»» Nội dung bài viết:
Cảm hứng sử thi trong truyện ngắn Việt Nam 1945 – 1975.
1. Khái niệm cảm hứng sử thi.
– Cảm hứng: được hiểu là cảm hứng nghệ thuật, là nội dung tình cảm chủ đạo của tác phẩm, thể hiện những trạng thái tâm hồn, cảm xúc của tác giả trong tác phẩm.
– Sử thi: là một thể loại văn học dân gian, còn được gọi là Anh hùng ca. Đây là một thể loại văn học thuộc loại hình tự sự dân gian, với một số đặc trưng cơ bản là: đề cập đến những vấn đề lớn lao của cộng đồng, xây dựng hình tượng nhân vật anh hùng là kết tinh sức mạnh vật chất và tinh thần của cộng đồng trong cảm hứng ngợi ca…, có quy mô hoành tráng, miêu tả và ca ngợi những thành tựu, những sự kiện có tính chất toàn dân và có ý nghĩa trọng đại đối với cộng đồng, ca ngợi những anh hùng bộ tộc mang sức mạnh thần kỳ, tiêu biểu cho phẩm chất và khát vọng của bộ tộc (như anh hùng Rama trong Sử thi Ramayana; Hecto trong sử thi Iliat, Ôđixê của Hy Lạp..v.v…Ở Việt Nam có người anh hùng Đam San trong Bài ca Đăm Săn của người Ê Đê…
– Cảm hứng sử thi được hiểu là những tình cảm, cảm xúc tự hào, ngợi ca của tác giả về những vấn đề lớn lao quyết định vận mệnh chung; những nhân vật kết tinh sức mạnh, phẩm chất của cộng đồng,…
2. Một số biểu hiện cơ bản của cảm hứng sử thi trong truyện Việt Nam 1945 – 1975.
Mỗi bộ sử thi chính là niềm tự hào to lớn của dân tộc đó. Sử thi thời cổ đại là thể loại một đi không trở lại. Nền văn học hiện nay không còn thể loại sử thi nữa nhưng cái không khí, tính chất của sử thi vẫn được người cầm bút mang vào trong các sáng tác. Và chất sử thi đã làm nên giá trị, làm nên sức sống cho từng trang viết, làm sống lại không khí hùng tráng của một thời đại anh hùng. Một số truyện ngắn tiêu biểu minh họa cho sự tồn tại của nền văn học sử thi trong Văn học Việt Nam giai đoạn 1945 – 1975 như: Truyện ngắn “Những đứa con trong gia đình”, “Người mẹ cầm súng” của nhà văn Nguyễn Thi, truyện ngắn “Rừng xà nu”, tiểu thuyết “Đất nước đứng lên” của nhà văn Nguyễn Trung Thành, “Bắt sấu rừng U Minh Hạ” của Sơn Nam,….
– Về đề tài: Tác phẩm thường đề cập đến những vấn đề chung của cộng đồng, của xã hội, của đất nước; những sự kiện có ý nghĩa lịch sử liên quan đến vận mệnh, sự sống còn của cả cộng đồng như kháng chiến, sự nổi dậy, khởi nghĩa của các cộng đồng, dân tộc… nhất là cuộc kháng chiến chống Mĩ: tinh thần quật khởi của dân làng Xô – man đồng bào Tây Nguyên đối đầu với Mĩ – Ngụy (Rừng xà nu), mối thù của Việt là mối thù của quê hương với giặc Mĩ (Những đứa con trong gia đình), số phận của anh hùng Núp là số phận của đồng bào Tây Nguyên và tinh thần khởi nghĩa của cộng đồng (Đất nước đứng lên)…
– Về chủ đề tư tưởng: ngợi ca, tự hào về anh hùng chiến đấu, tinh thần quật khởi của nhân dân, ý chí kiên cường, bất khuất, sức mạnh phi thường của toàn dân.
– Về nhân vật: hình tượng nhân vật trong các tác phẩm mang cảm hứng sử thi xuất thân bình dị, đời thường nhưng luôn mang trong mình những phẩm chất anh hùng như (anh Núp, Tnú, Việt..), thể hiện tầm vóc lớn lao, hành động phi thường, kết tụ sức mạnh, ý chí, khát vọng cũng như phẩm chất chung của cả cộng đồng. Số phận cá nhân gắn chặt với số phận cộng đồng như Tnú, cụ Mết, dân làng Xô – man.
Các vấn đề đời tư hầu như không được đặt ra, nếu có thì cũng chỉ nhằm nhấn mạnh thêm trách nhiệm và tình cảm của người anh hùng với cộng đồng. những nỗi đau, mất mát, tình yêu, ước mơ của cá nhân cũng gắn với cộng đồng, dân tộc (nỗi đau thương mất mát của Tnú, Việt… họ hi sinh quyền lợi cá nhân vì lợi ích chung; vượt lên bi kịch cá nhân để tiếp tục chiến đấu,…
– Ngôn ngữ thường có tính chất trang trọng, giàu hình ảnh, có tính biểu tượng cao và giàu giá trị gợi cảm. Giọng điệu tác phẩm thường mang âm hưởng hùng tráng, lay động và khích lệ mạnh mẽ tình cảm người đọc…
3. Vai trò của cảm hứng sử thi trong truyện ngắn Việt Nam 1945 1975.
– Cảm hứng sử thi làm cho văn học 1945 – 1975 thấm nhuần tinh thần lạc quan: Hiện thực kháng chiến chồng chất khó khăn, gian khổ: thiếu thốn về vật chất; chịu nhiều mất mát, hy sinh…, cảm hứng sử thi giúp con người lạc quan,tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc, xác định lí tưởng sống cao đẹp; tin tưởng vào sức mạnh, chiến thắng của dân tộc và khát vọng xây dựng đất nước hòa bình, tươi đẹp…
– Cảm hứng sử thi làm cho văn học 1945 – 1975 đáp ứng yêu cầu phản ánh hiện thực đời sống trong quá trình vận động và phát triển của cách mạng:
+ Phán ánh được những vấn đề sống còn của dân tộc, những bức tranh hiện thực rộng lớn: cả ba bài thơ đều tập trung thể hiện hình tượng; phản ánh quá trình vận động cách mạng đi từ cuộc kháng chiến chống Pháp đến cuộc kháng chiến chống Mĩ, cả dân tộc không chịu áp bức, nô lệ, chiến đấu hy sinh giành độc lập tự do cho đất nước.
+ Thể hiện lẽ sống lớn, tình cảm lớn: lòng yêu nước, lý tưởng cách mạng.
+ Viết về những con người đại diện cho tinh hoa và khí phách, phẩm chất và ý chí của cả dân tộc; tiêu biểu cho lí tưởng của cả cộng đồng: người lính, người cán bộ cách mạng, quần chúng cách mạng, trong đó đặc biệt đề cao thế hệ trẻ với trách nhiệm bảo vệ Tổ quốc…
– Khuynh hướng sử thi thường gắn với cảm hứng lãng mạn tạo nên giọng điệu ngợi ca, trang trọng, tráng lệ, hào hùng: thể hiện qua cách sử dụng hình ảnh, ngôn ngữ, các thủ pháp nghệ thuật (đối lập, cường điệu…)…
– Cảm hứng sử thi đã trở thành cảm hứng chủ đạo trong sáng tác, nó cổ vũ, khích lệ, tạo cho con người niềm tin, tiếp thêm sức mạnh, ý chí, nghị lực có thể vượt lên mọi thử thách trong máu lửa của chiến tranh gian khổ để hướng đến ngày chiến thắng.
Xem thêm:
