Cảm nhận vẻ đẹp đa diện của dòng sông Hương qua bút kí Ai đã Đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường

Cảm nhận vẻ đẹp đa diện của dòng sông Hương qua bút kí Ai đã Đặt tên cho dòng sông ? của Hoàng Phủ Ngọc Tường

• Mở bài:

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn, một tri thức yêu nước. Ông có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực nhưng chuyên về thể loại bút kí. Nét đặc sắc trong tác phẩm của Hoàng Phủ Ngọc Tường là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lý,… Tất cả được diễn đạt trong lối hành văn hướng nội xúc tích, say đắm và tài hoa. Ai đã đặt tên cho dòng sông là một trong những bút kí đặc sắc của ông. Tác phẩm vừa thể hiện những nét độc đáo, vẻ đẹp đa diện của dòng sông Hương, vừa biểu hiện phong cách trữ tình hướng nội xúc tích và ngòi bút tài hoa, uyên bác của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Nếu con sông Đà phải cảm ơn Nguyễn Tuân vì nhờ nhà văn nó mới được ghi tên trong lịch sử văn học Việt Nam hiện đại như một đối tượng thần mĩ; thì cũng giống như vậy, dòng sông Hương cũng phải cảm ơn nhà văn chuyên viết kí Hoàng Phủ Ngọc Tường. Có thể nói, hai con sông ấy chảy chung trong lịch sử hai vùng đất nước đã được hai nhà văn bắt mạch, khơi dòng cho chúng chảy tiếp uốn lượn bồng bềnh, trôi trong biển nước văn chương đầy chất thơ, chất họa, chất nhạc,… Để rồi mãi tha thiết chảy trong tâm hồn bạn đọc.

Sông hương vùng thượng lưu được miêu tả và so sánh như cô gái Di-Gan phóng khoáng và man dại. Sông Hương vùng thượng lưu mang vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại, bí ẩn, sâu thẳm nhưng cũng có lúc dịu dàng, say đắm. Từ khởi nguồn đã ẩn chứa nguồn sức mạnh dữ dội. Sự mãnh liệt, hoang dại của con sông được hình tượng hóa “như một bản trường ca của rừng già , rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn”.

Khi chảy qua miền địa hình hiểm trở, sông Hương mang vẻ đẹp dữ dội “tung phá mãnh liệt qua ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc xoáy vào đáy vực bí ẩn”. Nhưng cũng có lúc nó lại hiền lành trữ tình “dịu dàng, say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”. Hình ảnh dòng sông mang đậm chất sử thi tráng lệ vừa mạnh mẽ, phi thường vừa trữ tình hồn hậu. Đó cũng là tấm lòng yêu mến thiết tha của nhà văn đối với cội nguồn của quê hương đất Huế.

Dòng sông được một lần nữa được hình tượng hóa như một cô gái phóng khoáng và man dại. Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ. Rừng già cũng tạo cho nó một tâm hồn tự do và trong sáng. Đó là sức mạnh bản năng của người con gái. Sức mạnh ấy được chế ngự bởi cấu trúc địa lý lãnh thổ để đi ra khỏi rừng. Nó “nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá sứ sở”.

Sông Hương khi mạnh mẽ, khi lại dịu dàng. Con sông có lúc “mềm như tấm lụa” khi qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lưu Bảo. Có khi lại như ánh lên “những phản quang nhiều màu sắc: sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” lúc qua những đồi núi phía Tây Nam thành phố và mang “vẻ đẹp trầm mặc” khi qua bao lăng tẩm, đền đài. Khi lại mang niềm kiêu hãnh âm u được phong kín trong những rừng thông u tịch. Cho đến lúc bừng sáng tươi tắn và trẻ trung khi gặp “tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”.

Hai bút pháp kể và tả được kết hợp với nhuần nhuyễn và tài hoa trong đoạn văn đã làm nổi bật một sông Hương đẹp bởi phối cảnh kì thú giữa nó với thiên nhiên xứ Huế phong phú mà hài hòa. Sông Hương ở mỗi chặn đường lại mang một vẻ đẹp khác nhau. Nếu như ở thượng nguồn là một vẻ đẹp man dại và đầy cá tính giống như một cô gái Di-Gan thì ở đoạn sông này, sông Hương có một vẻ đẹp mềm mại, dịu dàng. Bút pháp miêu tả của nhà văn cũng có sự chuyển đổi. Vẫn là nét tài hoa, trữ tình nhưng có sự kết hợp hài hòa nhuần nhuyễn giữa kể và tả đầy linh hoạt.

Sông Hương khi chảy vào thành phố Huế trở thành một sông Hương mơ mộng soi bóng Kinh thành Huế. Như đã tìm thấy chính mình khi bắt gặp thành phố thân yêu, sông Hương “vui tươi hẳn lên giữa những bãi biển xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long”. Dòng sông “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây-Bắc-Đông-Nam”, rồi “uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến” khiến cho “dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng vâng không nói ra của tình yêu”.

Nằm ngay giữa lòng thành phố, sông Hương cũng giống như sông Xen của Paris, sông Đa-Nup của Budapet,… Nhưng trong biểu đạt tài hoa của tác giả, sông Hương được cảm nhận từ nhiều góc độ khác nhau, đưa lại cho người đọc những cảm nhận đa dạng, phong phú: nhìn bằng con mắt của hội họa, sông Hương và những chi lưu của nó tạo nên những đường nét thật tinh tế, tôn lên vẻ đẹp cổ kính của cố đô. Qua cách cảm nhận âm nhạc, sông Hương lại đẹp như một điệu slow chậm rãi, sâu lắng trữ tình và với cái nhìn đắm say của một trái tim đa cảm thì sông Hương lại là một người tình dịu dàng và chung thủy.

Sông Hương gắn bó mật thiết với kinh thành Huế, góp phần tạo nên vẻ đẹp đặc trưng riêng của Huế. Chính vì luyến day dứt không nở rời xa: “rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính Bắc, ôm lấy đảo Cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau vùng ngoại ô vĩ dạ và rồi sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi vòng, rẻ ngoặt sang hướng Đông Tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh cổ xưa”.

Cũng theo nhận xét của tác giả thì khúc quanh thật bất ngờ đó tựa như một nỗi vương vấn và dường như còn có cả “chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”.

• Kết bài:

Sức liên tưởng kì diệu, sự hiểu biết phong phú về địa danh, lịch sử, văn hóa và đời sống con người đôi bờ sông Hương kết động trong những câu văn vừa chân thực vừa có chiều sâu triết lý khiến cho hình ảnh dòng sông trở nên sống động, lung linh, huyền ảo lạ thường. Hoàng Phủ Ngọc Tường với ngòi bút tài hoa, uyên bác đã thể hiện sinh động vẻ đẹp đa diện của dòng sông Hương hết sức thú vị và hấp dẫn.

Tham khảo:

Cảm nhận vẻ đẹp đa diện của dòng sông Hương qua bút kí Ai đã Đặt tên cho dòng sông ?

Dàn ý:

• Mở bài:

– Hoàng Phủ Ngọc Tường thuộc thế hệ những nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Ông là nhà văn có phong cách độc đáo và đặc biệt sở trường về thể loại bút ký và tùy bút. Một trong những bút ký khá thành công của ông là Ai đã đặt tên cho dòng sông?. Trong tùy bút này, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm nổi bật vẻ đẹp đa diện của dòng sông Hương, vẻ đẹp kinh thành Huế dưới nhiều góc độ khác nhau, từ lịch sử đến văn hóa và tâm hồn người Huế.

– Ai đã đặt tên cho dòng sông? là bút kí xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Bài ký đã ca ngợi dòng sông Hương như một biểu tượng của Huế, đồng thời thể hiện đậm nét phong cách tài hoa, uyên bác, giàu chất thơ của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

• Thân bài:

Vẻ đẹp của dòng sông Hương nhìn từ cảnh sắc thiên nhiên.

– Với một tâm hồn nghệ sĩ giàu xúc cảm, giàu tưởng tượng, với một tình cảm thiết tha, gắn bó và tự hào về Huế; với một vốn ngôn từ phong phú cùng óc quan sát tinh tế và đầy sáng tạo… nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện và diễn tả sinh động vẻ đẹp đầy chất thơ của dòng sông Hương, vẻ đẹp về cảnh sắc thiên nhiên của dòng sông Hương được tác giả mô tả bằng nhiều cảm nhận khác nhau:

– Khi đi qua giữa lòng Trường Sơn, sông Hương có vẻ đẹp “phóng khoáng và man dại” như một cô gái Di-gan, là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn…

– Khi ra khỏi rừng: sông Hương nhanh chóng mang một vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở.

– Khi chảy về phía lầy nam thành phố Huế: sông Hương có vẻ đẹp biến ảo như phản quang nhiều màu sắc “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.

– Khi lặng lẽ chảy dưới chân những dòng sông u tịch với những lăng mộ âm u và kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn thì sông Hương có vẻ đẹp “trầm mặc như triết lí cổ hủ”.

– Khi đi qua trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ: sông Hương có vẻ đẹp mang màu sắc triết lí.

– Khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long thì sông Hương có vẻ đẹp “vui tươi”.

– Khi chảy qua thành phố Huế: sông Hương có vẻ đẹp nên thơ, trữ tình dịu dàng, mềm mại như một dải lụa: “Giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rút nhẹ sang đến cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu ”.

– Khi rời khỏi kinh thành Huế: sông Hương có vẻ đẹp mơ màng, hư ảo khi nó đi qua những nương dâu, lũy trúc và những hàng cau thôn Vĩ Dạ: “Rời khỏi kinh thành Huế, sông Hương chếch về phía chính Bắc, ôm lấy đảo cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc của những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ. Điều đặc biệt của sông Hương là sự đổi dòng đột ngột trước khi xa thành phố như lưu luyến bịn rịn trước lúc chia tay và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ”. Tác giả đã cảm nhận khúc ngoặt này của dòng sông Hương một cách rất độc đáo “tôi gọi đấy là nỗi vương vấn, củ một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Và giống như nàng Kiều trong đêm tự tình, ở ngã rẽ này, sông Hương đã chí tình trở lại tìm Kim Trọng cửa nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả. Cách cảm nhận này của nhà văn đã làm cho con sông Hương không những đẹp mà còn trữ tình hơn.

Vẻ đẹp của sông Hương nhìn từ góc độ văn hóa.

– Sông Hương không những đẹp về cảnh sắc thiên nhiên mà sông Hương còn có vẻ đẹp về góc độ văn hóa. Tác giả gắn sông hương với âm nhạc cổ điển Huế: sông Hương, ấy là “một người tài tử đánh đàn lúc đêm khuya”, là một dòng sông thi ca mà những nhà thơ đều có cảm nhận.

– Để làm rõ điều này, tác giả đã liên tưởng và đưa ra một số cách cảm nhận riêng về dòng sông Hương của một số nhà thơ như tác giả đã liên tưởng đến Nguyễn Du và Truyện Kiều, Cao Bá Quát lại có cách cảm nhận riêng của mình, là vẻ đẹp hùng tráng của dòng sông Hương “như kiếm dựng trời xanh”; Bà Huyện Thanh Quan thì cảm nhận dòng sông Hương bằng mối “quan hoài vạn cổ”, với bóng chiều bảng lảng, và là dòng sông Hương lại đột khởi hành sức mạnh phục sinh của tâm hồn, trong thơ Tố Hữu. Và ở đây, một lần nữa, sông Hương quả thật là Kiều.

Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn lịch sử.

– Từ góc nhìn lịch sử, sông Hương không còn là cô gái “Di-gan man dại”, không còn là “người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa” mà trở thành chứng nhân của những biến thiên lịch sử. Nhà văn ví sông Hương như “sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá xanh biếc”. Sự hòa quyện giữa chất hùng tráng và trữ tình. Sông Hương là một bản anh hùng ca, đồng thời giữa đời thường sông Hương là một bản tình ca “Còn non, còn nước, còn dài – Còn về, còn nhớ…”.

– Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhìn thấy từ dòng sông những dấu tích lịch sử; từng nhánh rẽ của dòng sông, đến “những cây đa, cây cừa cổ thụ” cũng hàm ẩn một phần lịch sử:

+ Nhà văn đã ngược về quá khứ để khẳng định vai trò của dòng sông Hương trong lịch sử dân tộc. Từ thời đại các Vua Hùng, sông Hương là “dòng sông biên thùy xa xôi”. Trong những thế kỉ trung đại, với tên gọi Linh Giang, nó đã “oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt”. Sông Hương gắn liền với những chiến công Nguyễn Huệ. Sông Hương đẫm máu những cuộc khởi nghĩa thế kỉ XIX. Sông Hương gắn liền với cuộc Cách mạng tháng 8 với những chiến công rung chuyển. Và sông Hương cùng những di sản văn hóa Huế oằn mình dưới sự tàn phá của bom Mỹ… Chất trữ tình của tùy bút giảm đi, nhường chỗ cho chất phóng sự với những sự kiện lịch sử cụ thể.

→ Quay về quá khứ xa xưa, ngòi bút nhà văn lấp lánh niềm tự hào về lịch sử một dòng sông có cái tên mềm mại, dịu dàng nhưng kiên cường, kiêu hãnh qua thăng trầm lịch sử.

• Kết bài:

– Sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường không chỉ mang vẻ đẹp trời phú mà còn ánh lên vẻ đẹp của con người, những tài nữ đánh đàn, những người dân Châu Hóa lái thuyền xuôi ngược, những người con anh dũng đã hi sinh, những Nguyễn Du, những Bà huyện Thanh Quan, những Tố Hữu..đã viết thơ trên dòng chảy long lanh in bóng mây trời. Cũng như tình yêu của sông Hương với Huế, tình yêu của Hoàng Phủ Ngọc Tường với sông Hương cũng là quá trình dâng tặng, khám phá và hoàn thiện chính mình…

Tham khảo:

Vẻ đẹp hình tượng dòng sông Hương trong bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

• Mở bài:

Có ai về xứ Huế mộng mơ mà không một lần ngắm nhìn dòng sông Hương huyền diệu. Con sông đã làm nên nét đặc trưng của xứ Huế. Bởi vậy mà, nó đã trở thành nguồn cảm hứng vô tận cho nghệ thuật trong đó có văn chương. Và một trong những tác phẩm nổi tiếng về sông Hương chính là tùy bút “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Nổi bật của tác phẩm này là hình tượng sông Hương đẹp, đầy màu sắc.

• Mở bài:

Trước hết, sông Hương là “bản trường ca của rừng già”. Sông Hương gắn liền với đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ. Con sông toát lên vẻ đẹp của sức sống mãnh liệt vừa hùng tráng trữ tình như bản trường ca bất tận của thiên nhiên: “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”. Câu văn dài gợi dậy cái dư vang của trường ca. “Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình như một cô gái Digan phóng khoáng man dại. Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”. Đây là một liên tưởng thú vị độc đáo. Bằng việc ví sông Hương với cô gái Digan, tác giả đã khắc sâu vào tâm trí người đọc một ấn tượng mạnh mẽ. Sông Hương hiện lên như một con người có cá tính, có tâm hồn với vẻ đẹp hoang dại đầy tình tứ. Khi ra khỏi rừng, “sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Cách gọi này giúp người đọc có thêm một cách nhìn, một sự hiểu biết về vẻ đẹp hùng vĩ đầy chất thơ. Sông Hương còn là một đấng sáng tạo. Nó đã tạo nên, gìn giữ và bảo tồn văn hóa của một vùng xứ sở.

Nhà văn tiếp tục hình dung sông Hương như “người gái đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại” được người tình mong đợi đến đánh thức. Từ đây, thủy trình của sông Hương khi nó bắt đầu về xuôi như một cuộc tìm kiếm có ý thức. Người tình nhân đích thực của một người con gái đẹp trong câu truyện tình yêu nhuốm màu cổ tích. Thủy trình của sông Hương được miêu tả với sức sống mới, vóc dáng mới. Dòng sông chuyển dòng một cách kiên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột uốn mình qua những đường cong thật mềm. Hành trình khá gian truân, vượt qua nhiều thử thách: “từ ngã ba tuần sông Hương theo hướng Nam Bắc qua điện Hòn Chén; vấp Ngọc Trản, nó chuyển hướng sang Tây Bắc, vòng qua thềm đất bãi Nguyệt Biều, Lương Quán rồi đột ngột vẽ một hình cung thật tròn về phía đông bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế. Những câu văn miêu tả dòng chảy địa lý tự nhiên của dòng sông, biến dòng chảy ấy trở thành một hành trình của người con gái đẹp duyên dáng.

Vào giữa lòng thành phố, sông Hương “vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc”. “Sông Hương nằm ngay giữa lòng thành phố yêu quí của mình”. Sông Hương phẳng lặng đã khiến cho cảnh vật phố Huế trở nên mộng mị, ảo diệu, nhẹ nhàng. Sông Hương như “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”. Sông Hương như một giai điệu chậm rãi khiến cho mọi cảnh vật, mọi thứ xô bồ như một phút lặng. Sông Hương còn được ví với “tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”. Tác giả đã gợi đến một nét đẹp văn hóa của Huế gắn với dòng sông thơ mộng: nhã nhạc cung đình Huế. Nhã nhạc phải được biểu diễn trên sông vào đêm khuya mới cảm nhận hết được vẻ đẹp âm nhạc và màu săc văn hóa đặc trưng ở nơi đây.

Khi rời khỏi thành phố, sông Hương như một “người tình thủy chung”. Khúc ngoặt về hướng Đông của dòng sông trong con mắt của người nghệ sĩ là biểu hiện của nỗi vấn vương, cả một chút lẳng lơ kín đáo. Nhà văn hình dung sông Hương như nàng Kiều trở lại gặp Kim Trọng để nói lời thề trước khi đi xa.

Dòng sông Hương là dòng sông của lịch sử, của thi ca. Trong lịch sử, sông Hương mang vẻ đẹp của một bản anh hùng ca, ghi dấu bao chiến công oanh liệt của dân tộc. Từ dòng sông biên thùy của các vua Hùng, đến bảo vệ biên giới phía Nam của Tổ quốc Đại Việt thời trung đại. Thế kỉ mười tám nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ; nó sống hết lịch sử bị tráng của thế kỉ mười chín với máu của các cuộc khởi nghĩa, và từ đấy sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám của những chiến công rung chuyển. Không chỉ lịch sử mà còn là thi ca. Dòng sông không bao giờ tự lặp lại mình. Nó luôn mang vẻ đẹp mới. Nó có khẳ năng khơi nguồn cảm hứng mới cho các nhà văn nghệ sĩ. Một cảm hứng vô tận, nhiều sắc màu.

• Kết bài:

– Với những trang viết mê đắm, tài hoa, súc tích, qua bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông ?, tác giả đã thể hiện đậm nét vẻ đẹp đa diện của dòng sông Hương và thực sự làm giàu thêm cho linh hồn bức tranh thiên nhiên xứ sở. Sông Hương thực sự trở thành “gấm vóc” của giang sơn tổ quốc. Bài kí góp phần bồi dưỡng tình yêu, niềm tự hào đối với dòng sông và cũng là với quê hương, đất nước

Phân tích bút ký Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường