Phân tích thế giới nghệ thuật về những con người tha hóa và bản lĩnh cái nhìn nghệ thuật của Nam Cao qua truyện ngắn “Chí Phèo” và “Đời thừa”

Phân tích thế giới nghệ thuật về những con người tha hóa và bản lĩnh cái nhìn nghệ thuật của Nam Cao qua truyện ngắn “Chí Phèo” và “Đời thừa”.

* Gợi ý làm bài:

Mở bài:

Giới thiệu chung về tác giả Nam Cao (vị trí, đóng góp nổi bật) và tác phẩm Chí Phèo, Đời thừa.

Thân bài:

1. Thế giới nghệ thuật trong tác phẩm văn học là gì?

Thế giới nghệ thuật là khái niệm chỉ tính chỉnh thể của sáng tác nghệ thuật (một tác phẩm, một loại hình tác phẩm, sáng tác của tác giả, một trào lưu).

Thế giới nghệ thuật nhấn mạnh rằng sáng tác nghệ thuật là một thế giới riêng được sáng tạo ra theo các nguyên tắc tư tưởng, khác với thế giới thực tại vật chất hay thế giới tâm lí của con người, mặc dù nó phản ánh các thế giới ấy. Thế giới nghệ thuật có không gian riêng, thời gian riêng, có quy luật tâm lí riêng, có quan hệ xã hội riêng, quan niệm đạo đức, thang bậc giá trị riêng,… chỉ xuất hiện một cách có ước lệ trong sáng tác nghệ thuật.

Như thế, mỗi thế giới nghệ thuật có một mô hình nghệ thuật trong việc phản ánh thế giới. Sự hiện diện của thế giới nghệ thuật không cho phép đánh giá và lí giải tác phẩm văn học theo lối đối chiếu giản đơn giữa các yếu tố hình tượng với các sự thực đời sống riêng lẻ, xem có “giống” hay không, “thật” hay không, mà phải đánh giá trong chỉnh thể của tác phẩm, xem xét tính chân thật của tư tưởng chỉnh thể của tác phẩm so với chỉnh thể hiện thực. Các yếu tố của hình tượng chỉ có ý nghĩa trong thế giới nghệ thuật của nó.

Mỗi thế giới nghệ thuật ứng với một quan niệm về thế giới, một cách cắt nghĩa về thế giới. Chẳng hạn, thế giới nghệ thuật của thần thoại gắn với quan niệm về các sự vật có thể biến hóa lẫn nhau; thế giới nghệ thuật truyện cổ tích, đặc biệt là cổ tích thần kì, gắn với quan niệm về thế giới không có sức cản; còn thế giới nghệ thuật của sáng tác hiện thực chủ nghĩa gắn với quan niệm tác động tương hỗ giữa tính cách và môi trường. Như vậy, khái niệm thế giới nghệ thuật giúp ta hình dung tính độc đáo vềtư duy nghệ thuật của sáng tác nghệ thuật, có cội nguồn trong thế giới quan, văn hóa chung, văn hoá nghệ thuật và cá tính sáng tạo của nghệ sĩ.

2. Thế giới nghệ thuật trong Tác phẩm Nam Cao:

+ Thế giới nghệ thuật riêng của Nam Cao là những người tha hóa. Họ là những người nông dân nghèo, là những trí thức- tiểu tư sản nghèo (nhà văn, nhà báo, nhà giáo, sinh viên nghèo,…)

+ Viết về thế giới những con người như thế, Nam Cao thực sự đã thể hiện và khẳng định được bản lĩnh cái nhìn nghệ thuật của một nhà văn- hiện thực – nhân đạo – tâm lý bậc thầy.

* Thế giới những người nông dân tha hóa:

+ Đó là những người lao động nghèo, sống lương thiện nhưng bị hoàn cảnh xô đẩy vào “bước đường cùng” mà trở nên tha hóa, lưu manh.

(Phân tích hình tượng Chí Phèo để làm sáng tỏ quá trình tha hóa của nhân vật)

* Thế giới những người trí thức tiểu tư sản tha hóa:

+ Họ là những trí thức tiểu tư sản nghèo, khao khát khẳng định mình, tỏa sáng tài năng, nhân cách để sống ý nghĩa nhưng rồi cũng bị hoàn cảnh làm tha hóa.

(Phân tích hình tượng nhân vật Hộ,…)

– Tất cả họ là hiện thân của một nỗi khổ, nỗi đau Người rất phổ biến trong xã hội Việt Nam giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945 : sinh ra là người mà không được làm Người.

3. Bản lĩnh cái nhìn nghệ thuật của Nam Cao:

+ Nhà văn không chỉ phản ánh hiện thực đau đớn khốn cùng của con người, quan trọng hơn đã có những lý giải cảm thông, trân trọng và đầy thuyết phục vì sao những con người đó trở nên tha hóa.

+ Quan trọng hơn, tái hiện quá trình tha hóa của những con người đó, nhà văn không những không khiến người đọc khinh, ghét họ mà còn khiến người đọc cảm thông, xót thương và đặc biệt trân trọng, tin tưởng bản chất lương thiện tốt đẹp của họ, ngay cả khi họ rơi vào cảnh tha hóa cùng cực đến mức thành “quỷ dữ”.

+ Nói cách khác, qua thế giới những con người tha hóa ấy, Nam Cao đã khẳng định đầy trân trọng và tin tưởng: chính những con người ây, dù rơi vào hoàn cảnh nào, hoàn cảnh ấy có nghiệt ngã đến đâu, vẫn nỗ lực để sống như một con người.

+ Chuyển hóa bản lĩnh cái nhìn nghệ thuật giàu chất hiện thực, thấm đẫm tinh thần nhân đạo, nhân văn ấy là sở trường miêu tả, phân tích tâm lý bậc thầy của người viết.

+ “Có những chủ đề Nam Cao và có những nhân vật Nam Cao” (Lê Đình Kỵ).

+ Có được những phát hiện về số phận con người ở chiểu sâu hiện thực, nhân đạo như thế, Nam Cao không chỉ có “đôi mắt” quan sát hiện thực tinh, sắc mà còn có trái tim “nhân đạo từ trong cốt tủy”.