Thuyết minh di tích miếu thờ Nàng Han tỉnh Lai Châu.
- Mở bài:
Lai Châu là một tỉnh biên giới phía Bắc nước ta. Xưa kia Lai Châu đặt dưới quyền điều hành của tù trưởng các dân tộc Thái, quy phục triều đình Việt Nam. Đây vốn là một châu thuộc phủ Điện Biên, tỉnh Hưng Hóa xưa. Với địa hình rừng núi, là nơi tập trung sinh sống của dân tộc Thái đã tạo nên một nền văn hóa độc đáo, ghi dấu trong những di tích cổ xưa. Một trong những di tích còn sót lại đó là miếu thờ Nàng Han – một nữ anh hùng trong truyền thuyết người Thái.
- Thân bài:
“Miếu thờ Nàng Han” nằm ở bản Tây An thuộc xã Mường So và bản Phai Cát xã Khổng Lào – huyện Phong Thổ – tỉnh Lai Châu. Trước khi chia tách tỉnh năm 2004 thì Đền thờ Nàng Han thuộc bản Tây An – xã Mường So và bản Phai Cát xã Khổng Lào – huyện Tam Đường – tỉnh Lai Châu (cũ).
Ở Quỳnh Nhai (Sơn La) có hai ngôi đền thiêng từ thế kỷ 17 đền Linh Sơn Thủy Từ và Nàng Han, đã được phục dựng gần nguyên gốc sau khi đền chính ngập dưới lòng hồ thủy điện Sơn La.
Trên địa bàn người dân xã Mường So cũng như các xã lân cận hay nói rộng hơn đó là toàn bộ đồng bào dân tộc Thái trắng trên địa bàn huyện – tỉnh đều gọi là đền thờ Nàng Han “Hơn méo Nàng Han”. Bởi lẽ đây là một địa điểm thờ cúng nhân vật trong truyền thuyết được nhân dân gọi là Nàng Han (Nàng có nghĩa là con gái, Han có nghĩa là anh hùng). Có thể nói đây là một điểm thờ cúng người nữ anh hùng dân tộc.
Tên gọi Nàng Han không chỉ có ở xã Mường So nói riêng hay địa bàn tỉnh Lai Châu mà Nàng Han là nhân vật của tất cả đồng bào dân tộc Thái trắng trên cả khu vực Tây Bắc. Di tích chỉ có một tên duy nhất đó tồn tại từ rất lâu đời và cho đến ngày nay vẫn còn tồn tại như vậy.
Trong tâm thức của mỗi người con dân tộc Thái xưa và nay Nàng Han là niềm tự hào, là hiện thân của khát vọng hòa bình. Tôn sùng Nàng Han như một vị thần che chở, bảo vệ cho muôn dân, cho bản mường thì bất kể người Thái, người Mông, người Dao, người Lự, người Khơ Mú… đều giống nhau. Nhưng đối với người Thái ở Mường So, Phong Thổ, Lai Châu, thờ cúng Nàng Han là một trong những ngày lễ hội quan trọng của bà con dân tộc.
Theo truyền thuyết còn lưu truyền trong cộng đồng người Thái, nàng Han là con gái một gia đình nghèo ở bản Lang (nay là xã Mường So, Phong Thổ, Lai Châu). Đau xót trước cảnh dân làng bị giặc phương Bắc hung hãn bắt bớ, giết hại, Nàng Han chiêu mộ thanh niên, quyết chí giết giặc bảo vệ buôn làng.
Để gây dựng lực lượng, sẵn sàng đánh giặc, Nàng Han động viên toàn thể tướng sỹ tập luyện võ thuật, tích trữ lương thảo, bày binh bố trận rồi cùng nhau kéo quân lên hợp sức với ba vị tướng. Với tài chỉ huy cùng sức mạnh phi thường của mình, nàng Han tuốt kiếm thúc ngựa tả xung hữu đột, cùng với nhân dân đánh tan kẻ thù xâm lược. Vì tất cả dồn cho luyện tập và đánh giặc, nên quân của nàng Han không kịp may cờ. Khi lâm trận, tướng sỹ đã lấy chiếc chăn thêu mà Nàng Han thường đắp làm cờ, lấy thân tre làm cán.
Đúng ngày 30 Tết, quân xâm lược đã bị đánh bại, nàng Han được tướng sỹ khiêng kiệu trở về. Khi đi đến mó nước Nậm So bên suối Tùng Lùm, Nàng Han cởi xiêm y, tắm bên mó nước sau đó thăng thiên. Năm ngày sau khi nàng Han bay lên trời, ba vị tướng chỉ đạo ba cánh quân dưới quyền của Nàng Han cũng biến mất. Từ đó, nhân dân quanh vùng lập đền thờ Nàng Han cùng với các vị tướng của bà ở ngay chính mó nước Nậm So…
Ngày nay, người Thái ở vùng Trịnh Vạn vẫn truyền nhau rằng trong hang đá vẫn in rõ hình nàng Han và con ngựa chiến năm xưa. Để tưởng nhớ tấm lòng yêu nước và dũng cảm bảo vệ quê hương của nàng Han, dân bản khắp nơi vẫn đem xôi thịt đến hang để cúng nàng vào đầu năm mới.
Không chỉ tôn vinh như một anh hùng bảo vệ giang sơn, nhân dân các dân tộc đều tổ chức ễ hội tưởng nhớ công đức của bà cùng các tướng sĩ. Lễ hội Nàng Han, từ bao đời, đã trở thành dịp hội hè, tưởng nhớ công lao của vị nữ tướng, cầu mong mùa màng bội thu, lưu giữ tinh thần thượng võ, bất khuất của dân tộc Thái. Khi thực dân Pháp chiếm Lai Châu, để an lòng dân, chúng buộc phải để nhân dân nơi đây tiếp tục tổ chức lễ hội nàng Han. Mó nước nơi nàng Han tắm lạ kỳ thay quanh năm ngày tháng nước trong văn vắt, không bao giờ cạn.
Các nghi lễ trong phần tế lễ, như rước nàng Han, ôn lại công lao của nàng Han, cầu xin nàng phù hộ độ trì cho khắp mường an thái, mưa nắng thuận hòa, mùa màng bội thu… được các thầy mo thỉnh lên nàng bằng tiếng Thái hiện đại. Vật phẩm dâng lên nàng Han gồm hoa trái của bản làng, cùng với một con trâu trắng được ngả thịt.
Sau phần lễ thiêng là phần hội rất sôi nổi. Mọi người tham gia các trò chơi dân gian như ném còn, đánh cầu, chơi Má lệ, đi cà kheo, kéo co. Những trò chơi mang đậm tinh thần thượng võ như đẩy gậy, bắn nỏ. Các tiết mục văn nghệ đặc trưng của người Thái với những cô gái khăn piêu áo cóm múa xòe, múa quạt như những khóm hoa bung nở giữa ngày xuân…
Bên cạnh màu sắc ấm nóng từ những bộ trang phục của con gái Thái, du khách cùng với bà con tham gia lễ hội nàng Han còn được thưởng thức các món ăn đặc trưng của Mường So như sâu đá, rau gai rừng, cà đắng, măng đắng, cơm lam…
- Kết bài:
Truyền thuyết về Nàng Han là bản anh hùng ca lịch sử hào hùng của dân tộc Thái và một số dân tộc khác ở Tây Bắc. Nó chứng tỏ truyền thống yêu nước, xả thân vì Tổ quốc, giữ gìn toàn vẹn lãnh thổ như truyền thuyết Thánh Gióng của người Việt. Đó chính là cội nguồn sức mạnh truyền thống cố kết của dân tộc Việt Nam ta. Miếu thờ nàng Han vừa có tính lịch sử vừa mang yếu tố tâm linh sâu sắc.
Thuyết minh về đền thờ vua Lê Lợi ở huyện Nậm Nhùn tỉnh Lai Châu
