Tác phẩm trữ tình là gì?
Trữ tình là một trong phương thức thể hiện đời sống bên cạnh tự sự, kịch, kí và chính luận làm cơ sở cho một loại tác phẩm văn học. Nếu tự sự thể hiện tư tưởng tình cảm của nhà văn bằng cách tái hiện một cách khách quan các hiện tượng đời sống, thì trữ tình lại phản ánh đời sống bằng bộc lộ trực tiếp ý thức của con người, nghĩa là con người tự cảm thấy mình qua những ấn tượng, ý nghĩ, cảm xúc chủ quan của mình đối với thế giới và nhân sinh.
Phương thức trữ tình cũng tái hiện các hiện tượng đời sống, như trực tiếp miêu tả phong cảnh thiên nhiên hoặc thuật lại ít nhiều sự kiện tương đối liên tục. Ví dụ, bài thơ Mưa xuân của Nguyễn Bính, thể hiện tình yêu với nhiều cung bậc khác nhau lúc nhẹ nhàng, lúc đau đớn, tuyệt vọng. Đôi lúc thể hiện cái tôi trữ tình chua chát, xót xa trước chuyện tình duyên không thành. Bài thơ là câu chuyện hẹn hò của đôi trai gái nhưng một người lỡ hẹn, một người chờ với một nỗi buồn nao nao:
“Chờ mãi anh sang anh chẳng sang
Thế mà hôm nọ hát bên làng
Năm tao bảy tuyết anh hò hẹn
Để cả mùa xuân cũng nhỡ nhàng!”
Sự tái hiện các hiện tượng đời sống không mang mục đích tự thân mà tạo điều kiện để chủ thể bộc lộ những cảm xúc, chiêm nghiệm, suy tưởng của mình. Ở đây, nguyên tắc chủ quan là nguyên tắc cơ bản trong việc chiếm lĩnh hiện thực, là nhân tố cơ bản quy định những đặc điểm cốt yếu của tác phẩm trữ tình. Tác phẩm trữ tình thể hiện bằng tâm trạng, nên nó thường không có cốt truyện và dung lượng ngắn. Lê Bá Hán cho rằng do tác phẩm trữ tình trình bày trực tiếp cảm xúc, tâm trạng, ý nghĩ của con người, nên xúc động trữ tình bao giờ cũng mang thời hiện tại. Ngay cả khi tác phẩm trữ tình nói về quá khứ, về những truyện đã qua, xúc động trữ tình vẫn được thể hiện như một trạng thái sống động, một quá trình đang diễn ra. Nhờ đặc điểm này mà những rung động thầm kín mang tính chủ quan, cá nhân, thậm chí cá biệt của tác giả dễ dàng được người đọc tiếp nhận như rung động của chính bản thân họ. Đây là cơ sở tạo nên sức mạnh truyền cảm lớn lao của tác phẩm trữ tình.
Trữ tình miêu tả và biểu hiện thế giới chủ quan của con người với những cảm xúc, tâm trạng và ý nghĩ trực tiếp. Trong thơ ca trữ tình, ta không bắt gặp những sự kiện đời sống và con người hoàn chỉnh, mà chỉ bắt gặp tâm hồn người với mọi cung bậc cảm xúc.
Trữ tình là loại hình đi vào phương diện tình cảm, vào thế giới bên trong tâm hồn con người, “phản ánh đời sống bằng cách bộc lộ trực tiếp ý thức của con người, nghĩa là con người tự cảm thấy mình qua những ấn tượng, ý nghĩ, cảm xúc chủ quan của mình đối với thế giới và nhân sinh.
Yếu tố tâm trạng, tâm lí được tập trung thể hiện sâu sắc trong những tác phẩm thuộc loại hình trữ tình. Các nội dung, các vấn đề xã hội chủ yếu được tái hiện thông qua những cung bậc cảm xúc đa dạng trong nội tâm nhân vật trữ tình và hình tượng nhân vật trong tác phẩm trữ tình.
