Văn nghị luận là gì?

Văn nghị luận là gì?

I. Khái niệm:

– Nghị luận là bàn bạc, tranh luận, là dùng lí lẽ và dẫn chứng xác thực cùng lập luận lô-gic chặt chẽ thuyết phục người đọc người nghe. Văn nghị luận chủ yếu dựa vào tư duy, dùng khái niệm phán đoán suy luận để thuyết minh, lí giải các vấn đề.  Để thuyết phục được người khác thì ý kiến nêu ra phải chính xác và thái độ cũng phải đúng mực. Có thể coi ý là lí còn thái độ là tình trong văn nghị luận.

– Như vậy, nghị luận là thể văn đòi hỏi ở học sinh khả năng tư duy tổng hợp, lập luận chặt chẽ và biết bày tỏ thái độ, lập trường riêng. Văn nghị luận là loại văn được viết ra nhằm xác lập cho người đọc, người nghe một tư tưởng nào đó đối với các sự việc, hiện tượng trong đời sống hay trong văn học bằng các luận điểm, luận cứ và lập luận.

II. Đặc điểm của văn nghị luận:

– Luận điểm: là ý kiến thể hiện tư tưởng, quan điểm trong bài văn nghị luận. Một bài văn thường có các luận điểm: luận điểm chính, luận điểm xuất phát, luận điểm khai triển, luận điểm kết luận.

– Luận cứ: là những lí lẽ và dẫn chứng làm cơ sở cho luận điểm. Luận điểm là kết luận của những lí lẽ và dẫn chứng đó.

– Luận cứ trả lời các câu hỏi: Vì sao phải nêu luận điểm? Nêu ra để làm gì? Luận điểm ấy có đáng tin cậy không?

III. Cấu trúc bài văn nghị luận.

– Mở bài (đặt vấn đề): Giới thiệu vấn đề, tầm quan trọng của vấn đề, nêu được luận điểm cơ bản cần giải quyết.

– Thân bài ( giải quyết vấn đề): Triển khai các luận điểm, dùng lí lẽ dẫn chứng lập luận để thuyết phục người nghe theo quan điểm đã trình bày.

– Kết bài ( kết thúc vấn đề): Khẳng định tầm quan trọng, ý nghĩa của vấn đề đã nêu.

IV. Các phương pháp lập luận trong bài văn nghị luận.

– Phương pháp chứng minh: mục đích làm sáng tỏ vấn đề, dùng lí lẽ và dẫn chứng để khẳng định tính đúng đắn của vấn đề.

– Phương pháp giải thích: chỉ ra nguyên nhân, lí do, quy luật của sự việc hiện tượng được nêu trong luận điểm. Trong văn nghị luận, giải thích là làm sáng tỏ một từ, một câu, một nhận định.

– Phương pháp phân tích: là cách lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng. Để phân tích nội dung của một sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh đối chiếu,… và cả phép lập luận giải thích, chứng minh.

– Phương pháp tổng hợp: là phép lập luận rút ra cái chung từ những điều đã phân tích. Lập luận tổng hợp thường đặt ở cuối đoạn hay cuối bài, phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản.

IV. Các kiểu bài văn nghị luận:.

– Căn cứ vào đối tượng nghị luận, người ta chia thành hai loại: nghị luận văn học và nghị luận xã hôi.

+ Nghị luận văn học là kiểu bài yêu cầu người viết thể hiện sự hiểu biết, năng lực cảm thụ, thẩm bình, đánh giá về các vấn đề văn học như tác phẩm, tác giả, phong cách, trào lưu…

+ Nghị luận xã hội lại quan tâm bàn luận về các vấn đề của đời sống như tư tưởng đạo lí, hiện tượng, trào lưu trong xã hội.

– Đây là hai kiểu bài đã trở nên quen thuộc đối với học sinh trong đó đặc biệt là đối tượng học sinh giỏi văn. Và dù rằng mỗi kiểu nghị luận có những đặc thù và phương pháp riêng nhưng vẫn phải dựa trên cái nền chung là các thao tác lập luận như giải thích, chứng minh, bình luận, bác bỏ, so sánh…

1. Nghị luận xã hội.

a. Nghị luận về một sự việc, hiện tượng trong đời sống.

– Khái niệm: Nghị luận về một sự việc hiện tượng trong đời sống xã hội là bàn về một sự việc hiện tượng có ý nghĩa đối với xã hội, đáng khen hay đáng chê, hoặc nêu ra vấn đề đáng suy nghĩ.

– Yêu cầu:

+ Về nội dung: Phải làm rõ được sự viêc, hiện tượng có vấn đề; phân tích mặt sai đúng, mặt lợi hại của nó; chỉ ra nguyên nhân và bày tỏ thái độ ý kiến, nhận định của người viết. Bài làm cần lựa chọn góc độ riêng để phân tích, nhận định; đưa ra ý kiến, có suy nghĩ và cảm thụ riêng của người viết.

+Về hình thức: Bài viết phải có bố cục mạch lạc, có luận điểm rõ ràng, luận cứ xác thực, phép lập luận phù hợp; lời văn chính xác, sống động.

– Bố cục:

+ Mở bài: Giới thiệu sự việc, hiện tượng có vấn đề.

+ Thân bài: Liên hệ thực tế, phân tích các mặt, đánh giá, nhận định.

+ Kết bài : Kết luận, khẳng định, phủ định, lời khuyên.

Ví dụ:

• Nghị luận : “Thiên tài không là gì khác biệt người thường ngoài sự kiên trì và nhẫn nại”. (George-Louis Buffon)
• Nghị luận: “Không có công việc nào nhỏ nhoi hay thấp kém, mà chỉ có người không thấy ý nghĩa trong công việc mà thôi”

b. Nghị luận về vấn đề tư tưởng, đạo lí.

– Khái niệm: Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí là bàn về một vấn đề thuộc lĩnh vực tư tưởng đạo đức, lối sống của con người.

– Yêu cầu:

+ Về nội dung: Phải làm sáng tỏ các vấn đề về tư tưởng, đạo lí bằng cách giải thích, chứng minh, so sánh, đối chiếu, phân tích,… để chỉ ra chỗ đúng hay chỗ sai của một tư tưởng nào đó, nhằm khẳng định tư tưởng của người viết.

+ Về hình thức: Bài viết phải có bố cục ba phần; có luận điểm đúng đắn, sáng tỏ; lời văn chính xác, sinh động.

6. Nghị luận văn học.

a. Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ.

– Khái niệm: Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ là cách trình bày nhận xét đánh giá của mình về nội dung, nghệ thuật đoạn thơ, bài thơ ấy.

– Yêu cầu:

+ Về nội dung: Nội dung và nghệ thuật của bài thơ, đoạn thơ được thể hiện qua ngôn từ, giọng điệu, …Bài nghị luận cần phân tích các yếu tố ấy để có những nhận xét đánh giá cụ thể, xác đáng.

+ Về hình thức: Bài viết cần có bố cục mạch lạc, rõ ràng; có lời văn gợi cảm, thể hiện rung động chân thành của người viết.

– Bố cục:

+ Mở bài: Giới thiệu đoạn thơ, bài thơ và bước đầu nêu nhận xét đánh giá của mình ( nếu phân tích một đoạn thơ nên nêu rõ vị trí của đoạn thơ ấy trong tác phẩm và khái quát nội dung cảm xúc của nó)

+ Thân bài: Lần lượt trình bày những suy nghĩ, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ấy.

+ Kết bài: Khái quát giá trị, ý nghĩa của đoạn thơ, bài thơ.

b. Nghị luận về tác phẩm truyện.

– Khái niệm: Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể.

– Yêu cầu:

+ Về nội dung: Những nhận xét đánh già về truyện phải xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cách, số phận của nhân vật và nghệ thuật trong tác phẩm được người viết phát hiện và khái quát.

Các nhận xét, đánh giá về tác phẩm truyện (hay đoạn trích) trong bài nghị luận phải rõ ràng, đúng đắn, có luận cứ và lập luận thuyết phục.

+ Về hình thức: Bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) cần có bố cục mạch lạc, có lời văn chuẩn xác, gợi cảm.

Ví dụ:

• Suy nghĩ về sự bế tắt trên con đường hoàn lương của chí Phèo qua câu nói: “Ai làm cho tao lương thiện…”
• Phân tích hành trình kiếm tìm lí tưởng nghệ thuật của nghệ sĩ Phùng trong “Chiếc thuyền ngoài xa”

V. Sự đan xen của các yếu tố thuộc phương thức biểu đạt khác trong bài văn nghị luận.

a. Yếu tố biểu cảm:

– Văn nghị luận rất cần yếu tố biểu cảm. Yếu tố biểu cảm giúp cho văn nghị luận có hiệu quả thuyết phục lớn hơn, vì nó tác động mạnh mẽ tới tình cảm của người đọc (người nghe).

– Để bài văn nghị luận có sức biểu cảm cao, người làm văn phải thật sự có cảm xúc trước những điều mình viết (nói) và phải biết biểu hiện cảm xúc đó bằng những từ ngữ, những câu văn có sức truyền cảm. Sự diễn tả cảm xúc cần phải chân thực và không được phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài văn.

b. Yếu tố tự sự, miêu tả:

– Bài văn nghị luận vẫn thường phải có các yếu tố tự sự và miêu tả. Hai yếu tố này giúp cho việc trình bày luận cứ được rõ ràng, cụ thể, sinh động hơn, và do đó, có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn.

– Các yếu tố miêu tả và tự sự được dùng làm luận cứ phải phục vụ cho việc làm rõ luận điểm và không phá vỡ mạch lạc của bài nghị luận.