Nghị luận: Thơ ca, nếu không có người tôi đã mồ côi (Raxun Gamzatốp)

“Thơ ca, nếu không có người tôi đã mồ côi” (Raxun Gamzatốp)
Từ kinh nghiệm học và đọc thơ của bản thân, anh chị hãy làm sáng tỏ câu nói trên

• Mở bài:

Nhà thê bình Hoài thanh từng viết: “Từ  bao giờ đến bây giờ, từ Homer đến kinh thi, thơ ca luôn có sức đông cảm mãnh liệt và quảng đại. Nó ra đời từ những buồn vui của loài người và  sẽ làm bạn với con người cho đến ngày tận thế”. Hàng  vạn năm, kể từ khi con người bước ra khỏi thuở hồng hoang của thế giới  để ngẩng cao đầu và bắt dầu biết cảm nhận thế giới xung quanh, thơ ca đã  ra đời và song hành với nhân loại, như một phương tiện đắc lực và đầy  xúc cảm, giúp con người bày tỏ nỗi niềm và đi sâu khám phá thế giới nội  tâm sâu kín, bí hiểm. Vai trò của thơ ca to lớn biết bao! Có lẽ cũng vì  thế mà nhà thơ Ranxum gamzatop dã từng thốt lên rằng: “thơ ca, nếu không có người tôi đã mồ côi”.

• Thân bài:

Lời nhận định của nhà văn Ranxum gamzatốp đã đề cao vai trò, khẳng định vị  trí to lớn và không thể thay thế của thơ ca trong đời sống.Thơ ca là gì? Có nhièu định nghĩa về thơ. Có người cho rằng, “Thơ là thần hứng”, “Thơ là ngọn lửa thần”…  Thơ là một hình thái ý thức phức tạp mà mỗi nhà thơ khác nhau lại có  những ý niệm rất khác nhau về thơ. Ta chỉ có thể nói được rằng thơ bắt  nguồn từ cảm xúc và động lại nơi sự đồng cảm bao la của muôn trùng cảm  xúc. Nếu không có thơ ca, con người đã “mồ côi”. “Mồ côi” là là một cách nói hình tượng, thể hiện sự mất mát to lớn, làm con người bơ vơ giữa cuộc đời rộng lớn, đó  là nỗi đau đớn khôn cùng, để lại sự trống vắng hoang hoải khắp tâm hồn.  Với giả định “nếu không có người…” nhà thơ Raxun gamzatốp đã mô tả sự  thiếu vắng của thơ ca bằng sự mất mát lớn lao gói nặng trịch trong hai  chữ “mồ côi”. Phải, với tất cả chúng ta, những người sáng tạo cái đẹp và  khao khát lĩnh hội cái đẹp, sẽ trống vắng thế nào, sẽ đau đớn ra sao, sẽ cạn kiệt và khô cằn đến nhường nào, khi vắng bóng thơ ca?

“Thơ ca, nếu không có người tôi đã mồ côi” – Lời cảm thán của Ranxum  gamzatốp đã đề cập một cách xác đáng và xứng tầm về các giá trị bất tử  của thơ ca. Vì sao vậy? trước hết, bởi vì khát vọng bản năng của con  người là vươn đến cái đẹp toàn bích, cái đẹp chân – thiện – mỹ cao cả và  rạng ngơi của cuộc đời. Điều đó làm ta tự hào về con người: “Con người! Hai tiếng ấy vang lên mới tự hào và kiêu hãnh làm sao” (M.Gorki).  Thơ ca là vẻ đẹp. Thơ ca hội tụ những giá trị thẩm mỹ tinh túy nhất, thuần  khiết nhất những cũng rất đỗi đời thường, chân thực.. Thiếu thơ ca thì những khát vọng trong con người sẽ như ngọn lửa bùng cháy bị chôn chặt trong lòng đất mà không thể tuôn trào, sẽ bức bối, đau đớn biết bao? Khi ấy một phần bản năng của con người đã “mồ côi”.

