Soạn bài: "Ai đã đặt tên cho dòng sông ? " (Hoàng Phủ Ngọc Tường)

»» Nội dung bài viết:

AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?
(Trích )
– Hoàng Phủ Ngọc Tường –

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả: Hoàng Phủ Ngọc Tường

– Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước, nhà văn gắn bó mật thiết với xứ Huế, có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực.

– Chuyên viết về bút kí, là “một trong mấy nhà văn viết kí hay nhất của văn học ta hiện nay” (Nguyên Ngọc).

– Đặc điểm phong cách: sáng tác luôn có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tinh, nghị luận sắc bén và tư duy đa chiều với lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm, tài hoa.

2. Tác phẩm:

– Được viết tại Huế tháng 1/1981), in trong tập kí cùng tên.

– Vị trí đoạn trích: Bài kí gồm 3 phần, đoạn trích nằm ở phần thứ nhất của bài kí.

II. Đọc – hiểu văn bản:

1. Thủy trình sông Hương:

Vẻ đẹp cảnh sắc thiên nhiên của sông Hương được miêu tả theo thủy trình từ thượng nguồn đến hạ lưu của sông Hương. Mỗi một đoạn đường, sông Hương đều mang vẻ đẹp riêng biệt, đặc sắc.

– Ở thượng nguồn: sông Hương mang vẻ đẹp hoang dại, mạnh mẽ đầy cá tính được thể hiện qua nghệ thuật so sánh độc đáo (là bản trường ca của rừng gìa, là cô gái Di gan phóng khoáng và man dại, là người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở…). Vẻ đẹp ấy còn được thể hiện qua hàng loạt các động từ mạnh, cấu trúc câu đặc biệt (rầm rộ…., mãnh liệt…, cuộn xoáy, dịu dàng và say đắm…

– Ở ngoại vi thành phố:

+ Sông Hương có vẻ đẹp quyến rũ qua nghệ thuật so sánh đặc sắc (như người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại)

+ Dòng chảy: chuyển dòng một cách liên tục, uốn mình theo những đường cong thật mềm. (Từ ngã ba Tuần, chảy theo hướng Nam – Bắc qua Hòn Chén, chuyển hướng sang Tây – Bắc vòng qua Nguyệt Biển, Lương Quán, rồi đột ngột rẽ 1 hình cung thật tròn về phía đồng bằng ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế, như 1 cuộc tìm kiếm có ý thức để đi gặp thành phố tương lai của nó. Sông Hương mang vẻ đẹp trong câu chuyện tình lãng mạn nhuốm màu cổ tích; dòng chảy mềm như tấm lụa làm nên vẻ đẹp mềm mại, uyển chuyển…

+ Màu sắc phản quang từ sông Hương lên nền trời phía tây nam thành phố: sáng xanh – trưa vàng – chiều tím.

+ Sông Hương mang vẻ đẹp trầm tích khi đi qua những đồi thông, những lăng tẩm đền đài, thành quách – nơi yên nghỉ của các vị vua chúa phong kiến xưa…

– Sông Hương đến giữa thành phố Huế.

+ Sông Hương như tìm được chính mình, mang vẻ đẹp quyến rũ đầy nữ tính (tươi vui hẳn lên, mềm hẳn đi như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.

+ Những chi lưu – những nhánh sông đào tỏa đi khắp phố thị khiến cho Huế vốn là một thành phố hiện đại thêm vẻ đẹp cổ kính, trầm mặc (những cây đa cây tỏa bóng, những xóm thuyền chài xúm xít, những ánh đèn lung linh….

+ Vẻ đẹp tinh tế của sông Hương từ điệu chảy chậm lặng lờ (cơ hồ là mặt hồ yên tĩnh, là điệu Slow dành riêng cho Huế..; như người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya…)

+ Muôn ngàn ánh hoa đăng lung linh từ điện Hòn Chén trôi về, chao nhẹ, phân vân như những vấn vương của một nỗi lòng…

– Trước khi từ biệt Huế

+ Sông Hương giống như “người tình dịu dàng và chung thủy”.

+ Con sông như lưu luyến, chí tình với thành phố Huế, như nàng Kiều trong đêm tình tự trở lại tìm Kim Trọng để nói một lời thề trước lúc đi xa.

2. Sông Hương – dòng sông của lịch sử và thi ca:

– Trong lịch sử, sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu bao chiến công oanh liệt của dân tộc (là một dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng, mang tên là Linh Giang, dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của tổ quốc những thế kỷ trung đại. Thế kỷ XVIII, soi bóng Kinh thành Phú Xuân của anh hùng Nguyễn Huệ; sống hết lịch sử bi tráng của thế kỷ XIX, và sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.)

– Trong đời thường, sông Hương mang vẻ đẹp giản dị của “một người con gái dịu dàng của đất nước”. Dòng sông gắn với những phong tục, với vẻ đẹp tâm hồn của người dân xứ Huế, màn sương khói trên Sông Hương và màu áo lục điều – sắc áo cưới của các cô dâu trẻ trong tiết sương giáng.

– Trong nghệ thuật, sông Hương là dòng sông thi ca,“Không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ” ( trong thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Tố Hữu…) Với âm nhạc, sông Hương là nơi sinh thành ra toàn bộ nền âm nhạc có điển của Huế, là cảm hứng để Nguyễn Du viết lên khúc đàn của nàng Kiều.

→ Vẻ đẹp của sông Hương được nhìn từ góc độ văn hóa, lịch sử và thi ca, làm sáng rõ vẻ đẹp của độc đáo của con sông thuộc về một thành phố duy nhất. Điều đó thể hiện tầm hiểu biết, tài năng và tình yêu của tác giả dành cho Huế.

3. Vẻ đẹp của sông Hương qua cái tôi của tác giả:

– Ưu thế của thể tùy bút: từ con sông trong thực tế, nhà văn để cho mạch cảm xúc tuôn chảy, ngòi bút tự do thể hiện phong cách nghệ thuật riêng Tình yêu thiết tha đến say đắm của tác giả đối với cảnh và người nơi xứ Huế đã thăng hoa trên ngọn bút.

– Điểm nhìn trần thuật đặc sắc, nhiều chiều: theo chiều dài con sông, chiều dài lịch sử, chiều sâu văn hóa và sự gắn bó với dòng sông quê hương.

4. Nghệ thuật.

– Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa.

– Ngôn từ phong phú, gợi hình, gợi cảm; câu văn giàu nhạc điệu.

– Các biện pháp nghệ thuật ẩn dụ, nhân hóa, so sánh được sử dụng một cách có hiệu quả

5. Ý nghĩa văn bản:

– Thể hiện những phát hiện, khám phá sâu sắc và độc đáo về sông Hương.

– Bộc lộ tình yêu tha thiết, sâu lắng và niềm tự hào lớn lao của nhà văn đối với dòng sông quê hương, với xứ Huế thân thương.

III. BÀI TẬP VẬN DỤNG

1. Bài tập 1:

“Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất. Trước khi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng. Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Digan phóng khoáng và man dại. Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng. Nhưng chính rừng già nơi đây, với cấu trúc đặc biệt có thể lý giải được về mặt khoa học, đã chế ngự sức mạnh bản năng ở người con gái của mình để khi ra khỏi rừng, sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở.”

Cảm nhận của anh/chị về hình tượng sông Hương trong đoạn trích trên. Từ đó nhận xét cách nhìn mang tính phát hiện về dòng sông của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.

2. Bài tập 2:

Rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính bắc, ôm lấy đảo Cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ. Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vịnh xưa cổ. Đối với Huế, nơi đây chính là chỗ chia tay dõi xa ngoài mười dặm trường đình. Riêng với sông Hương, vốn đang xuôi chảy giữa cánh đồng phù sa êm ái của nó, khúc quanh này thực bất ngờ biết bao. Có một cái gì rất lạ với tự nhiên và rất giống với con người nơi đây; và để nhân cách hoá nó lên, tôi gọi đấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Và giống như nàng Kiều trong đêm tình tự, ở ngã rẽ này, sông Hương đã chí tình trở lại tìm Kim Trọng của nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả: “Còn non, còn nước, còn dài, còn về, còn nhớ…”. Lời thề ấy vang vọng khắp lưu vực sông Hương thành giọng hò dân gian; ấy là tấm lòng người dân nơi Châu Hoá xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở.

Cảm nhận vẻ đẹp của Sông Hương trong đoạn trích trên. Từ đó liên hệ với đoạn văn tả vẻ đẹp Sông Đà trong tuỳ bút “Người lái đò Sông Đà” (Nguyễn Tuân):Con Sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc, chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân. Để nhận xét cảm xúc khi viết về dòng sông của mỗi nhà văn.

3. Bài tập 3:

Có ý kiến cho rằng:“Kí Hoàng Phủ Ngọc Tường vừa giàu chất trí tuệ, uyên bác, tài hoa lại vừa giàu chất thơ, nội dung thông tin về văn hóa lịch sử rất phong phú”.Anh/chị hãy chứng minh điều đó qua đoạn trích“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường để làm rõ nhận định trên.