Mẹ hiền dạy con
Thầy Mạnh Tử[1], thuở nhỏ, nhà ở gần nghĩa địa[2], thấy người đào, chôn, lăn, khóc, về nhà cũng bắt chước đào, chôn, lăn, khóc. Bà mẹ thấy thế, nói: “Chỗ này không phải chỗ con ta ở được”. Rồi, dọn nhà ra gần chợ.
Thầy Mạnh tử ở gần chợ, thấy người buôn bán điên đảo[3], về nhà cũng bắt chước nô nghịch cách buôn bán điên đảo. Bà mẹ thấy thế, lại nói: “Chỗ này cũng không phải chỗ con ta ở được”. Bèn dọn nhà đến ở cạnh trường học.
Thầy Mạnh tử ở gần trường học, thấy trẻ đua nhau học tập lễ phép, cắp sách vở, về nhà cũng bắt chước học tập lễ phép, cắp sách vở. Bấy giờ bà mẹ mới vui lòng nói: “Chỗ này là chỗ con ta ở được đây”.
Một hôm, thầy Mạnh Tử thấy nhà hàng xóm giết lợn, về hỏi mẹ: “Người ta giết lợn làm gì thế?” – Bà mẹ nói đùa: “Để cho con ăn đấy”. Nói xong, bà nghĩ lại, hối rằng: “Ta nói lỡ mồm rồi! Con ta thơ ấu, tri thức[4] mới mở mang mà ta nói dối nó, thì chẳng hoá ra ta dạy nó nói dối hay sao?”. Rồi bà đi mua thịt lợn, đem về cho con ăn thật.
Lại một hôm, thầy Mạnh Tử đang đi học, bỏ học về nhà chơi. Bà mẹ đang ngồi dệt cửi, trông thấy, liền cầm dao cắt đứt tấm vải đang dệt trên khung, mà nói rằng: “Con đang đi học mà bỏ học, thì cũng như ta đang dệt tấm vải này mà cắt đứt đi vậy”.
Từ hôm đó, thầy Mạnh Tử học tập rất chuyên cần[5]. Rồi sau thành một bậc đại hiền[6]. Thế chẳng là nhờ có cái công giáo dục[7] quý báu của bà mẹ hay sao?
[1] Tên là Mạnh Kha – một bậc hiền triết nổi tiếng của Trung Hoa thời Chiến quốc, được các nhà nho xưa suy tôn là Á thánh (vị thánh thứ hai) sau Khổng Tử.
[2] Khu đất chôn người chết, còn có cách gọi khác là mộ địa (mộ: mồ mả; địa: đất).
[3] Ở đây có nghĩa là lừa đảo, lật lọng, gây ra sự đảo lộn trong trật tự và đạo đức xã hội (điên: nghiêng lệch; đảo: lộn ngược).
[4] Những hiểu biết về sự vật nói chung (tri: biết; thức: biết, nhận biết).
[5] Chăm chỉ làm việc (chuyên: chỉ làm hoặc chủ yếu làm một việc gì; cần: siêng năng, chăm chỉ).
[6] Người có đạo đức, hiểu biết rộng.
[7] Dạy dỗ cho nên người (giáo: dạy dỗ, dục: dạy dỗ, bồi dưỡng).
Truyện này được tuyển dịch từ sách Liệt nữ truyện của Trung Quốc.
Nguồn: Cổ học tinh hoa, quyển nhất, Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc và Tử An Trần Lê Nhân biên dịch, NXB Vĩnh Thịnh, Hà Nội, 1953
