Phân tích ý nghĩa bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh
- Mở bài:
Xuân Quỳnh là một trong những nhà thơ tiêu biểu nhất của thế hệ các nhà thơ trẻ thời chống Mĩ. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ giàu yêu thương với nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên, vừa chân thành, đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường. Phong cách thơ ấy được thể hiện khá sâu sắc trong bài thơ Sóng, một tác phẩm xuất sắc của nhà thơ Xuân Quỳnh và của nền thơ Việt Nam hiện đại.
- Thân bài:
Bài thơ Sóng được sáng tác trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình) năm 1967 và được in trong tập Hoa dọc chiến hào. Bài thơ thể hiện sự khám phá, giãi bày khát vọng một tình yêu lớn: mãnh liệt, say đắm, chân thành, thủy chung của người phụ nữ.
Bài thơ xây dựng theo kết câu song hành, trên cơ sở nhận thưc sự tương đồng hòa hợp giữa 2 hình tượng trữ tình “Sóng” và “em”. “Sóng” là một hình tượng nghệ thuật độc đáo: vừa là con sóng ngoài biển cả về ẩn dụ để thi sĩ tỏ bày mọi trạng thái bí ẩn, mãnh liệt của tình yêu. Sóng là sự hóa thân của cái tôi trữ tình của Xuân Quỳnh. “Em” là cái tôi trữ tình của nhà thơ – người phụ nữ đang yêu.
Sóng là hình tượng xuyên suốt bài thơ. Sóng được miêu tả cụ thể, sinh động với nhiều trạng thái mâu thuẫn, trái ngược nhưng thống nhất. Sóng chính là hình ảnh ẩn dụ của tâm trạng người con gái đang yêu. Mượn hình tượng sóng, người con gái nói lên khát vọng của tình yêu (khát vọng tìm kiêm, khám phá, tìm đên một tình yêu lớn lao bao dung), soi vào sóng để thấy mình rõ hơn. Nhờ sóng để biểu lộ những trạng thái xúc động, những khát khao mãnh liệt của mình.
“Sóng” và “em” song hành suốt bài thơ, khi thì phân đôi để soi chiếu vào nhau, khi thì nhập làm một, tạo nên sự cộng hưởng để biểu đạt những trạng thái tâm lí phong phú, phức tạp và tinh tế của tình yêu. “Sóng” và “em” tuy hai là một, có lúc phân chia, có lúc lại hòa nhập, đan cài, soi chiếu cho nhau đề nói lên những phương diện phong phú, phức tạp nhiều khi mâu thuẫn nhưng thống nhất trong tâm hồn người phụ nữ đang yêu. Sóng là hình ảnh biểu tượng cho tình yêu vĩnh hằng, bất biến cùng với thời gian, bất diệt trước mọi đổi thay.
Âm diệu, nhịp điệu của bài thơ giống như âm điệu của những con sóng trên biển cả vỗ liên hồi không ngừng nghỉ. Âm hưởng ấy lại được tạo nên bởi thể thơ ngũ ngôn với những câu thơ liền không dấu chấm câu như những đợt sóng miên man, vô tận gợi lên tâm trạng không yên định của con người luôn trăn trở, khát khao.
Hình tượng sóng là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo của Xuân Quỳnh. Nhà thơ đã tìm được một hình ảnh đặc sắc để biểu lộ cảm xúc của một trái tim khao khát yêu thương, hạnh phúc – một tình yêu dạt dào mãnh liệt, chân thành ở người phụ nữ. Ẩn chứa bên trong những biểu hiện của con sống là vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ đang yêu trong trạng thái xúc cảm phong phú, phức tạp, đầy bí ẩn nghịch lí:
Dữ dội và dịu êm.
Ồn ào và lặng lẽ
Tâm hồn người phụ nữ luôn mang nét đẹp truyền thống của người phụ nữ: đằm thắm, dịu dàng, tế nhị, nhân hậu, thủy chung, bao dung nhưng có khi cũng hết sức hiện đại. Họ mạnh bạo, chủ động bày tỏ những khao khát yêu thương mãnh liệt của lòng mình một cách chân thành, tự nhiên.
Khi yêu con người cũng vậy, luôn sống trong những trạng thái phức tạp, đầy bí ẩn nhiều khi nghịch lí: khi bồng bột sôi nổi, lúc kín đáo sâu sắc, vừa đắm say vừa tỉnh táo, vừa nồng nhiệt vừa dè dặt, vừa tin tường vừa hoài nghi…trạng thái luôn bất yên, xao động.
Người phụ nữ không cam chịu hay an phận mà dám vượt qua mọi trở ngại để giữ gìn hạnh phúc, dù có phấp phỏng trước cái vô tận của thời gian nhưng vẫn tin vào sức mạnh của tình yêu, không yên lặng mà giàu khao khát yêu thương. Khát vọng vươn xa, hướng đến bến bờ rộng lớn của tình yêu thoát khỏi những gì nhỏ hẹp, chật chội, tầm thường:
Sông không hiểu nổi mình.
Sóng tìm ra tận bể.
Nghệ thuật nhân hóa sóng khao khát ra biển lớn, hòa nhập vào không gian mênh mông. Trái tim người phụ nữ khi yêu cũng vậy không chịu chấp nhận sự tầm thường nhỏ hẹp luôn vươn tới cái lớn lao có thể đồng cảm, đồng điệu với mình. Đây là một nét mới trong quan niệm về tình yêu mà Xuân Quỳnh đã phát hiện ra.
Lời thơ khẳng định khát vọng tình yêu là khát vọng muôn đời của nhân loại – luôn bất biến như con sóng trên đại dương mênh mông. Trước biển cả mênh mông, nhà thơ nhận ra con sóng vĩnh hằng cùng thời gian Từ đó, Xuân Quỳnh nghĩ đến sự vĩnh hằng của tình yêu với những liên tưởng sâu sắc:
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ
Con sóng ngự trị ngàn đời nơi biển cả thì tình yêu cũng là khác vọng muôn đời của nhân loại, mà mãnh liệt nhất là của tuổi trẻ. Từ ngàn xưa, con người đã đến với tình yêu và mãi mãi vẫn cứ đến với tình yêu. Tình yêu luôn là khát vọng bồi hồi. Điều đó, khiến cho trái tim tuổi trẻ không ngừng trăn trở suy tư tìm cách lí giải cội nguồn của tình yêu. Con sóng khao khát truy tìm cội nguồn của mình thì khi tinh yêu đến người ta cũng thường có nhu cầu tìm hiểu và phân tích:
Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau
Hai câu hỏi tu từ thể hiện suy tư trăn trở muốn khám phá tìm hiểu cội nguồn tình yêu. Nhưng tinh yêu cũng như sóng biển, như gió trời, làm sao mà hiểu hết được. Đó quả là bí ẩn kì diệu của tình yêu. Cách thể hiện hồn nhiên, thật dễ thương đấy nữ tính. Trái tim yêu luôn nhớ thương mãnh liệt:
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức
Tình yêu thường gắn liền với nỗi nhớ. Xuân Quỳnh phát hiện con song nhớ bờ tha thiết trào dâng cũng chính là nỗi nhớ tha thiết trong tâm hồn người con gái khi yêu (kết cấu song hành song nhớ bờ/ em nhớ anh). Đã có lần, Xuân Quỳnh cũng từng viết:
“Vì tình yêu muôn thuở
Có bao giờ đứng yên”
(“Thuyền và Biển” – Xuân Quỳnh)
Nỗi nhớ được bộc lộ một cách trực tiếp, mới mẻ và táo bạo (Cách nói nhân hóa, trực tiếp “ sóng nhớ bờ” “em nhớ anh”). Nỗi nhớ thường trực trong mọi không gian, thời gian (đối lập: “dưới lòng sâu” – “trên mặt nước”, “ngày” – “đêm”). Nỗi nhớ cồn cào, da diết, không thể nào yên, không thể nào nguôi. Nó cuồn cuộn dào dạt như những đợt sóng biển triền miên vô hồi vô hạn (Phép điệp “con sóng”, “nhớ”). Nỗi nhớ không chỉ tồn tại trong ý thức mà còn len lỏi vào trong tiềm thức, xâm nhập vào cả giấc mơ.
Dù thế nào, người phụ nữ luôn muốn tìm kiếm một tình yêu chân thành thiết tha, mãnh liệt, luôn thủy chung son sắt:
Dẫu xuôi về phương bắc
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh – một phương
Ở ngoài kia đại dương
Trăm nghìn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở
Nghệ thuật đối lập và cách nói ngược hai chiều ngược nhau “xuôi – ngược”; “nam – bắc” là những dự cảm về những khó khăn vất vả, về sự xa xôi, cách trở, những thử thách trong tình yêu. Câu thơ khẳng định trái tim thủy chung luôn hướng về một phương duy nhất “phương xa”. Đó là sự khẳng định lòng thủy chung đủ sức mạnh vượt qua tất cả để chiến thắng. Con sóng tình yêu của Xuân Quỳnh mới mẻ, táo bạo nhưng vẫn rất gần gũi, đáng yêu.
Cuối cùng, nhà thơ trở về với những khát vọng tình yêu vĩnh hằng trong những suy tư, lo âu, trăn trở trước cuộc đời:
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ
Qua cấu trúc chính phụ “tuy … vẫn”, “ dẫu…vẫn” ta thấy rõ, nhà thơ sớm nhận ra và thấm thía sự hữu hạn của đời người và sự mong manh của hạnh phúc. Giọng thơ trầm lắng suy tư, đầy chiêm nghiệm, âu lo. Ước muốn được sống hết mình cho tình yêu. Khát vọng hóa than thành sóng để bất tử hóa tình yêu.
Vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ khi yêu qua hình tượng sóng trong bài thơ vừa mang tính truyền thống đằm thắm, dịu dàng, hồn hậu, chung thủy; vừa mang tính hiện đại táo bạo mãnh liệt dám vượt qua mọi trở ngại để giữ gìn hạnh phúc, luôn vững tin vào sức mạnh của tình yêu.
Bài thơ với thể thơ năm chữ truyền thống; cách ngắt nhịp, gieo vần độc đáo, giàu sức liên tưởng. Giọng điệu tha thiết chân thành, có ít nhiều những lo âu phấp phỏng. Xuân Quỳnh đã xây dựng được những hình ảnh ẩn dụ đặc sắc.
- Kết luận:
Bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh đã khẳng định vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu: tha thiết, nồng nàn, đầy khát vọng và son sắt thủy chung, vượt lên mọi giới hạn của đời người. Bài thơ thể hiện tình yêu trong sáng, chân thành, hồn hậu, thủy chung của người con gái có niềm tin vào con người, cuộc đời và có khát vọng vô biên hướng về hạnh phúc. Qua bài thơ, Xuân Quỳnh nhẹ nhàng nhắn gởi mọi người tình yêu đòi hỏi phải có chiều sâu của tình cảm, chân thành, thủy chung, trải qua thử thách và đậm dấu ấn trách nhiệm.
