Vẻ đẹp của dòng sông Hương dưới góc nhìn nghệ thuật trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
- Mở bài:
Với vẻ đẹp thơ mộng, sức mạnh dữ dội và dòng sống thiêng liêng, trường cửu, hình ảnh dòng sông chảy luôn là đề tài được các nghệ sĩ quan tâm biểu đạt. Nếu dòng sông Đông vĩ đại chảy qua tiểu thuyết Shôlôkhôp, sông Đà dữ dội chảy qua tùy bút Nguyễn Tuân, thì sông Hương mơ màng chảy qua bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng phủ Ngọc Tường. Dưới góc nhìn nghệ thuật, sông hương được chiếu rọi và tỏa sáng những giá trị ẩn sâu trong nó.
- Thân bài:
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước. Ông quê gốc Quảng trị nhưng được sinh ra tại thành phố Huế. Suốt cuộc đời ông gắn bó với đất Huế, với sông hương thơ mộng, trữ tình. Ông dành cho dòng sông thơ ấy một tình yêu đắm say đến cuồng nhiệt. Bởi thế, con sông dịu dàng ấy khi đi vào trang văn của Hoàng Phủ ngọc Tường càng thêm có hồn, có tính.
Đoạn trích này nằm ở phần một cộng với lời kết của toàn tác phẩm. Tuy nhiên đoạn trích không chỉ đề cập tới cảnh quan thiên nhiên sông Hương xứ Huế mà còn thấy được sự gắn bó với lịch sử và văn hóa của cố đô Huế. Nó tiêu biểu cho văn phong của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Trước hết, Vẻ đẹp của dòng sông Hương được biểu đạt qua cảnh sắc thiên nhiên.
Khác với nhiều con sông, sông Hương thuộc về một thành phố duy nhất. Nghĩa là sông Hương gắn liền với Huế. Điểm nhìn nghệ thuật của bài bút kí là sông Hương.
Sông Hương lúc ở thượng nguồn có sức sống mạnh mẽ mà ít ai ngờ tới bởi cái vẻ lặng lờ của ns ở hạn nguồn. Tác giả miêu tả sống Hương ở đầu nguồn với sức sống mãnh liệt, hoang dại nhưng cũng dịu dàng và say đắm. Chính rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạn, một tâm hồn tự do và trong sáng. Dòng sông đã được thổi bằng ngọn gió tâm hồn dạt dào nhạy cảm. liên tưởng tự do để càng mạnh mẽ hơn, đắm say hơn ở địa phận thượng nguồn.
Sông Hương khi về với đồng bằng đã có sự thay đổi rõ rật. Lúc này, con sông được thay đổi về tính cách. Nó biết chế ngự mạnh bản năng của người con gái của mình để khi ra khỏi rừng, không còn ồn ào nữa. Lúc này, sông Hương mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa cảu một vùng văn hóa xứ sở.
Những hiểu biết về địa lý đã giúp tác giả miêu tả tỉ mỉ về sông Hương với hình ảnh chân thực và sống động. Con sông chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường con thật mềm, dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi. Cảnh dòng sông và hai bên bờ đẹp như bức tranh có đường nét, có hình có khối. Nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo.
Người đọc còn bắt gặp vẻ đẹp đa mầu mà biến ảo, phản quang nhiều màu sắc của nên trời tây nam thành phố “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Sông Hương lại có vẻ đẹp trầm mặc chảy dưới chân những rừng thông u tịch, với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn. Đó là vẻ đẹp mang màu sắc triết lý, cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ, có vẻ đẹp vui tươi khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long, có vẻ đẹp mơ màng trong sương khói khi nó rời xa thành phố để đi qua những bờ tre, lũy trúc và những hàng cau thôn Vĩ Dạ.
Đoạn tả sông Hương khi đi qua thành phố đã gây được nhiều ấn tượng đối với người đọc. Đó là hình ảnh chiếc cầu bắn qua dòng sông Hương “in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Nhà văn như thổi linh hồn vào cảnh vật bằng sự diễn đạt hết sức quyến rũ. Đường cong ấy làm cho dòng sông như mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói của tình yêu. Tôi nhớ sông Hương, quý điệu chảy lững lờ của nó khi ngang qua thành phố.
Dường như sông Hương không muốn xa thành phố. Rồi như sực nhớ lại một điều gì đó chưa kịp nói. Nó đột ngột đổi dòng rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố ở góc thị trần Bao Vinh xưa cổ. Đây là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Ở cuối dòng chảy, sông Hương trở lại để nói một lời thề trước khi về biển cả. Lời thề ấy vang vọng khắp khu vực sông Hương thành giọng hò dân gian, ấy là tấm lòng của người dân Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở.
Có thể thấy, bằng một lối hành văn uyển chuyển, ngôn ngữ đa dạng và giàu hình ảnh, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã diễn tả một cách sinh động và hấp dẫn những khúc quanh, ngã rẽ của con sông. Mỗi đường đi nước bước của sông Hương gắn liền với những địa danh khác nhau của xứ Huế được nhà văn dành cho một cách diễn đạt riêng. Nhờ đó mà hành trình về xuôi của dòng sông không đơn điệu, nhàm chán mà trái lại nó luôn luôn biến hóa khiến người đọc đi từ ngạc nhiên, thú vị này đến bất ngờ, khoái cảm khác.
Vẻ đẹp của dòng sông Hương được khám phá dưới góc độ văn hóa.
Có một dòng thi ca về sông Hương. Đây là dòng thơ không lặp lại mình: “Dòng sông trắng – lá cây xanh” (Chơi xuân – Tản Đà) hay “Như kiếm dựng trời xanh” (Trường giang như kiếm lập thanh thiên – Cao Bá Quát). Cũng lắm khi: “Con sông dùng dằng, con sông không chảy; Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu” (Thu Bồn)
Ở đây, Hoàng Phủ Ngọc Tường gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế. Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh dàn lúc đêm khuya. Quả đúng vậy, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được hình thành trên mặt nước của dòng sông này. Tác giả tưởng tượng thấy trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya. Phải có độ nhạy cảm về thẩm âm, hiểu biết về thẩm âm của xứ Huế, tác giả mới có sự liên tưởng này.
Với ngòi bút tài hoa cộng với sự rung cảm mạnh mẽ Hoàng Phủ Ngọc Tường nhớ tời Nguyễn Du; Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này với một phiến trăng sầu. Và từ đó, những bản đàn đã đi suốt đời Kiều.
Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử. Tên của dòng sông Hương được ghi trong sách địa dư của Nguyễn Trãi, nó mang tên là Linh Giang. Dòng sông ấy là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời kì Đại Việt. Thế kỉ XVIII, sông Hương vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân, gắn liền với tên tuổi của người anh hùng Nguyễn Huệ. Nó đọng lại đến bầm da, tím máu. Nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX. Nó đi vào thời đại của Cách mạng tháng tám bằng những chiến công rung chuyển. Nó chứng kiến cuộc nổi dậy tiến công tết Mậu Thân 1968. Sông Hương đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc.
Bài tùy bút kết thúc bằng cách lý giải tên của dòng sông; sông Hương, sông thơm. Cách lí giải bằng một huyền thoại. Người làng Thanh Chung có nghề trồng rau thơm. ở đây kể lại rằng vì yêu quý con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi. Huyền thoại ấy đã trả lời câu hỏi: Ai đã đặt tên cho dòng sông?.
Đặt tiêu đề và kết thúc bằng câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?, tác giả nhằm mục đích lưu ý người đọc về cái tên đẹp cảu dòng sông mà còn gợi lên niềm biết ơn đối với những người đã khai phá miền đấy này. Mặt khác không thể trả lời vắn tắt trong một vài câu mà phải trả lời bằng cả bài kí dài ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông.
Bài kí thể hiện nét đẹp của văn phong Hoàng Phủ Ngọc Tường. Tác giả đã soi bằng tâm hồn mình và tình yêu quê hương xứ sở vào sông Hương khiến đối tượng trở nên lung linh, đa dạng như đời sống tâm hồn con người. Sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú cộng với sự uyên bác về cá phương diện địa lý, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật đã tạo nên áng văn đặc sắc này. Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, bộc lộ cảm xúc, sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa. Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, chủ quan và khách quan. Chủ quan là sự trải nghiệm của bản thân, khách quan là đối tượng miêu tả – dòng sông Hương đã khắc họa tỉ mỉ và đạmnét vẻ đẹp của dòng sông Hương của xứ Huế mộng mơ.
- Kết bài:
Nếu xem sông Hương là một công trình nghệ thuật tuyệt tác mà tạo hoá đã dày công tạo dựng thì cũng có thể coi hình tượng sông Hương trong bài bút kí này là một tượng đài nghệ thuật diệu kỳ mà người nghệ sĩ ngôn từ đã dành tất cả tâm huyết và tinh huyết của mình để “chạm khắc”. Có thể nói, sông Hương đã được sinh ra một lần nữa trong tình yêu và sự tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Phân tích bút ký Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường
