cũng bắn được mày….thằng chạy”.
– Hình ảnh Việt hiện lên cụ thể và sinh động trước mắt ta, vừa là cậu con trai mới lớn, vừa là một chiến sĩ gan góc, dũng cảm, kiên cường.
→ Chiến và Việt là những khúc sông tiếp nối đi dài hơn, xa hơn trong dòng sông truyền thống của gia đình.
2. Truyền thống của những con người trong gia đình.
a. Hình ảnh nhân vật Chú Năm.
– Chú hay kể sự tích gia đình.
– Chú là tác giả cuốn sổ gia đình ghi chép tội ác của giặc và chiến công của các thành viên trong gia đình.
– Là người lao động chất phác nhưng giàu tình cảm. Tâm hồn chú Năm bay bổng, dạt dào cảm xúc khi cất lên tiếng hò. Những lúc đó, chú Năm như đặt cả trái tim vào trong câu hò, tiếng hát.
→ Trong dòng sông truyền thống gia đình, chú Năm là khúc sông thượng nguồn, là nơi kết tinh đầy đủ hơn cả truyền thống của gia đình. Chú là người đại diện cho truyền thống và lưu giữ truyền thống.
b. Hình ảnh nhân vật Má Việt.
– Má rất gan góc, căm thù giặc sâu sắc: Khi chồng bị sát hại đã gan dạ, cứng rắn cầm rổ đi đòi đầu chồng. Trước sự hà hiếp của bọn lính giặc, má Việt vẫn hiện lên vững chãi, kiên trung. Làm lụng vất vả nhưng vẫn nuôi giấu cán bộ cách mạng và tham gia biểu tình.
– Má rất mực thương chồng, thương con, đảm đang, tháo vát. Cuộc đời lam lũ, vất vả, chồng chất đau thương, tang tóc, nhưng cắn răng nén chặt nỗi đau thương của mình để nuôi con, đánh giặc. Một lần chiến đấu bị trúng đạn nhưng vẫn thản nhiên nằm xuống như một chiến sĩ dũng cảm. Hình tượng mang ý nghĩa biểu trưng về người phụ nữ ở đất nước ta: cuộc sống lam lũ, vất vả, chồng chất đau thương nhưng con người lại rất đỗi kiên cường, cao cả.
→ Má Việt là một người mẹ đau khổ của đất nước đau thương vì chiến tranh và cũng là hiện thân của truyền thống gia đình. Má có những phẩm chất vô cùng tốt đẹp và đáng quý, nổi bật là yêu chồng, thương con, đảm đang tháo vát, bất khuất kiên cường trước tội ác của quân thù. Người mẹ ấy góp phần làm tỏa sáng vẻ đẹp của một gia đình giàu truyền thống anh hùng.
c. Những nét chung:
+ Căm thù giặc sâu sắc.
+ Gan góc, dũng cảm, khao khát được chiến đấu giết giặc.
+ Giàu tình nghĩa, rất mực thuỷ chung son sắt với quê hương và cách mạng.
→ Nhà văn đã dựng nên được hình tượng những con người trong một gia đình nông dân Nam Bộ, có những nét chung thống nhất. Đây chính là nét đặc sắc trong nghệ thuật của Nguyễn Thi.
3. Đặc sắc nghệ thuật biểu hiện.
– Nhan đề giàu ý nghĩa. “Những đứa con” trong nhan đề của truyện trước hết chính là Việt và Chiến – những người con trong một “gia đình” nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thuỷ chung son sắt với quê hương cách mạng. Mở rộng hơn, còn có thể hiểu đó là thế hệ trẻ miền Nam, những người con của đại “gia đình” miền Nam ruột thịt trong những năm kháng chiến chống Mĩ ác liệt.
– Nhan đề gợi lên mối quan hệ giữa riêng với chung, nhà với nước, giữa tình cảm gia đình, với tình yêu nước, yêu cách mạng. Chính sự kết hợp giữa truyền thống gia đình với truyền thống dân tộc đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mĩ.
– Tình huống truyện độc đáo. Việt – nhân vật chính của truyện bị thương nặng trong một trận đánh, Việt bị lạc đồng đội, ngất đi tỉnh lại nhiều lần. Và chính trong trạng thái khi ngất đi, lúc tỉnh lại, Việt đã hồi tưởng lại những sự kiện diễn ra ở gia đình mình, với mình, chị Chiến.
– Truyện được kể theo dòng ý thức của nhân vật khi liền mạch (lúc tỉnh), khi gián đoạn (lúc ngất) của người trong cuộc làm cho câu chuyện trở nên chân thật hơn; có thể thay đổi đối tượng không gian, thời gian, đan xen tự sự và trữ tình.
– Phương thức trần thuật tự nhiên, đa dạng. Truyện được trần thuật chủ yếu qua dòng hồi tưởng miên man, đứt nối của nhân vật Việt khi bị trọng thương nằm lại ở chiến trường → cách trần thuật này đem đến cho tác phẩm màu sắc trữ tình đậm đà, tự nhiên, sống động, đồng thời cũng tạo điều kiện cho nhà văn có thể thâm nhập sâu vào thế giới nội tâm của nhân vật, làm hiện lên vừa cụ thể vừa sinh động những gương mặt tiêu biểu của một gia đình (từ ông nội – chú và thím năm, ba và má Việt đến thế hệ hôm nay như Việt và Chiến) và khắc hoạ được tính cách nhân vật rất rõ nét.
– Ngôn ngữ làm nổi rõ góc cạnh của cuộc sống, tạo được không khí hết sức chân thực và làm cho tất cả bỗng trở nên như có linh hồn, đậm chất Nam bộ. Nghệ thuật phân tích tâm lí nhân vật sắc sảo.
– Chất sử thi của thiên truyện được thể hiện:
+ Thể hiện qua cuốn sổ gia đình với truyền thống yêu nước,căm thù giặc. Cuốn số lịch sử gia đình mà qua đó thấy được lịch sử của một đất nước, một dân tộc trong cuộc chiến chống Mĩ
+ Số phận những thành viên trong gia đình cũng là số phận nhân dân miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ
+ Truyện kể về một gia đình nhưng nhà văn muốn ta cảm nhận được cả một Tổ quốc đang hào hùng chiến đấu bằng sức mạnh sinh ra từ những đau thương
+ Mỗi nhân vật trong truyện đều tiêu biểu cho truyền thống gánh vác trên vai trách nhiệm với gia đình với Tổ quốc trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại.
III. Tổng kết.
1. Nội dung.
– Truyện kể về những đứa con trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc và khao khát chiến đấu, son sắt với Cách mạng.
– Sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình với tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình với truyền thống dân tộc đã làm nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
2. Nghệ thuật:
– Mang đậm chất sử thi : (đề tài, nhân vật, ngôn ngữ, các chi tiết) cuốn sổ, lòng căm thù giặc, thuỷ chung son sắt với quê hương, …
– Ngôn ngữ mộc mạc, tự nhiên, giàu hình ảnh và đậm chất Nam Bộ
– Nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật sinh động, khách quan.
– Nghệ thuật kể truyện theo mạch hồi tưởng của nhân vật Việt tạo sự tự nhiên, không bị phụ thuộc vào yếu tố thời gian.
Phân tích truyện ngắn Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi
