»» Nội dung bài viết:
Vẻ đẹp người lính trong bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng) và Việt Bắc (Tố Hữu).
- Mở bài:
– Tây Tiến của Quang Dũng và Việt Bắc của Tố Hữu là những thi phẩm xuất sắc của nền thơ kháng chiến. Qua nỗi nhớ của các tác giả về một thời kì kháng chiến gian khổ mà nghĩa tình, hai nhà thơ tái hiện chân thực và sinh động vẻ đẹp người lính trong cuộc chiến đấu đầy gian khổ, hi sinh của dân tộc chóng kẻ thù xâm lược.
- Thân bài:
1. Hình ảnh người lính trong bài thơ Tây Tiến.
– Quang Dũng là nghệ sĩ đa tài (thơ, văn, nhạc, hoạ), cũng là một người lính, sống một đời lính oanh liệt, hào hùng. Quãng đời ấy đã trở thành cảm hứng đặc sắc trong thơ ông.
– Bài thơ Tây Tiến viết về người lính, về những chàng trai “chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” – người lính Tây Tiến. Năm 1948, nhà thơ Quang Dũng chuyển sang đơn vị khác, không bao lâu, ông nhớ đơn vị cũ sáng tác bài thơ này.
– Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ: nhớ về đồng đội và địa bàn hoạt động của đoàn quân, nhớ về vùng Tây Bắc hoang sơ, hùng vĩ và thơ mộng, trữ tình.
– Hình tượng người lính Tây Tiến: Họ hiện lên thật ấn tượng với những nét ngoại hình khác thường và vẻ đẹp phẩm chất hào hùng đáng kính:
– Ngòi bút của nhà thơ Quang Dũng đã chọn được những nét tiêu biểu để khắc hoạ gương mặt chung của cả đoàn quân nhưng ông cũng không hề né tránh hiện thực.
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm.
→ Người lính Tây Tiến mang những nét ốm yếu, xanh xao, tiều tuỵ. Hình ảnh đó thể hiện điều kiện sống và chiến đấu vô cùng gian khổ, thiếu thốn. Bằng thái độ yêu thương, trân trọng và tự hào về đồng đội, nhà thơ đã tái dựng chân dung họ tiều tuỵ những họ vẫn oai phong lẫm liệt, vẫn làm chủ của núi rừng. Họ chủ động vượt lên hoàn cảnh, coi thường gian khổ.
– Nghệ thuật đảo ngữ, dùng từ trong các câu thơ trên đã nhấn mạnh vào hình tượng trung tâm của bài thơ: Họ đã đạp bằng gian khổ, thiếu thốn để chiến đấu vì lí tưởng “chiến trường đi” “không tiếc đời mình”.
– Bên cạnh phẩm chất hào hùng, những người lính Tây Tiến còn là những tâm hồn hào hoa, lãng mạn:
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm
→ Hình ảnh “mắt trừng” gợi nhiều liên tưởng: “mắt trừng” là mắt mở to nhìn thẳng về phía kẻ thù với chí khí mạnh mẽ, thề sống chết với kẻ thù. Nhưng đôi mắt mở trừng mà “gửi mộng qua biên giới” đó là đôi mắt của niềm khao khát hoà bình, khao khát về sự yên bình trên quê hương. Đó cùng là đôi mắt “đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”. Dù nhiệm vụ chiến đấu đang khẩn trương, con đường hành quân vội vã, điều kiện chiến đấu gian khổ nhưng không hề đánh mất tâm hồn trong trẻo, trẻ trung, lãng mạn của họ. Trái tim họ vẫn rạo rực yêu đương, khát vọng hạnh phúc lứa đôi. Bởi trước khi lên đường đi chiến đấu, họ cũng đã từng là những con người bình thường, những học sinh, sinh viên hồn nhiên, bình dị và trẻ trung.
– Thơ ca chống Pháp cũng đã có nhiều nhà thơ nói về nỗi nhớ bất chợt đến với người lính như thế. Nhà thơ Nguyễn Đình Thi cũng đã rạo rực với nhịp đập con tim mình: “Những đêm dài hành quân nung nấu / Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu”; nhà thơ Chính Hữu cũng đã viết “Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”; Hồng Nguyên thì cồn cào, da diết trong thẳm sâu: “Ba năm rồi gửi lại mái lều tranh / Luống cày đất đỏ / Tiếng mõ đêm trường / Ít nhiều người vợ trẻ / Mòn chân bên cối gạo canh khuya”.
– Bốn câu thơ trên được viết bằng bút pháp tả thực kết hợp với lãng mạn, đậm chất sử thi. Ông đã kết hợp hài hoà cách sử dụng từ Hán Việt với từ thuần Việt, sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật: tương phản, ẩn dụ.
– Nhà thơ đã khắc hoạ thành công hình tượng những con người phi thường trong những hoàn cảnh khó khăn của cuộc kháng chiến
– Thái độ, tình cảm của tác giả: yêu thương, trân trọng, cảm phục và kính trọng đồng đội – những người hùng của thời đại.
b. Hình ảnh người lính trong bài thơ trong bài Việt Bắc.
– Tố Hữu là nhà thơ của lí tưởng cộng sản, là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam. Thơ ông mang tính chất trữ tình chính trị và khuynh hướng sử thi, cảm hứng lãng mạn khá đậm nét. Ông viết nhiều về các sự kiện chính trị, lịch sử.
– Một trong những bài thơ thể hiện rất rõ cảm hứng và đặc điểm nghệ thuật của Tố Hữu là bài thơ Việt Bắc(1954), in trong tập thơ cùng tên. Tác phẩm viết về những kỉ niệm nơi chiến khu Việt Bắc gian khổ mà hào hùng, sâu đậm nghĩa tình.
– Về nội dung:
Đoạn thơ trong đề bài lại mang một giọng điệu khác, giọng điệu hào hùng khi tác giả tái hiện hình ảnh Việt Bắc ra trận – cũng là hình ảnh cả nước ra trận hào hùng trong kháng chiến chống Pháp:
+ Ấn tượng đậm nét trong đoạn thơ này là hình ảnh những đoàn quân cứ đi vội vã. Không khí khẩn trương, mạnh mẽ, hào hứng, sôi nổi của cuộc kháng chiến được gợi ra bằng hình ảnh:
Những đường Việt Bắc của ta
Đêm đêm rầm rập như là đất rung
+ Câu thơ “Những đường Việt Bắc của ta” vang lên đầy hào sảng, chất chứa niềm tự hào, tự hào về những con đường kháng chiến, tự hào về những con đường ra mặt trận, tự hào về con đường giải phóng, giành lại chủ quyền vốn là của ta. Đó là những con đường đi đến những trận đánh vang dội, những chiến công oanh liệt.
→ Trên những con đường máu lửa, những con đường chiến đấu và chiến thắng ấy là hình ảnh những con người tiến ra mặt trận: “Đêm đêm rầm rập như là đất rung”. Câu thơ mang âm hưởng hùng tráng, hào sảng cùng từ láy“rầm rập” như gợi ra nhịp bước hành quân đều đặn của những chiến sĩ ta. Những đoàn quân đi khiến núi rừng rung chuyển, đó là hình ảnh thực nhưng vẫn đậm chất lãng mạn và sử thi. Đó là hình ảnh cả nước ra trận, “cả nước hành quân – cả nước thành chiến sĩ”.
+ Hình ảnh những đoàn quân ra trận đã khẳng định sức mạnh của quân đội ta: “Quân đi điệp điệp trùng trùng / Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan”.
– Đoàn quân nối dài trên những con đường Việt Bắc của ta thật hùng tráng. Những từ láy “điệp điệp”, “trùng trùng” và nhịp điệu đều đặn của câu thơ gợi hình ảnh quân đội nhấp nhô như lượn sóng trên những con đường uốn quanh đồi núi, cũng gợi về sự đông đảo của quân đội, binh lính ta như cứ trải dài mãi, vươn rộng mãi đến khắp các chiến trường trên cả nước. Đó là hình ảnh của những con người đáng kính “Dù bom đạn xương tan, thịt nát / Không sờn lòng, không tiếc tuổi xanh”. Họ đi cùng “ánh sao đầu súng”. Đó là ánh sao thực của bầu trời đêm Việt Bắc, cũng là ánh sao của lí tưởng cách mạng đang dẫn đường họ tới chiến thắng. Hình ảnh trong câu thơ vì thế mang niềm lạc quan, sự tin tưởng, niềm hân hoan khi hướng về “chiến thắng trăm miền”.
– Đoạn thơ sử dụng thể thơ lục bát nhưng âm điệu hùng tráng, tràn đầy cảm hứng lãng mạn, niềm tin tất thắng. Tác giả sử dụng linh hoạt điệp âm, điệp từ, từ láy với ngôn ngữ tạo hình cùng các biện pháp hoán dụ, ẩn dụ, nhân hoá.
– Thái độ, tình cảm của tác giả: tự hào về cuộc kháng chiến ở Việt Bắc nói riêng, trên cả nước nói chung, tự hào về sức mạnh của các lực lượng tham gia kháng chiến, về sức mạnh của dân tộc chúng ta.
c. So sánh hai đoạn thơ để chỉ ra điểm gặp gỡ và cách thể hiện riêng của mỗi tác giả.
* Điểm tương đồng:
– Cả hai bài thơ, hai đoạn thơ đều viết về cuộc kháng chiến chống Pháp. Cả hai bài thơ đều được viết ra từ nỗi nhớ da diết, mênh mang về một thời đã qua – thời kì gian khổ mà hào hùng, tình nghĩa. Đó là nỗi nhớ của người trong cuộc khi đã chia xa nhớ về.
– Hai tác giả đều sử dụng bút pháp tả thực kết hợp với lãng mạn, sử thi nhưng cảm hứng sử thi, lãng mạn vẫn nổi bật để khẳng định vẻ đẹp của những con người cách mạng, những con người làm nên chiến thắng vang dội trên các chiến trường.
* Nét riêng trong cách thể hiện của hai nhà thơ:
– Thể thơ. Giọng điệu thơ. Các biện pháp tu từ. Bút pháp nghệ thuật…
+ Nhà thơ Quang Dũng viết bài thơ Tây Tiến trong những năm đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Hình ảnh người lính mang vẻ đẹp bi tráng. Hồn thơ Quang Dũng thiên về thể hiện cái phi thường trong hoàn cảnh khắc nghiệt. Nỗi nhớ trong bài Tây Tiến là nỗi nhớ của cá nhân nhà thơ, nỗi nhớ của một người lính nhớ về đồng đội bằng tình yêu thương, cảm phục, tự hào cũng là của riêng nhà thơ Quang Dũng.
+ Còn bài thơ Việt Bắc được Tố Hữu viết khi cuộc kháng chiến chống Pháp oanh liệt của nhân dân ta đã chiến thắng vang dội, miền Bắc đã hoàn toàn được giải phóng. Hình ảnh con người kháng chiến vì thế mang vẻ đẹp hùng tráng, đầy khí thế chiến thắng. Nỗi nhớ trong bài Việt Bắc là nỗi nhớ không chỉ của riêng nhà thơ Tố Hữu, còn là nỗi nhớ của những người cán bộ cách mạng về xuôi. Tình cảm trong bài thơ là tình cảm cách mạng, tình cảm cộng sản.
– Thể thơ. Giọng điệu thơ. Các biện pháp tu từ. Bút pháp nghệ thuật…
- Kết bài:
– Khái quát lại nội dung, nghệ thuật của hai đoạn thơ.
– Đánh giá, mở rộng vấn đề.