Mặt khác, “bản chất mỗi con người đều là một nghệ sĩ” (M.Gorki), chất nghệ sĩ ấy thể hiện ở những cảm xúc mãnh liệt, những cái nhìn trìu mến, đầy ân tình đối với cuộc sống. Chính điều đó đã dẫn tới một nhu cầu cấp thiết: Sự chia sẻ! Thơ ca là cầu nối giữa những trái ti, là con đường ngắn nhất chạm đến những tâm hồn, là người sứ giả kì diệu và uy tín của những xúc cảm căng tràn nồng nhiệt, như một nhà thơ đã từng nhận  xét: “Trong tim mỗi con người đế có một cái van mà để mở được nó thì cần đến thơ”.  Thiếu đi thơ ca thì sự vắng bóng ấy sẽ kéo theo những trái tim “mồ côi”, sẽ bơ vơ giữa những nỗi niềm không thể bày tỏ, con người sẽ cô đơn và lạc lõng đến nhường nào? Thiếu đi thơ ca, cuộc sống chỉ còn là một tinh cầu giá lạnh và khô cằn.

Với các nhà thơ, những con người sinh ra và chết đi trong thơ, thì “Thơ ca, nếu không có  người”, đời họ là vô nghĩa. Bởi các nhà thơ sẽ là gì nếu không làm thơ? Nếu không tồn tại thơ thì sự tồn tại của nhà thơ cũng như “sống mòn”. Bởi thơ, đối với một nhà thơ là một cách đi sâu vào gốc rễ của xúc cảm  nơi trái tim mình, là nơi nhà văn sống thức với lòng mình và bầu máu  nóng nồng nhiệt chảy trong huyết quản, để trở lại làm chính mình. Chính nhà thơ Ranxum Gamzatốp cũng đã từng tâm sự về thơ, một lý tưởng lớn lao của đời mình:

“Khi tôi nhỏ thơ giống như bà mẹ
Tôi lớn lên, thơ lại giống người yêu
Chăm sóc tuổi già thơ sẽ là con gái
Lúc từ giã cõi đời kỉ niệm hóa thơ lưu”

(Thơ ca)

Thơ  theo tác giả suốt cuộc đời: “khi tôi nhỏ” rồi “lớn lên” và “về già”. Thơ luôn chu đáo, ân cần. Khi thì bao la như “bà mẹ”, nồng nàn như “người yêu”, thơm thảo như “con gái”. Và khi con người ấy trở về với cát bụi, thơ lưu lại hình bóng họ trong những gì tốt đẹp nhất: “Kỉ niệm hóa  thơ lưu”. Như vậy đấy, thử hỏi khi không có thơ, không có một “bà mẹ”, một “người yêu” một “người con gái” ấy thì con người ta là gì ngoài hai  chữ “mồ côi”? Và rồi khi phôi pha vào cát bụi, linh hồn ấy sẽ mãi cô độc, sẽ mãi “mồ côi” khi không có thơ cất tiếng lòng tìm kiếm sự đồng cảm nơi những trái tim hồng ấm nóng.

Mặt khác, sức mạnh kì diệu và quảng đại của thơ cả có thể vươn tới hoàn thành nhiệm vụ của những môn nghệ thuật khác. “Thơ là thơ, là nhạc, là họa, là chạm  khắc…”. Tính nhạc, họa, điêu khắc trong thơ không tồn tại dưới dạng  vật chất nhưng luôn hiển hiện, đòi hỏi một khả năng cảm thụ tuyệt vời. Đến với thơ, người nghệ sĩ có cơ hội hòa quyện với niềm say mệ của toàn vẹn nghệ thuật, làm thơ mà như sáng tác nhạc, như điêu khắc, vẽ tranh. Điều kì diệu ấy nếu mất đi sẽ làm cho người nghệ sĩ trống vắng đến  nhường nào?

Nhà thơ Quang dũng là người nghệ sĩ đa tài. Ông làm thơ, vẽ tranh, sáng tác nhạc. Và tất cả tài hoa ấy hội tụ trong thơ ông:

“Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai pha luông mưa xa khơi”

(Tây Tiến)

Hai câu thơ miêu tả bức tranh dữ dội, hoang sơ mà nên thơ, lãng mạn của  vùng núi Tây Bắc. Phép đối ở câu thơ thứ nhất như bẻ đôi nhịp thơ, đẩy hai về về hai hướng đối lập: cao và sâu. Cao vời vợi, sâu thăm thẳm. Cái  hay ở đây tác giả đã dùng cái cao để nói cái sâu, dùng cái sâu khôn cùng để tả cái cao vô tận. Đó là chất hơ, ngôn ngữ tạo hình giàu tính biểu cảm, đẹp. Chất thơ ấy còn hòa quyện trong chất nhạc.

Như Xuân Diệu  từng nhận xét: “Đọc thơ Quang Dũng như ngậm nhạc trong miệng”. Câu thơ “Nhà ai pha luôn mưa xa khơi” với thanh âm bằng tuyệt đối đã hài hòa âm điệu, tiết tấu với câu thơ gân guốc, hiểm trở ở trên, tạo nên sự hòa quyện uyển chuyển, tưởng như đối nhau chan chát mà lại hòa hợp, gợi cảm, giàu sức hút. Người đọc như đang nghe một giai điệu thu hút giàu tiết tâu khi đang ngắm nhìn, tĩnh tâm nơi khoảng lặng của một bức tranh thủy mặc nhòa đi trong màn mưa của cơn “mưa xa khơi”. Hình ảnh những ngôi nhà xa xa nhòa đi trong màn mưa xa ngút, mờ ảo còn chất chứa nỗi niềm về quê hương, gia đình của những người lính Tây Tiến trên đường hành quân gian khổ. Ta bắt gặp một ánh nhìn bình yên, vô cùng êm dịu…

Nhờ thơ ca, nhà thơ Quang Dũng đã bộc lộ hết tài hoa và xúc cảm cũng như tâm sự sâu kín, nỗi nhớ cồn cào trong mình. Nếu không có thơ ca thì sao? Ông vẫn có thể vẽ, vẫn có thể sáng tác nhạc. Nhưng liệu những gam màu có thay thế được cái sâu khôn cùng ẩn chứa trong những con chữ mà sức diễn đạt là vô hạn? Và liệu những giai điệu kia vừa có thể giàu tính tạo hình lại vừa có thể trĩu nặng cảm xúc, như thơ? Với Quang Dũng nói riêng và các thi sĩ nói chung, thơ là không thể thay thế. Với tư cách là nhà sáng tạo mà khả năng  sáng tạo luôn thôi thúc, luôn sôi sục, nếu thơ mất đi thì những thi sĩ sẽ rơi vào bế tắc, như một kẻ bị giam cầm trong ngục tối mà không tháy ánh  sáng, như tâm hồn sống cuộc đời thực vật. Nỗi mất mát ấy chẳng phải cũng  đau đớn nhứ mồ côi sao?

Với bạn đọc, thiếu đi thơ ca cũng là thiếu đi một nơi để đồng cảm, chia sẻ; mất đi thơ ca là mất đi một cơ hội để làm tâm hồn mình phong phú, trong sạch hơn. Với chỉnh bản thân tôi cũng vậy. Ta nhớ mãi cái cảm giác sững sờ, rồi chuyển thành đau đớn, đồng cảm khi đọc những câu thơ của T.T.Kh:

“Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng 
Trời ơi người ấy có buồn không?
Có thầm nhớ đến loài hoa vỡ
Tựa trái tim phai, tựa máu hồng?”

(Hai sắc hoa ti gôn)

Khi người ta đau, thì những nỗi đau ấy sẽ làm ta hiểu nỗi đau của người khác. Và theo một cách nào đó, chúng hàn gắn cho nhau. Cũng nhờ vậy mà những vết thương nguôi ngoai… Con người ta ai cũng phải quên đi những nỗi đau để bước tiếp cuộc đời mình. Có thể nói, T.T.Kh đã làm bạn với tôi, cũng những người bạn rất thân của tôi, giúp tôi hàn gắn trái tim. Và đúng, có lẽ tôi cũng “mồ côi” nếu không có thơ.

Như vậy, dù với độc giả hay thi sĩ, thơ ca đều có một vai trò vô cùng to lớn và mãnh liệt. Qua quá trình đồng sáng tạo của mối quan hệ hiện thực – tác giả -tác phẩm – bạn đọc, thơ ca góp phần làm đẹp cuốn sống, làm lòng người thêm phong phú, trong sạch. Và nếu thiếu đi thơ ca, thế giới tâm hồn con người sẽ trở nên trống vắng và khô kiệt, trở nên “mồ côi”.

• Kết bài:

“Thơ ca, nếu không có người tôi đã mồ côi” (Ranxum Gamzatốp). Phải, đó là cái mồ côi cảu tâm hồn, là cái mồ côi của tình cảm, là cái mồ côi của lí tưởng. Nhưng có lẽ điều đó sẽ không bao giờ xảy ra, bởi thơ ca ra đời từ những buồn vui của con người, thơ ca sẽ  theo con người đến ngày tận thế, bởi thơ ca vượt ra ngoài mọi bờ cõi và giới hạn, nằm ngoại sự băng hoại của thời gian và phủ nhận cái chết:

“Thơ biến những gi tốt đẹp nhất trở thành bất từ”

(shelly)